Aleja Włókniarek

Marta Madejska

Gdyby Pan Bóg dzisiaj wygnał Ewę z raju, rzuciłby na nią przekleństwo: Będziesz dzieci rodziła jako prządka!. To przekleństwo unosi się nad wszystkimi bohaterkami tej książki i wszystkimi kobietami, które pracowały w łódzkich fabrykach. Szły do pracy, kiedy miały po kilkanaście lat i od tego momentu rytm ich życia wyznaczał tykający zegarek, w takt którego prządka musiała chodzić jak koń w kieracie, a całość żywota dzieliła się na trzy etapy: fabrykę, szpital, cmentarz. Nisko opłacane, wykorzystywane przez majstrów i właścicieli, przedwcześnie postarzałe. Dola łódzkich włókniarek stała się jednak siłą napędową zmian. Praca kobiet spowodowała przewrót, wymuszając wprowadzanie nowych przepisów i wywołując rewolucję obyczajową. Do tej pory jednak nikt nie próbował dowiedzieć się, kim były, skąd przybywały i dlaczego zostawały w mieście, w którym wcale nie odnajdywały szczęścia. Marta Madejska próbuje zrozumieć nie tylko swoje bohaterki, ale także miasto bez historii. Z pytań o przeszłość zrodziła się opowieść o fabrycznych dziewczynach, bez których nie byłoby wielkich fortun, okazałych łódzkich pałaców ani odbudowanego łódzkiego przemysłu po II wojnie światowej. Zmieniali się właściciele fabryk, zmieniał się klimat polityczny, zmieniały się dekoracje, ale jedno pozostawało bez zmian nadludzki wysiłek tysięcy kobiet.

Aleje wykolejeńców

Ilona Hruzik

W jakim stopniu środowisko, w którym dorasta dziecko, decyduje o jego dorosłym życiu? Czy dziecko alkoholików musi wpaść w szpony nałogu lub związać się z alkoholikiem? Dlaczego lęk zaszczepiony w dzieciństwie już na zawsze czai się w zakamarkach duszy? Bohaterami książki są osoby, którym alkoholizm rodziców raz na zawsze zrujnował życie. Wyrastają na samotnych ludzi pełnych rozpaczy, lęku, zagrożenia. Książka mocno osadzona we współczesnych realiach. Bohaterom doskwiera bezrobocie, ubóstwo, marzą o wyjezdzie z Polski. Wszystkie opisane w książce miejsca istnieją naprawdę.

Aleksander I. Wielki gracz, car Rosji - król Polski

Andrzej Andrusiewicz

Najpotężniejszy władca w historii Rosji, skąpany w chwale jak żaden inny, pogromca Napoleona, wyzwoliciel Europy. Cesarz Wszechrusi, król Polski, faktyczny pan Europy Wschodniej. Ale również jedna z najciekawszych postaci nowożytnych dziejów, której polityczna droga znakomicie odbija cały, ciągnący się po dziś dzień, dramat Rosji, wiecznie rozerwanej między pragnieniem oświecenia a mrocznymi realiami jedynowładztwa. Książka Andrzeja Andrusiewicza to pierwsza popularnonaukowa biografia cara Aleksandra I napisana przez polskiego autora. To ważne, bo bodaj żaden car nie był tak uwikłany w nasze sprawy. Polką była wybranka jego życia, wieloletnia metresa Maria Naryszkina. Przyjacielem od wczesnych lat Adam Jerzy Czartoryski, którego uczynił ministrem. Obiektem młodzieńczych sympatii insurekcja kościuszkowska. Owacyjnie witany w Warszawie po kongresie wiedeńskim, Aleksander wzorem Napoleona nadał Królestwu Polskiemu konstytucję. Z czasem jednak musiał wybrać między rosyjską hegemonią a polskim duchem wolności. Pełna barwnych postaci, przemocy, przepychu, pałacowych spisków, namiętności opowieść o Aleksandrze to bardzo rosyjska historia z bardzo dramatycznej epoki w europejskiej, rosyjskiej i polskiej historii.

