Kroatywni. Dramat chorwacki po 1990 roku. Wybór tekstów. T. 1-2

Anna Ruttar

Kroatywni. Dramat chorwacki po 1990 roku. Wybór tekstów powstał na podstawie antologii współczesnego dramatu chorwackiego pt. Odbrojavanje (Odliczanie), którą zestawił Leo Rafolt, a wydała w 2007 roku Zagrzebska Szkoła Slawistyczna. Leo Rafolt jest też autorem wstępu do niniejszego wyboru, wstępu, który ma na celu zaprezentowanie polskiemu czytelnikowi kondycji dramatu i teatru chorwackiego po 1990 roku. W Kroatywnych... oprócz siedmiu dramatów pochodzących z Odliczania (są to dramaty Lady Kaštelan, Mate Matišicia, Asji Srnec‑Todorović, Filipa Šovagovicia, Teny Štivičić, Milko Valenta, Tomislava Zajeca) znalazły się jeszcze trzy utwory wybrane przez zespół realizujący projekt (utwory Dubravko Mihanovicia, Marijany Noli i Borivoja Radakovicia). Każdy z tych tekstów był w Chorwacji nagradzany i/lub uwzględniany w którejś z opublikowanych antologii współczesnego dramatu (z wyjątkiem Diwy Marijany Noli, której premiera odbyła się w 2011 roku). Jednocześnie żaden z nich nie został jeszcze przełożony na język polski. Idea zapoznania czytelnika polskiego z tendencjami panującymi w dramacie chorwackim od lat dziewięćdziesiątych XX wieku stanowiła główne kryterium niniejszego wyboru. Wybór ten jest uzupełnieniem tego obrazu dramatu i teatru chorwackiego, jaki wyłania się z już przetłumaczonych i wystawionych utworów. Z jednej strony lektura prezentowanych dramatów pokazuje czytelnikowi współczesną Chorwację, zupełnie inną niż ta, z jaką się styka turysta spędzający wakacje nad przepięknym wybrzeżem Morza Adriatyckiego. Z drugiej strony nietrudno odnieść wiele sytuacji ukazanych w poszczególnych utworach do polskiej rzeczywistości i odnaleźć w niej analogiczne zjawiska. W Kroatywnych... są utwory zabawne i przerażające, podejmujące ważne, uniwersalne tematy i pokazujące problemy, z jakimi boryka się dzisiaj społeczeństwo chorwackie.   Recenzje książki ukazały się: -  w czasopiśmie „Nowe Książki” 10/2012, s. 40–41, - w tygodniku „Angora” nr 46 (18.11.2012), s. 60. Recenzja i rozmowa o Kroatywnych w Polskim Radio.

Od mobilnosti do interakcije. Dramsko pismo i kazalište u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj, na Kosovu, u Makedoniji, Sloveniji i Srbiji

red. Gabriela Abrasowicz, Leszek Małczak

Słowo redaktora serii Pierwsza naukowa pozycja wydana w serii Biblioteka Przekładów Literatur Słowiańskich pt. Od mobliności do interakcji. Dramat i teatr w Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Chorwacji, Kosowie, Macedonii, Słowenii i Serbii nawiązuje do ubiegłorocznej dwutomowej publikacji polskich przekładów współczesnego dramatu chorwackiego zatytułowanej (Nie)tylko fragmenty. Jest owocem naukowo-artystycznej konferencji zorganizowanej w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach w listopadzie 2018 roku. Uczestnicy konferencji z Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Czarnogóry, Macedonii i Serbii podkreślali, że była to pierwsza tego typu inicjatywa od rozpadu Jugosławii i pierwsze wspólne spotkanie na neutralnym gruncie. W poszczególnych rozdziałach składających się na monografię ich autorzy poruszają problematykę związaną albo z wąsko rozumianym przekładem jako tłumaczeniem międzyjęzykowym, albo szeroko rozumianym przekładem; tłumaczą i interpretują twórczość dramatyczną i teatralną z kilku krajów i kultur południowej Słowiańszczyzny. Przekład staje się dziś jednym z najważniejszych i najgłębszych sposóbów myślenia o świecie, doświadczania i tłumaczenia otaczającej nas rzeczywistości. Zwrot translacyjny stanowi jeden z niepodważalnych przełomów we współczesnej humanistyce, a tytułowa dla niniejszych rozważań mobliność jest kondycją nie tylko współczesnego świata. Wśród Autorów monografii znaleźli się przedstawiciele różnych środowisk, teoretycy i praktycy dramatu oraz teatru, komparatyści, teatrolodzy, literaturoznawcy, przekładoznawcy, reżyserzy, dyrektorzy instytucji kulturalnych związanych z teatrem oraz dramatopisarze.

