Metateksty i parateksty teatru i dramatu. Od antyku do współczesności

Jadwiga Czerwińska, Katarzyna Chiżyńska, Małgorzata Budzowska

W publikacji Czytelnik znajdzie rozważania na temat metatekstów i paratekstów dramaturgicznych, do których należą didaskalia, ilustracje, incipity, odsyłacze, posłowia, przedmowy, przypisy, tytuły, a także różnego rodzaju komentarze, recenzje, omówienia oraz streszczenia. Peryferie tekstu zmieniały się na przestrzeni wieków od epoki starożytnej do czasów współczesnych, co przekłada się na różnorodność ich form i treści. Cechy charakterystyczne i zadania metatekstów i paratekstów zależały od rodzaju tekstu głównego, epoki literackiej oraz dominujących w danej kulturze tendencji naukowych i teatralno-dramatycznych. Praca w polskim obszarze badawczym jest poważnym osiągnięciem naukowym, ustalającym dla przyszłych badaczy nowe kierunki poszukiwań w aspekcie konkretnych dzieł dramatycznych i spektakli teatralnych. Nie widzę dla niej prac konkurencyjnych. Dotąd zajmowano się metatekstami i didaskaliami w sposób „niesystemowy”, dość wycinkowy i w wąskim obszarze. Tymczasem prezentowana publikacja dokonuje usystematyzowania procesu badawczego oraz przedstawia wyniki badań szczegółowych na tle przemian historycznych, a także przemian gatunkowych w dramaturgii i teatrze od antyku do współczesności. Dlatego znajdzie ona szeroki krąg odbiorców: powinna zainteresować praktyków teatru, badaczy historii teatru i dramatu polskiego oraz obcego, teatrologów badających recepcję obcej dramaturgii w Polsce, jak również autorów dramatycznych. z recenzji prof. Wojciecha Kaczmarka

Relacyjność w kulturze i sztuce. Księga jubileuszowa Profesor Małgorzaty Leyko

Małgorzata Budzowska, Justyna Michalik-Tomala, Karolina Prykowska-Michalak, Joanna Królikowska

Zgromadzone teksty są oryginalne, są zdaniem sprawy z relacyjnego poznania różnych praktyk artystycznych, które dzięki przyjętym przez Autorów metodologiom, proponowanym kontekstom ujawniają swe epistemiczne i performatywne znaczenia. Tezy interpretacyjne stawiane w wielu tekstach [...] wzbogacają współczesne badania nad sztuką teatru, tańca i widowisk przez eksponowanie nieoczywistych funkcji, jakie pełnią we współczesności, zapraszając odbiorców do interakcji i współpracy w refleksji nad światem, jaki jest i jaki być może. Z recenzji dr hab. Doroty Fox, prof. UŚ Szeroki zakres tematyczny artykułów zebranych w książce Relacyjność w kulturze i sztuce. Księga jubileuszowa Profesor Małgorzaty Leyko wynika bezpośrednio z rozległości zainteresowań naukowych Jubilatki, a jednocześnie świadczy o tym, jak wiele z tych zainteresowań rozwijała w ramach dialogicznej współpracy z rozmaitymi środowiskami naukowymi. [...] Dlatego dobrze się sprawdziła kategoria szeroko rozumianej relacyjności jako zwornik tomu. Jeśli nawet Autorki i Autorzy nie piszą o relacyjności wprost, wszyscy starają się poszerzać pole widzenia, by dojrzeć nie tylko dzieła i zjawiska artystyczne i kulturowe oraz osoby je tworzące, lecz także rozmaite sieciowe uwikłania i odniesienia. Jednocześnie nie ma tu tekstów przypadkowych - wszystkie prace pozostają w relacji do tekstów i zainteresowań Jubilatki. Nie ma wątpliwości, że naukowe i eseistyczne rozważania zaproponowane w tym tomie przez Autorki i Autorów należących do różnych pokoleń i różnych środowisk naukowych potwierdzają wagę tematów i zagadnień, które podejmowała prof. Małgorzata Leyko, oraz inspiracyjną siłę oddziaływania Jej badań. Z recenzji dr hab. Ewy Partygi, prof. IS PAN