Aleksander Jagiellończyk

Fryderyk Papee

Aleksander Jagiellończyk uchodzi za jednego z mniej zdolnych przedstawicieli dynastii jagiellońskiej w Polsce. Za jego krótkiego panowania (1501-1506) dotknęły państwo polsko-litewskie liczne klęski polityczne i straty terytorialne. Monografia tego króla, (...) wprowadza do tego obrazu istotne korekty. Autor był bez wątpienia najwybitniejszym polskim znawcą czasów Aleksandra w XIX i XX wieku. (...) Monografia ta ukazała się w 1949 roku, w 9 lat po śmierci autora. Zapewne tej okoliczności należy przypisać, że aparat przypisów sprowadzony został do minimum. Jednak mimo pewnych braków opublikowana książka ma dużą zawartość. Wśród skomplikowanych problemów stosunków polsko-litewskich początku XVI wieku, autor porusza  się z pełną swobodą. Ze znawstwem i z talentem kreśli wydarzenia polityczne i zmiany ustrojowe zachodzące za czasów Aleksandra - od tzw. Artykułów Mielnickich po konstytucje "Nihil Novi". Dowodzi zdolności Aleksandra w dobieraniu sobie utalentowanych doradców i współpracowników, podnosi jego dbałość o rozwój ekonomiczny i kulturalny Wielkiego Księstwa Litewskiego. O ile możliwe, rehabilituje króla, obarczanego przez wcześniejszych historyków odpowiedzialnością osobistą za wszystkie niepowodzenia państwa. Ze względu na wyraźnie syntetyczny charakter książki, wiele problemów szczegółowo rozpoznanych przez autora, zostało tu zaledwie zasygnalizowane. Ułatwia to lekturę książki w jej szerszym odbiorze; dodatkowo przyczynia się do tego potoczysty i klarowny styl, w jakim jest napisana. W sytuacji, gdy nie ukazało się dotychczas żadne nowe opracowania monograficzne czasów Aleksandra, książka ta zasługuje na ponowne opublikowanie.   Krzysztof Baczkowski  