Otwarte zakończenie. Wybór współczesnego dramatu czarnogórskiego

Red. Gabriela Abrasowicz, Magdalena Koch, Leszek Małczak

W antologii Otwarte zakończenie zaprezentowano wybór współczesnych dramatów czarnogórskich w opracowaniu krytycznym. Wszystkie zawarte w tomie teksty powstały w ciągu ostatnich dwóch dekad i uzupełniają obraz współczesnego dramatopisarstwa europejskiego. Na kształt tej twórczości wpływ miały osiągnięcia przedstawicieli i przedstawicielek starszych generacji twórców rodzimych, a także praktyka artystów zachodnioeuropejskich. W drodze artystycznych negocjacji powstała jednak odrębna jakość. Prezentowane w dramatach treści, mimo specyfiki i kolorytu lokalnego, mają ładunek uniwersalny i rezonują z rzeczywistością w ujęciu globalnym. Problematyka tych utworów obejmuje m.in. słabo rozpoznane w Polsce czarnogórskie realia antropologiczno-kulturowe, fakty historyczne aktualizowane w kontekście współczesnych wydarzeń oraz relacje Czarnogóra - Jugosławia i Czarnogóra - Europa. Warto zaznaczyć, że antologia stanowi prawdopodobnie pierwszy na świecie wybór dramatu czarnogórskiego w przekładzie na język obcy.

Periferno u hrvatskoj književnosti i kulturi / Peryferie w chorwackiej literaturze i kulturze

red. Krešimir Bagić, Miranda Levanat-Peričić, Leszek Małczak

Monografia wieloautorska pt. Peryferie w literaturze i kulturze chorwackiej stanowi rezultat międzynarodowej kroatystycznej konferencji naukowej, która odbyła się w dniach 7-9 maja 2019 roku i którą kroatyści Instytutu Filologii Słowiańskiej zorganizowali z okazji 25-lecia istnienia filologii chorwackiej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Prelegenci wygłosili 80 referatów, a w całej konferencji wzięło udział około 100 osób. Byli wśród nich przedstawiciele wielu chorwackich kroatystyk zarówno z Chorwacji, Czarnogóry jak i z Polski, Czech, Węgier, Irlandii, Niemiec i Australii. Niniejsza publikacja jest jedną z dwóch części dwutomowego tomu pokonferencyjnego, na który złożyły się teksty z zakresu literaturoznawstwa i kulturoznawstwa. Zostały one podzielone na trzy części problemowe zatytułowane: Periferija – teorija, poetika, politika, Čitanje periferije oraz Na periferiji kanona. Spektrum tematów jest bardzo szerokie: od literatury starochorwackiej (m.in. literatura kajkawska) przez literaturę ludową (m.in. kwestia miejsca, jakie zajmuje literatura ludowa w historiach literatury chorwackiej czy fenomen graniczarskiej mentalności Dalmacji) po „nowszą“ literaturę, zarówno prozę, jak i poezję, eseistykę i publicystykę. Monografia zawiera również kilka artykułów traktujących o kwestiach ogólnych, przykładowo o kondycji humanistyki w świecie ponowoczesnym, regionalizmie czy o stosunku Chorwatów do Jugosławii. Wiele miejsca Autorzy poświęcają problematyce kanonu. Są też artykuły o serialach telewizyjnych, komiksie czy statusie literatury mniejszości narodowych. Redakcja i wydanie tomów pokonferencyjnych realizowane są w formie współpracy z kilkoma chorwackimi ośrodkami uniwersyteckimi. W przypadku tomu literaturoznawczo-kulturoznawczego są to: kroatystyka Uniwersytetu w Zagrzebiu oraz kroatystyka Uniwersytetu w Zadarze.