Sceniczne metamorfozy mitu. Teatr polski XXI wieku w perspektywie kulturowej

Małgorzata Budzowska

W publikacji zaprezentowano analizy kulturoznawcze wybranych spektakli adaptujących mity antyczne z kręgu kultury śródziemnomorskiej w obrębie estetyki postmodernizmu. Autorka podjęła pierwszą na rodzimym gruncie transdyscyplinarną analizę recepcji mitów we współczesnym teatrze polskim. Wybrała przykłady z twórczości czwórki polskich reżyserów teatralnych (Maja Kleczewska, Michał Zadara, Jan Klata, Antonina Grzegorzewska), w spektaklach których szczególnie wyraźnie i często można dostrzec inscenizację mitu. Porządkując obszar ich dokonań, autorka posłużyła się własną typologią i wyróżniła strategie ujmowania mitu przez poszczególnych twórców. „Autorka pisze o trudnych kwestiach i złożonych problemach w sposób zwięzły i prosty (co nie znaczy upraszczający) [...] Jej praca nie tylko rzuca nowe światło na twórczość czwórki wybitnych reżyserów, dowodząc ich silnego zakorzenienia w najdawniejszej tradycji teatru i dramatu światowego, lecz także stanowi ważny przyczynek do badań nad relacjami sztuki/sztuki teatru i mitu. Analizy spektakli są szczegółowe, precyzyjne i nierzadko odkrywcze. Prowadzą do bardzo ciekawych wniosków i pobudzają do myślenia. Starannie dobrany materiał ilustracyjny dodatkowo je wzbogaca, dając odbiorcom pogląd na estetykę omawianych spektakli oraz na indywidualny styl twórców inscenizujących opowieści mityczne. Oryginalna typologia poszerza konteksty ich dokonań, powiązując je z szerszym zapleczem kulturowym”. Z recenzji prof. dr hab. Anny Burzyńskiej (UJ)

Starożytny teatr i dramat w świetle pism scholiastów. Leksykon

Katarzyna Chiżyńska, Jadwiga Czerwińska, Małgorzata Budzowska

Prezentowana publikacja to leksykon stanowiący kompendium wiedzy na temat dramatu i teatru starożytnego. Autorki włączyły do niej wyniki badań nad słabo znanymi tekstami scholiów i na tej podstawie opracowały wszystkie najważniejsze zagadnienia teatralno-dramatyczne. Zostały one przedstawione w formie leksykonu: każde pojęcie stanowi osobny rozdział, w którym oprócz komentarza znajdują się też cytowane wyjątki ze scholiów przetłumaczone na język polski, a także podane w oryginale. Słownik obejmuje: 1) pojęcia dotyczące greckich kategorii teatrologicznych: np. aktor, muzyka w teatrze, taniec w teatrze, cel i funkcja przedstawienia teatralnego, kostiumy i maski, machiny teatralne i dekoracje, wejścia i wyjścia postaci, budowa teatru, elementy architektoniczne teatru i ich funkcje, święta religijne związane z teatrem etc. oraz odpowiadające im pojęcia łacińskie; 2) pojęcia dotyczące greckich i łacińskich kategorii dramatologicznych: np. gatunki dramatyczne, elementy jakościowe, elementy ilościowe dramatu, formy i sposoby prowadzenia dialogu i tekstu pobocznego. […] Tego rodzaju publikacji nie było dotąd na polskim rynku wydawniczym i w polskim dyskursie naukowym. […] Książka jest pierwszym polskim kompendium obejmującym teatr i dramat starożytny całościowo (grecki i rzymski). Jest pierwszym naukowym opracowaniem uwzględniającym nie tylko teksty literackie, lecz także niezwykle cenne i trudne do zinterpretowania uwagi scholiastów. Z recenzji prof. dr hab. Ewy Skwary (UAM)   W analizowanych tekstach znajduje się ogromna ilość informacji o różnych aspektach starożytnego teatru, dlatego książka słusznie została opracowana jako słownik, w którym każde hasło stanowi oddzielny rozdział. Ułatwia to korzystanie z tego tomu. Zawarte w nim uwagi są często różne od stwierdzeń autorów kanonicznych: Arystotelesa i Horacego. Wszystkie przywołane teksty zostały przytoczone w oryginale i, co ważne, w polskim tłumaczeniu – z myślą o odbiorcach, którzy nie są filologami klasycznymi. Ponieważ teksty komentatorów często nie mają charakteru literackiego, ich tłumaczenie nie było rzeczą łatwą. […] Omawiana książka jest od dawna wyczekiwanym w polskim środowisku badaczy antyku gruntownym kompendium wiedzy o antycznym teatrze i dramacie. Hoc erat in votis. Z recenzji prof. dr hab. Mariana Szarmacha (UMK)