Łączenie drewna z kamieniem, zaprawą glinianą lub betonem jako technologia, jako zamysł architektoniczny i jako wytwór kultury materialnej, t.1, Dawne rozwiązania systemowe na tle rozwiązań wernakularnych

Jarosław Szewczyk

Na podstawie dawnego piśmiennictwa technicznego, poradnikowego i encyklopedycznego, zwłaszcza dziewiętnasto- i wczesno-dwudziestowiecznego, w tym dzieł polsko-, rosyjsko- i niemieckojęzycznych, opisano i podsumowano ewolucje wybranych konceptów budowania z użyciem kompozytów drewnoglinianych i drewnobetonowych, a także innych połączeń drewna i podobnych mu materiałów (na przykład chrustu) z gliną, zaprawą wapienną, murem kamiennym lub ceglanym itp. Uwagę poświecono przede wszystkim rozwiązaniom autorskim, takim jak „belki Vorherra”, „sklepienia Treskowa”, „ściany Hundta”, „wrzosianka” Kajetana Krassowskiego, „belki Marcichowskiego”, „ligno-concrete” Geralda Case’a i „system Niewierowicza”. Analizę poparto odniesieniami do analogicznych rozwiązań wernakularnych i zaprezentowano na tle szerszego kontekstu historycznego. Wyniki świadczyć mogą o uniwersalności i optymalności połączeń drewna z materiałami mineralnymi. Jednocześnie badania ujawniły również istotność dawnych autorskich poszukiwań związanych z badanym tu tematem jako zjawisk historyczno-kulturowych. Ten aspekt wydaje się szczególnie interesujący w odniesieniu do działalności w latach 1895-1930 Mikołaja Niewierowicza, lokalnego społecznika i racjonalizatora z terenów Wileńszczyzny, lecz związanego też z obecna Białostocczyzną. W pracy podsumowano jego wpływ na wiejską kulturę budowlaną Polski północno-wschodniej.

Hydroizolacja elementów budowli w wybranych okresach historii architektury czyli o uszczelnieniach z nietypowych materiałów, o dawnych impregnatach, drenażach i pokrewnych rozwiązaniach budowlanych

Jarosław Szewczyk

Na podstawie dawnego piśmiennictwa technicznego, poradnikowego i encyklopedycznego, którego analizę poparto współczesnymi opracowaniami etnograficznymi i archeologicznymi, rozpoznano dawne, dziś już nieużywane, techniki hydroizolacji budynków. Opisano służące temu celowi materiały budowlane. W opisie skoncentrowano się na rozwiązaniach obecnie uchodzących za nietypowe czy alternatywne, opisywanych w publikacjach do połowy XIX wieku. Uwzględniono też i scharakteryzowano odnośne surowce materiałowe, takie jak glina, kora brzozowa, węgiel drzewny, dziegieć i tym podobne. Rozpoznanie i porównanie rozpoznanych surowców, budulców i rozwiązań technologicznych uzasadnia wniosek o znacznej różnorodności dawnych sposobów ochrony budynków przed wilgocią. W świetle takiej oceny walka z wilgocią wydaje się jednym z najsilniejszych stymulatorów postępu technologicznego i wręcz motorem rozwoju cywilizacji.

Rozważania o domu

Jarosław Szewczyk

Na podstawie piśmiennictwa podjęto refleksję nad pojęciem „domu” jako wytworu kulturowego, referencyjnego względem wielu dyscyplin nauki i sztuki. W części wstępnej omówiono rolę badanego pojęcia w ujęciu epistemologicznym, ontologicznym, aksjologicznym, hermeneutycznym i fenomenologicznym. Dalszą zasadniczą część wywodu uporządkowano trójdzielnie: część I (Istota domu) poddaje dom refleksji ontologicznej, aksjologicznej i hermeneutycznej, wskazując na odmienność i różnorodność jego kreowania i rozumienia w różnych okresach i kulturach. Część II (Kontekst domu) rozszerza pole refleksji o związki domu jako wytworu kulturowego z jego fizycznym otoczeniem, aczkolwiek w rozdziale 4 (Dom i miejsce), a w mniejszym zakresie także w pozostałych rozdziałach 5 i 6, ponownie podjęto refleksję ontologiczną i hermeneutyczną nad domem jako miejscem. W części III (Anatomia domu) wybrano niektóre urządzenia (piec i ustęp) oraz funkcjonalne strefy domu (strefa sanitarna, strefa intymna) jako pretekst do rozważań na temat zmian samej istoty domu, percepcji domu oraz sposobów jego użytkowania jako wytworu kultury materialnej powiązanego z kulturą zamieszkiwania. W konsekwencji rozprawa zawiera pytania i hipotezy pozostawione czytelnikowi do samodzielnej odpowiedzi lub falsyfikacji.