Polsko-słoweński dialog międzykulturowy. Slovensko-poljski medkulturni dialog

Red. Monika Gawlak, Nikolaj Jež, Leszek Małczak, współpraca red. Tina Jugović

W tomie poruszono ważne zagadnienia polsko-słoweńskiego dialogu międzykulturowego, zwracając uwagę na jego wielotorowość. Prezentowane teksty, zgromadzone w pięciu częściach, z których każda dotyczy innego typu relacji, często pogłębiają i uzupełniają dotychczasową refleksję na ten temat, niektóre odkrywają nieznane jeszcze obszary polsko-słoweńskiego dialogu. W pierwszej części znalazły się teksty omawiające polsko-słoweńskie kontakty bezpośrednie, doświadczenia stanowiące rys biograficzny i związane z różnego rodzaju wędrówką. Autorzy artykułów zebranych w drugiej części przedstawiają związki intertekstualne w sferze tematów i struktur literackich między pisarzami polskimi i słoweńskimi. Problematyka artykułów zamieszczonych w trzeciej części obejmuje tłumaczenia literackie, które stanowią ważny przejaw polsko-słoweńskiego i słoweńsko-polskiego dialogu międzykulturowego, są wyrazem potrzeby zbliżania się obu kultur oraz przekładania ich przez medium literatury. Dialog międzykulturowy na poziomie struktur językowych, treściowych i wyrażeniowych jest tematem przewodnim artykułów zebranych w czwartej części tomu. Teksty w ostatniej części koncentrują się na zagadnieniach edukacji, promocji języka i kultury obu krajów, współpracy w obszarze szkolnictwa wyższego, a także na wybranych aspektach polityki językowej w zakresie szkolnictwa wyższego w Polsce i Słowenii. Tom Polsko-słoweński dialog międzykulturowy jest pokłosiem pierwszej w Polsce i na świecie wyłącznie słowenistycznej konferencji naukowej poświęconej kontaktom kulturalnym pomiędzy Polską i Słowenią.

"Przekłady Literatur Słowiańskich" 2017. T. 8. Cz. 2: Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (2016)

Leszek Małczak

W „Przekładach Literatur Słowiańskich” t. 8, część 2: Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (2016) odnotowano tłumaczenia z literatur: bułgarskiej, chorwackiej, czeskiej, macedońskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej na język polski oraz z literatury polskiej na języki: bułgarski, chorwacki, czeski, macedoński, serbski, słowacki i słoweński. Bibliografia, którą przygotowujemy w naszym zespole wraz ze współpracującymi z nami badaczami z krajów słowiańskich, jest unikatowa, ponieważ uwzględnia zawartość tych publikacji (wyborów, antologii), które nie mają swego odpowiednika w literaturze wyjściowej i nie są powtórzeniem tak samo zatytułowanej książki w języku oryginału, oraz przekłady i oryginały wszystkich tytułów przetłumaczonych utworów, nawet w przypadku pojedynczych publikacji w czasopismach. Zgromadzenie tego typu informacji wymaga od autorów opracowań znajomości języka, literatury, kultury, instytucji i realiów zarówno kultury źródłowej, jak i docelowej, w niektórych przypadkach konieczny jest bezpośredni kontakt z osobami z pola wydawniczego (wydawcami, autorami, tłumaczami). Tak szczegółowej bibliografii przekładów literatur południowo- i zachodniosłowiańskich nie opracowuje żadna instytucja. (fragment Wstępu)

