Rzeczywistość (nie)opisana. Życie teatru na łamach prasy branżowej w latach 1983-1989

Joanna Królikowska

Jest to wartościowa poznawczo i oparta na rzetelnych rozpoznaniach źródłowych rozprawa, która w zdyscyplinowany (pod względem formalnym i metodologicznym) sposób przedstawia wizje życia teatralnego kreowane przez trzy czasopisma branżowe ukazujące się w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia. Nadal brakuje opracowań dotyczących dziejów krytyki teatralnej w ostatnich latach trwania PRL. Książka Pani Joanny Królikowskiej świetnie pokazuje społeczno-polityczne uwikłania redaktorów naczelnych, ich zmagania z cenzurą, a także sieć napięć polityczno-towarzyskich, które odciskały piętno na indywidualnych strategiach pisarskich i krytycznych. Publikacja jest ciekawą i inspirującą propozycją uzupełniającą dotychczasowy stan wiedzy na temat życia społeczno-kulturalnego w Polsce w latach osiemdziesiątych XX stulecia. Postawa badawcza, wolna od przekonania o możliwości stworzenia „obiektywnego”, opartego na „prawdzie” i ponadjednostkowego obrazu przeszłej rzeczywistości, wymaga precyzyjnego warsztatu badawczego związanego m.in. z krytyką źródeł. W tym przypadku Autorka wykazała się sporymi umiejętnościami. Z recenzji prof. dr. hab. Krzysztofa Kurka

Sceniczne metamorfozy mitu. Teatr polski XXI wieku w perspektywie kulturowej

Małgorzata Budzowska

W publikacji zaprezentowano analizy kulturoznawcze wybranych spektakli adaptujących mity antyczne z kręgu kultury śródziemnomorskiej w obrębie estetyki postmodernizmu. Autorka podjęła pierwszą na rodzimym gruncie transdyscyplinarną analizę recepcji mitów we współczesnym teatrze polskim. Wybrała przykłady z twórczości czwórki polskich reżyserów teatralnych (Maja Kleczewska, Michał Zadara, Jan Klata, Antonina Grzegorzewska), w spektaklach których szczególnie wyraźnie i często można dostrzec inscenizację mitu. Porządkując obszar ich dokonań, autorka posłużyła się własną typologią i wyróżniła strategie ujmowania mitu przez poszczególnych twórców. „Autorka pisze o trudnych kwestiach i złożonych problemach w sposób zwięzły i prosty (co nie znaczy upraszczający) [...] Jej praca nie tylko rzuca nowe światło na twórczość czwórki wybitnych reżyserów, dowodząc ich silnego zakorzenienia w najdawniejszej tradycji teatru i dramatu światowego, lecz także stanowi ważny przyczynek do badań nad relacjami sztuki/sztuki teatru i mitu. Analizy spektakli są szczegółowe, precyzyjne i nierzadko odkrywcze. Prowadzą do bardzo ciekawych wniosków i pobudzają do myślenia. Starannie dobrany materiał ilustracyjny dodatkowo je wzbogaca, dając odbiorcom pogląd na estetykę omawianych spektakli oraz na indywidualny styl twórców inscenizujących opowieści mityczne. Oryginalna typologia poszerza konteksty ich dokonań, powiązując je z szerszym zapleczem kulturowym”. Z recenzji prof. dr hab. Anny Burzyńskiej (UJ)

Sonata Belzebuba

Stanisław Ignacy Witkiewicz

„Sonata Belzebuba” to dramat Stanisława Ignacego Witkiewicza, powszechnie znanego jako Witkacy, który był wszechstronnie uzdolnionym pisarzem, malarzem, dramaturgiem oraz filozofem. „Sonata Belzebuba” to utwór poruszający problematykę tworzenia dzieła sztuki z perspektywy psychologicznej oraz ideowej. Opowiada historię młodego kompozytora, Istvana, który próbuje osiągnąć sztukę doskonałą w swoim dziele muzycznym.

Spektakl jako wydarzenie i doświadczenie. Aktor

Irena Jajte-Lewkowicz, Monika Wąsik

Proponujemy Czytelnikom lekturę tekstów skupionych wokół pięciu zagadnień. Rozpoczynamy od przyjrzenia się statusowi i dziejom amatorskiej sztuki aktorskiej, rewidując utrwalone przekonania o znaczeniu i formach antycznego aktorstwa europejskiego (rozdział Aktor! Aktor!). Po ustaleniu źródeł przechodzimy do próby przyjrzenia się wybranym dzisiejszym przykładom sztuki, która niewątpliwie należy do amatorskiej (teatry środowisk lokalnych Górnego Śląska, Opolszczyzny, teatry religijne), koncentrując uwagę także na współczesnym rozumieniu fenomenu aktora-amatora (rozdział Przywrócić wspólnotę). W kolejnych dwóch częściach publikacji powracamy do kwestii wyznaczającej naszą refleksję naukową w ostatnich dziesięcioleciach, czyli do problematyki aktora – osoby z niepełnosprawności ą, oddając głos zarówno teoretykom i krytykom (Aktor „niepełnosprawny"? - dyskurs), jak i współtwórcom tego typu teatru (Aktor „niepełnosprawny"? - głos). Następny rozdział (Być sobą/Innym) poświęcamy amatorskiej sztuce aktorskiej podejmowanej w innych środowiskach kulturowo marginalizowanych czy objętych paternalistycznym dyskursem (imigranci, dzieci, osoby starsze), które dzisiejsza „tyrania normalności” (Julia Kristeva) dotyka w największym stopniu. Domknięcie książki stanowią teksty rozważające formułę pracy aktorów-amatorów i proponujące namysł nad tym, czy wykreowana przez teatry awangardowe i offowe tzw. „praca w procesie” spełnia się w tym obszarze teatralności. A ponieważ aktorstwo to niewątpliwie profesja sukcesu - kodę tomu stanowi refleksja na temat karier aktorów-amatorów… na scenach zawodowych. Ze Wstępu