Aleksander Ładoś. Zanim Bóg odwróci wzrok

Sebastian Ładoś

Pasjonująca biografia Aleksandra Ładosia (1891-1963) - człowieka ratującego Żydów w czasie II wojny światowej - polskiego dyplomaty, polityka i publicysty, działającego w pierwszej połowie XX wieku, a więc w wyjątkowo burzliwym okresie w historii Polski i Europy. Okresie naznaczonym najpierw zaborami, potem I wojną światową i odzyskaniem przez Polskę niepodległości (1918 r), wojną polsko-rosyjską (1920 r.), zamachem majowym i dojściem do władzy sanacji (1926 r.), II wojną światową, niemiecką okupacją Polski i wreszcie przejmowaniem władzy w Polsce przez komunistów (1945 r.). Aleksander Ładoś był nie tylko świadkiem tych wydarzeń, ale też ich aktywnym uczestnikiem. Osobą współtworzącą historię Polski. Aleksander Ładoś nazywany był przez Żydów ze Szwajcarii Sprawiedliwym wśród Narodów Świata jeszcze w czasie wojny, wiele lat zanim Instytut Yad Vashem zaczął używać tego biblijnego zwrotu. Nie znam innego dyplomaty, którego za życia otaczałoby tak wielkie poczucie wdzięczności. Parokrotnie pisano o nim, że bez niego nie uratowałby się nikt. [dr Jakub Kumoch, Ambasador RP w Szwajcarii] To książka o człowieku, któremu nie zabrakło wyobraźni i odwagi w czasach odwracania wzroku od zła. Opowieść o człowieku, który poznał cztery Polski: pod zaborami, międzywojenną, okupowaną i komunistyczną. Nie mógł z tego powstać życiorys banalny. [Michał Potocki, Zbigniew Parafianowicz, "Dziennik Gazeta Prawna"] W czasie II wojny światowej Aleksander Ładoś był liderem grupy, która zajmowała się organizacją i produkcją nielegalnych paszportów krajów latynoamerykańskich. Przekazywane Żydom dokumenty istotnie zwiększały ich szansę na przeżycie. Grupa ta, zwana również berneńską, składała się z polskich dyplomatów, pracowników Poselstwa RP w Bernie oraz współpracujących z nimi przedstawicieli organizacji żydowskich. Na czele grupy stał Aleksander Ładoś, charge d'affaires polskiego poselstwa. Oprócz niego członkami grupy byli trzej inni polscy dyplomaci zatrudnieni w Poselstwie RP: Stefan Ryniewicz, Konstanty Rokicki i Juliusz KUhl, oraz dwaj działacze szwajcarskich organizacji żydowskich: Abraham Silberschein i Chaim Eiss. Grupa w czasie drugiej wojny światowej zajmowała się organizacją i produkcją nielegalnych paszportów krajów latynoamerykańskich. Początkowo akcja dotyczyła Żydów przebywających w gettach na terenie okupowanej Polski, ale z czasem paszporty zaczęto wysyłać także do innych krajów, m.in. do Holandii. Przekazywane Żydom dokumenty istotnie zwiększały szansę na przeżycie - dzięki nim ich posiadacze mogli trafić do obozów internowania, a nie obozów zagłady. Szacuje się, że grupa wystawiła paszporty nawet dla 10 tysięcy osób. [InstytutPileckiego.pl] ZE WSTĘPU DO KSIĄŻKI: W XX wieku Polska przeżyła dwie wielkie katastrofy. Pierwszą była klęska militarna we wrześniu 1939 r. Drugą była klęska polityczna w 1945 r. Ta druga boli dziś bardziej niż ta pierwsza. W czasie okupacji Polacy nie utworzyli bowiem rządu kolaboracyjnego. Walczyli z nazizmem na różnych frontach. Mimo to politycznie wojnę przegrali. Dziś po latach wracają dwa pytania: dlaczego nas to wszystko spotkało? I czy te klęski nas czegoś nauczyły? Szczera odpowiedź jest nam bardzo potrzebna. Wciąż dominuje bowiem przekonanie, że za nasze porażki odpowiadają inni, a nigdy my sami. Czy jednak dobrze jest patrzeć w przyszłość z takim przekonaniem? Czy w ten sposób nie przypominamy młodzieńca, który najpierw prezentuje nadmierną pewność siebie, a potem obwinia innych o swe niepowodzenia? I dlatego warto dziś przypomnieć postać Aleksandra Ładosia, wybitnego dyplomaty zapomnianego przez historię. Człowieka, który proponował realizm polityczny zamiast przesadnej wiary we własne możliwości. Jego dokonania są dziś prawie nieznane, a z pewnością zasługują na upowszechnienie. Przykładem jest chociażby akcja ratowania Żydów w czasie drugiej wojny światowej. Nota: przytoczone powyżej opinie są cytowane we fragmentach i zostały poddane redakcji. Projekt okładki: Marcin Labus.

