Projekt nauki nowej Marshalla McLuhana. Filozoficzne konsekwencje zmian form komunikacji

Bartłomiej Knosala

Marshall McLuhan – kanadyjski teoretyk komunikacji – odegrał niezwykle ważną rolę w procesie konstruowania wizji cywilizacji technicznej opartej na komputerach osobistych i sieci internetowej.   Idee, które McLuhan promował od początku lat sześćdziesiątych – globalna wioska oraz media elektroniczne jako czynniki zmieniające świadomość i ostatecznie prowadzące do globalnej harmonii, miały znaczący wpływ na kształtowanie się wyobraźni świata zachodniego. Jednak u podstaw koncepcji McLuhana nie leżała fascynacja nowymi technologiami, lecz pierwotnymi formami myślenia i wyrazu – koncepcją języka, w której między słowami i rzeczami zachodzi intymna więź, oraz pierwotnym logosem ukrytym w aforyzmach i paradoksach. Przez cały okres swojej intelektualnej działalności, której początek wyznacza napisanie pracy doktorskiej poświęconej sporowi między sztukami należącymi do trivium, aż po swoją ostatnią, wydaną pośmiertnie książkę, której ambicją było wyjaśnienie procesu ewolucji technicznej oraz jego psychicznych i społecznych następstw, McLuhan jest wierny wizji świata, w której kosmos i język są ze sobą zespolone.  Teoretyczną podstawę, która pozwoliła połączyć tak odległe obszary, McLuhan odnalazł w Nauce nowej – dziele osiemnastowiecznego filozofa Giambattista Vico. Naukę nową McLuhan interpretuje jako wizję cyklicznego rozwoju historii, u podstaw którego leżą przemiany aparatu percepcyjnego wywołane innowacjami społeczno-technicznymi. Przy czym oryginalność odczytania Nauki nowej włoskiego filozofa przez McLuhana polega na zastosowaniu Vikiańskich kategorii do kultury współczesnej, którą autor Galaktyki Gutenberga rozumie jako powrót do epoki bogów i bohaterów, do czasu mądrości poetyckiej, w której wiedza bazowała na zmysłach, pamięci i wyobraźni, a ujęta była w formę poezji i mitu. Stąd zdaniem McLuhana bierze się konieczność sformułowania kolejnej nauki nowej – nauki, która uznając za specyfikę kultury elektronicznej centralne miejsce doświadczenia estetycznego we wszelkich działaniach podejmowanych przez człowieka (ricorso mądrości poetyckiej), wyjaśni proces ewolucji technicznej oraz jego psychiczne i społeczne następstwa.