Serbska ruletka. Dramat serbski po 1995 roku. Wybór tekstów. T. 1-2

red. Agnieszka Cielesta, Leszek Małczak, Dominika Zwierzchowska

Serbska ruletka to wybór współczesnych dramatów serbskich. Znalazło się w nim 9 tekstów 9 autorów w następującej kolejności: w tomie pierwszym: Svetislav Basara Dolce vita; Miroljub Nedović Kraina ciemności; Mirjana Ojdanić Ślad ludzkich zębów; Nebojša Romčević Karolina Neuber; w tomie drugim: Goran Marković Willa Sachino; Milena Marković Statek dla lalek; Milena Minja Bogavac Czerwona. Seks i konsekwencje; Marija Karaklajić Twarz ze szkła; Maja Pelević Może jesteśmy Myszką Miki. Wszystkie utwory powstały po 1995 roku i żaden z nich nie był wcześniej ani w Polsce wydany, ani na język polski przetłumaczony. W wyborze uwzględniono zarówno teksty autorów średniego pokolenia, tych o ugruntowanej już pozycji, jak i młodych twórców, czasem zaledwie przed kilkoma laty debiutujących, ale już zauważonych i docenianych, teksty zróżnicowane tematycznie i gatunkowo. Ich autorzy nie są bynajmniej dla polskiego odbiorcy zupełnie anonimowi, trudno bowiem nie rozpoznać chociażby w osobach Gorana Markovicia, Svetislava Basary czy Mileny Marković artystów o międzynarodowej sławie. Wybrane dramaty to sztuki znane w Serbii, ale często też już poza jej granicami, nagradzane, zarówno za tekst, jak i za jego realizację sceniczną, na licznych festiwalach i konkursach teatralnych.

Wprowadzenie do literatury chorwackiej i jej polskiej recepcji. Cz. 2: Recepcja literatury chorwackiej w Polsce w latach 1970-2010

Leszek Małczak

Druga część nowej serii wydawniczej pt. Wprowadzenie do literatury chorwackiej i jej polskiej recepcji została poświęcona odbiorowi literatury i kultury chorwackiej w Polsce w latach 1970-2010. Stanowi ona kontynuację będącego pierwszą częścią serii Wprowadzenia do współczesnej literatury chorwackiej (1970-2010), napisanego przez Kresimira Bagicia, a przetłumaczonego przez Leszka Małczaka. Tym razem ogląd twórczości literackiej, jak zdradza tytuł, przedstawiany jest z perspektywy polskiej. To jedyne w swoim rodzaju opracowanie, które ukazuje dwa rządzące się zupełnie innymi zasadami światy literatury tłumaczonej przed i po 1989 roku. Autor rozpatruje problemy recepcji literatury chorwackiej w Polsce w szerokim kontekście przekładów z innych języków z ukazaniem działających w danym czasie mechanizmów w sferze związków międzyliterackich. W recenzji publikacji profesor Krystyna Pieniążek-Marković zauważa między innymi, że książka jest wciągającą opowieścią o polskich realiach kulturowych i ustrojowych, o polityce kulturalnej (lub jej braku). Cały badany okres został podzielony na cztery części, będące kolejnymi dekadami: lata siedemdziesiąte, osiemdziesiąte, dziewięćdziesiąte i dwutysięczne. Książka zawiera bibliografię przekładów, biogramy chorwackich pisarzy oraz informację na temat tłumaczy. Ważny element publikacji stanowi jej szata graficzna, która poprzez aspekt wizualny wzbogaca treść i tworzy pełniejszy obraz recepcji literatury chorwackiej w Polsce.