Aleksander Szczęsny (1885-1929). Poeta, baśniopisarz, patriota

Aleksandra Ewelina Mikinka

Niedoceniony w pełni, choć uznany przez największych - m.in. Przesmyckiego i Leśmiana; wycofany i melancholijny, delikatny i marzycielski; poeta, ojciec, patriota - przedwcześnie zmarły, następnie niemalże zapomniany, później wspominany rzadko, "przy okazji", "po przecinku", gdzieś pomiędzy tymi, których historia uznała za bardziej utalentowanych. Aleksander Szczęsny to przykład twórcy tyleż niezwykłego, co tragicznego. Jako należący do pokolenia przełomu wieków, Szczęsny debiutował na styku dwóch epok. Niefortunnie, gdyż jedna bezpodstawnie niepochlebna recenzja sprawiła, że zaliczono go do grona epigonów. Tymczasem jego twórczość stanowi niezwykły pomost pomiędzy poetyką Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Z Wprowadzenia Autorka rozwija wątki podjęte przez wcześniejszych badaczy, uzupełnia luki, szerzej pokazuje dorobek Szczęsnego. Jej studia stanowią więc w rezultacie syntezę tego, co już z prac historycznoliterackich i biograficznych wiadomo na temat twórczości i działalności Szczęsnego. Ponadto publikacja jest zadowalającym uzupełnieniem stanu badań, poszerza go i ukazuje w kontekście biografii i całokształtu twórczości. Analizy odznaczają się dbałością i starannością, a także - co jest zaletą tej pracy - zwięzłością analityczno-interpretacyjną. Z recenzji prof. dr. hab. Edwarda Jakiela

Aleksander Wat - (re)lektury. Nowe konteksty, inne perspektywy

Krystyna Pietrych

Na książkę składa się z osiem części. Trzy pierwsze ukazują w innym świetle początki twórczej drogi Wata, poczynając poematu Ja z jednej i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, poprzez nowe odczytania manifestów w perspektywie intermedialnej, po rozdział określający Wata jako twórcę nie futurystycznego, lecz dadaistycznego. Kolejne trzy teksty przynoszą rewizjonistyczne sposoby odczytania związków z tradycją. Po pierwsze, śródziemnomorską, interesuje mnie nie tyle podejmowanie przez Wata zdeponowanych w kulturze kodów, lecz, jak można by powiedzieć, Śródziemnomorze „ucieleśnione” w osobistym doświadczeniu. Drugi niezwykle ważny obszar tradycji stanowi dla mnie romantyzm. Najpierw rozpoznaję Watowską podmiotowość jako (po)romantyczną. Wyszedłszy od kwestii dotyczących ukształtowania „ja”, przechodzę do najważniejszej dykcji tak modelowanego podmiotu – do elegijności i rozpatruję ją jako specyficzną jakość Watowskiej wrażliwości i sposobu odczuwania świata. Oba „romantyczne” rozdziały prowadzą w efekcie do propozycji przesunięcia granic literatury modernistycznej. Zgodnie z moimi rozpoznaniami należałoby bowiem postrzegać formację romantyczno-modernistyczną jako nieprzerwane continuum, jako jeden obszar nowoczesności. W części ostatniej zajmuję się Notatnikami Wata. Czytam je zgodnie z postulatami krytyki genetycznej, która nie tyle zwraca uwagę na rezultat końcowy pisania, co na sam proces. Wydobyte z archiwum rękopisy Wata są czystym procesem nieustannego pisania, cechującym się nieukierunkowaną potencjalnością i ciągle odraczaną finalnością. Usytuowanie twórczości Wata w nowych kontekstach pozwala w efekcie odkryć ukryte dotąd aspekty i znaczenia jego twórczości.

Aleksander Wat: forma życia. Studium o pisaniu, doświadczeniu, obecności

Paweł Paszek

Seria: Oikos. Komparatystyka Literacka i Kulturowa (1), ISSN 2720-1104   Autor książki Aleksander Wat: forma życia. Studia o pisaniu, doświadczeniu, obecności koncentruje się na zagadnieniach szczególnego doświadczenia pisania twórczego, które polega na nietypowej wspólnocie i zestroju egzystencjalnych i tekstowych struktur. Literatura jest tu rozumiana przede wszystkim jako formacja i forma życia. Pierwsza część książki opisuje kategorię doświadczenia w nowoczesności ze szczególnym uwzględnieniem doświadczenia pisania jako praktyki kształtowania obecności i podmiotowości. Dwie następne części prezentują skrupulatną lekturę oraz interpretacje dwóch ważnych dzieł Aleksandra Wata (JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka oraz Pieśni wędrowca). Ostatnia część książki zawiera rekapitulację i konkluzje rozważań.