Cenzorskie lekcje literatury. Studia o systemowej kontroli słowa w Polsce po 1945 roku

Marzena Woźniak-Łabieniec

Cenzorskie lekcje literatury zawierają niezwykle cenne ustalenia w dwóch – powiązanych ze sobą – obszarach: historii literatury i historii peerelowskiej cenzury. Obydwie te sfery w czasach PRL wzajemnie się dopełniają, dopowiadają i komentują. Marzena Woźniak-Łabieniec ukazuje związki ideologii i sztuki, analizuje najróżniejsze formy oddziaływania, w których tekst poetycki i prozatorski podlega modyfikacji, lecz także wchodzi w interakcję z zaleceniami urzędników z Mysiej. Śledzenie tych zależności jest zadaniem, przed jakim staje badaczka. Do najtrudniejszych zaś należy tropienie zjawiska autocenzury. W tym zakresie funkcjonowanie Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk poczyniło być może największe szkody. Cenzorskie lekcje literatury śledzą zatem to, co można wypatrzeć w archiwach GUKPPiW, ale też notatkach samych pisarzy, w których komentują oni uwagi pracowników komunistycznego ministerstwa prawdy. […] Rzecz jest napisana z filologiczną wnikliwością i rzetelnością, jaka winna cechować badacza tematyki cenzury peerelowskiej. Rozważania analityczne Marzena Woźniak-Łabieniec wspiera kwerendą archiwalną oraz rozległą lekturą literatury przedmiotowej (dotyczącą dorobku pisarzy aktywnych twórczo w czasach PRL). Z recenzji prof. dr. hab. Sławomira Buryły (Uniwersytet Warszawski)   Zdumiewa pasja, z jaką autorka wydobywa z przepastnych archiwów „po-PRL-owskich” oraz z archiwów pisarzy nieznane fakty, wydarzenia oraz nigdy niepublikowane fragmenty, które – tak bywa – zmieniają konteksty interpretacyjne wielu utworów, a w przypadku omawianej książki – Parnickiego, Rymkiewicza, Nowakowskiego, Różewicza i Miłosza. To są po prostu badania ważne dla historyków literatury (i szerzej – historyków PRL) oraz interpretatorów literatury. Dlatego bardzo wysoko oceniam poziom merytoryczny prezentowanej książki, jej ważność w obrębie dyscypliny literaturoznawstwa, doceniam też uważność i skrupulatność autorki w odniesieniu do stanu badań. Z recenzji prof. dr. hab. Józefa Olejniczaka (Uniwersytet Śląski)

Jarosław Marek Rymkiewicz. Metafizyka

Marzena Woźniak-Łabieniec

Autorka zaprasza miłośników poezji na spotkanie z liryką Jarosława Marka Rymkiewicza, w której odnajdujemy problemy uniwersalne, zawsze głęboko dotykające istoty człowieczeństwa. Kluczem do lirycznego świata Marzena Woźniak-Łabieniec uczyniła pojęcie metafizyki, kształtujące podstawowe sensy twórczości lirycznej autora Thema regium, począwszy od tomów najwcześniejszych po ostatnie. Poetycka wizja świata rodzi się w dialogu z różnymi koncepcjami filozoficznymi. Wiersz jest próbą znalezienia spoiwa w świecie chaosu i rozpadu. Rymkiewiczowska poezja metafizycznych pytań dotyka tajemnicy przekraczającej poznawalną zmysłowo rzeczywistość, docieka przyczyny i zasady wszechświata, relacji między ciałem, umysłem a nazywającym je słowem -w konsekwencji towarzyszy refleksji wyrastającej z problematyki religijnej: pyta o Boga, duszę, nieśmiertelność, obecność zła, miejsce człowieka w świecie, sens jego istnienia czy pośmiertny wymiar egzystencji. Rymkiewiczowska metafizyka to również symboliczna „rozmowa” poprzez teksty ze zmarłymi twórcami, z „Wielkimi Duchami”, to próba dialogu z pisarzami poprzednich epok, który dokonuje się dzięki naszej wiedzy o zmarłych i pozostawionym przez nich tekstom, to zachęta, również dla Czytelników, do takich poetyckich Zaduszek.

Przed-tekstowy świat. Z literackich archiwów XIX i XX wieku

Marzena Woźniak-Łabieniec

Publikacja zawiera zbiór artykułów dotyczących badań prowadzonych w kręgu krytyki genetycznej. Jest efektem zorganizowanego przez Komisję Badań Genetycznych i Dokumentacyjnych nad Literaturą przy Łódzkim Oddziale PAN twórczego spotkania badaczy z różnych ośrodków naukowych w Polsce, którzy podzielili się doświadczeniami z archiwalnych kwerend i poszukiwań. Było to drugie spotkanie z cyklu Przed-tekstowy świat (pierwsze zostało zorganizowane przez Uniwersytet Jagielloński przy współudziale IBL PAN), skupiające genetyków, archiwistów, tekstologów, edytorów oraz interpretatorów poezji i prozy, zajmujących się wariantywnością tekstów, ich genezą, kolejnymi fazami powstawania, a także brulionami, których analiza pozwala niekiedy zrozumieć metodę twórczą pisarza. Osobne zagadnienie to kształtowanie dzieła pod wpływem czynników wobec niego zewnętrznych – ideologii czy polityki historycznej. Przedmiotem namysłu autorów jest literatura XIX i XX wieku, od romantyzmu po – szerzej tu reprezentowaną – współczesność. Książkę dedykujemy pamięci obecnego na obu spotkaniach i będącego ich dobrym duchem Profesora Stanisława Jaworskiego – teoretyka i historyka literatury, jednego z pierwszych krajowych inicjatorów badań inspirowanych krytyką genetyczną, wnikliwego analityka procesu tekstotwórczego. dr hab. prof. UŁ Marzena Woźniak-Łabieniec