Każdą iskrą rozpaleni... Żydowscy artyści w kręgu nowej sztuki. Idee - postawy - relacje

Irmina Gadowska, Krystyna Radziszewska, Agnieszka Świętosławska

Pojęcie żydowskiej "nowej sztuki" określa dokonania twórców reprezentujących różne środowiska, działających w drugiej i trzeciej dekadzie XX wieku, którzy poszukując oryginalnych form artystycznej wypowiedzi, sięgali z jednej strony do tradycji, z drugiej - do aktualnych nurtów sztuki zachodnioeuropejskiej. W Łodzi pierwszym przejawem zachodzących zmian była działalność grupy Jung Idysz. Książka stanowi próbę podsumowania i poszerzenia wiedzy o znaczeniu tej grupy dla żydowskiego środowiska artystycznego. Zebrane w tomie artykuły obejmują różnorodny zakres tematyczny, reprezentują zróżnicowane metody badawcze i interdyscyplinarne sposoby ujęcia zjawisk: od osadzonych w szerokim kontekście przemian społeczno-politycznych rozważań o drogach rozwoju nowej kultury żydowskiej, przez refleksje nad kwestią tożsamości i narodowości, po charakterystykę wybranych aspektów twórczości poszczególnych artystów. Autorzy tekstów prezentują nowe ustalenia i interpretacje, wysuwają hipotezy i stawiają postulaty, które pozwalają z nowej perspektywy spojrzeć na barwny okres tworzenia żydowskiej "nowej sztuki".

Pogawędki. Artystyczna książka Mojżesza Brodersona i Eliezera Lissitzky\'ego

Dariusz Dekiert, Irmina Gadowska, Krystyna Radziszewska

Oddajemy do rąk czytelników kolejną publikację poświęconą artystom z kręgu łódzkiej awangardy jidysz. Tym razem są to Pogawędki. Jedna z historii, przekład poetyckiego tekstu Mojżesza Brodersona Siches chulin. Ajne fun di geszichten, opublikowanego w Moskwie w 1917 roku, nakładem Wydawnictwa Chawar. Ta adaptacja ludowej baśni Maase szel Jeruszalmi [Opowieść o jerozolimczyku], ukazała się z ilustracjami Eliezera (El) Lissitzky'ego, którego Broderson poznał podczas swojego pobytu w Moskwie w latach 1914-1918. Obu twórców oprócz przyjaźni połączyła fascynacja żydowską tradycją i folklorem oraz świadomość znaczenia języka jidysz dla kształtowania narodowej tożsamości w diasporze. Projekt pierwszego, limitowanego wydania Siches chulin nietypową formą - zamkniętego w drewnianym pudełku zwoju z tekstem i ręcznie kolorowanymi litografiami - w czytelny sposób nawiązywał do dawnych, iluminowanych zwojów Księgi Estery, a same ilustracje korespondowały stylistycznie z dziełami ludowej plastyki żydowskiej.

Republika kobiet. Wizerunek modnej łodzianki na łamach dzienników. 1929-1939

Adam Drozdowski, Irmina Gadowska

"Każda łodzianka" mierzy 165 cm wzrostu, waży 55 kg (lub utrzymuje, że tyle waży), ma śliczne nóżki na wysokich obcasach. Posiada ona śliczne utlenione włoski, zawinięte wieczną ondulacją w kokieteryjne loczki. Czasem, ale to bardzo rzadko, zdarzy się spotkać coraz to bardziej zanikający gatunek: łodziankę-brunetkę. "Każda łodzianka" ma wymanikurowane rączki o mocno czerwonych paznokciach, karminowe (dzięki Ritzowi) usteczka, cerę zrobioną na brzoskwiniowo i główkę, w której tkwi jedno tylko, ale za to prawdziwie hamletowskie pytanie: "Co jest teraz modne?". Magda Fink, Każda łodzianka, "Głos Poranny" 1936, nr 11

Tańczymy zaczarowani taniec młodości. Łódzka awangarda żydowska - publikacje artystyczne wydawnictwa Achrid, 1921

Dariusz Dekiert, Irmina Gadowska, Krystyna Radziszewska

Trzy publikacje: Ojf wajtkajten krajznde fal ich Dawida Zytmana, Himlen in opgrunt Chaima Króla i Zwischen dem Abend- und Morgenrot Rahel Lipstein to niezwykłe tomiki poetyckie, które ukazały się w 1921 roku w łódzkim efemerycznym wydawnictwie Achrid. Ich wyjątkowość wiąże się nie tylko z literackimi poszukiwaniami autorów, ale bardziej jeszcze z techniką publikacji: tomiki zostały opracowane graficznie przez trzy młode artystki żydowskie, Idę Brauner, Esterę Karp i Dinę Matus, które wykonały linoryty poszczególnych stron opatrując tekst poetycki bogatymi elementami graficznymi, strony te następnie, po wykonaniu odbitek, były ręcznie kolorowane. Niezwykły zamysł typograficzny wynikał z powiązań twórców tych publikacji z żydowską awangardową grupą Jung Idysz, której aktywność, choć krótkotrwała, bo obejmująca lata 1918-1921, była swoistym "okresem burzy i naporu" w młodej twórczości żydowskiej na terenie Łodzi. Niniejsze wydawnictwo jest próbą wydobycia z niepamięci i zaprezentowania współczesnym czytelnikom twórczości przedstawicieli łódzkiej awangardy żydowskiej z początku okresu międzywojennego. Upamiętnia setną rocznicę opublikowania przez wydawnictwo Achrid niezwykłych tomików, które dzisiaj są już bibliofilskimi "białymi krukami". * * * Oyf vaytkeytn krayznde fal ikh by Dawid Zitman, Himlen in opgrunt by Chaim Krul and Zwischen dem Abend- und Morgenrot by Rahel Lipstein are three extraordinary books of poetry, published in 1921 in Łódź by the ephemeral Achrid publishing house. Their uniqueness is associated not only with their authors' literary search, but even more with the technique of publication: the books were graphically designed by three young Jewish artists, Ida Brauner, Esther Karp and Dina Matus, who made linocuts of individual pages and provided the poetic text with rich graphic elements. Then, after making the prints, the pages were hand colored. The unusual typographic design of the publications resulted from the connections between the authors of these books with the Jewish avant-garde group Yung Yiddish, whose activity, although short-lived, covering the years 1918-1921, was a kind of "a period of storm and stress" in Jewish art in Łódź. Th publication attempts to save from oblivion and present to contemporary readers the works of the representatives of the Łódź Jewish avant-garde from the beginning of the interwar period. It commemorates the hundredth anniversary of publication by the Achrid publishing house of the extraordinary books, which today are bibliophilic rara avis.