Starożytny teatr i dramat w świetle pism scholiastów. Leksykon

Katarzyna Chiżyńska, Jadwiga Czerwińska, Małgorzata Budzowska

Prezentowana publikacja to leksykon stanowiący kompendium wiedzy na temat dramatu i teatru starożytnego. Autorki włączyły do niej wyniki badań nad słabo znanymi tekstami scholiów i na tej podstawie opracowały wszystkie najważniejsze zagadnienia teatralno-dramatyczne. Zostały one przedstawione w formie leksykonu: każde pojęcie stanowi osobny rozdział, w którym oprócz komentarza znajdują się też cytowane wyjątki ze scholiów przetłumaczone na język polski, a także podane w oryginale. Słownik obejmuje: 1) pojęcia dotyczące greckich kategorii teatrologicznych: np. aktor, muzyka w teatrze, taniec w teatrze, cel i funkcja przedstawienia teatralnego, kostiumy i maski, machiny teatralne i dekoracje, wejścia i wyjścia postaci, budowa teatru, elementy architektoniczne teatru i ich funkcje, święta religijne związane z teatrem etc. oraz odpowiadające im pojęcia łacińskie; 2) pojęcia dotyczące greckich i łacińskich kategorii dramatologicznych: np. gatunki dramatyczne, elementy jakościowe, elementy ilościowe dramatu, formy i sposoby prowadzenia dialogu i tekstu pobocznego. […] Tego rodzaju publikacji nie było dotąd na polskim rynku wydawniczym i w polskim dyskursie naukowym. […] Książka jest pierwszym polskim kompendium obejmującym teatr i dramat starożytny całościowo (grecki i rzymski). Jest pierwszym naukowym opracowaniem uwzględniającym nie tylko teksty literackie, lecz także niezwykle cenne i trudne do zinterpretowania uwagi scholiastów. Z recenzji prof. dr hab. Ewy Skwary (UAM)   W analizowanych tekstach znajduje się ogromna ilość informacji o różnych aspektach starożytnego teatru, dlatego książka słusznie została opracowana jako słownik, w którym każde hasło stanowi oddzielny rozdział. Ułatwia to korzystanie z tego tomu. Zawarte w nim uwagi są często różne od stwierdzeń autorów kanonicznych: Arystotelesa i Horacego. Wszystkie przywołane teksty zostały przytoczone w oryginale i, co ważne, w polskim tłumaczeniu – z myślą o odbiorcach, którzy nie są filologami klasycznymi. Ponieważ teksty komentatorów często nie mają charakteru literackiego, ich tłumaczenie nie było rzeczą łatwą. […] Omawiana książka jest od dawna wyczekiwanym w polskim środowisku badaczy antyku gruntownym kompendium wiedzy o antycznym teatrze i dramacie. Hoc erat in votis. Z recenzji prof. dr hab. Mariana Szarmacha (UMK)

Tadeusz Kantor 1947. Nowoczesne doświadczenie z nauką, sztuką i Paryżem w tle

Wojciech Bałus

Gdy Tadeusz Kantor udawał się z początkiem 1947 roku w swoją pierwszą w życiu podróż do Paryża, nie przypuszczał zapewne, że przyjdzie mu się tam zetknąć nie tylko ze sztuką klasycznej awangardy i twórczością aktualną artystów z Europy i obu Ameryk. Wizyty w Palais de la découverte otwarły przed nim świat nowoczesnej nauki i spowodowały głęboki światopoglądowy wstrząs. Książka po raz pierwszy tak dogłębnie – i na podstawie nieznanych wcześniej materiałów źródłowych – analizuje różne aspekty doświadczenia nowoczesnego, jakie stało się udziałem krakowskiego artysty, pokazuje, na czym polegało dotknięcie przez niego „Inferna”, jaką rolę w tych przeżyciach odegrał surrealizm oraz jak to wszystko wpłynęło na  własną twórczość i poglądy na świat przyszłego autora Umarłej klasy.   Świetna książka, znacząco uzupełnia naszą wiedzę, proponuje ciekawe strategie interpretacyjne, krytycznie podchodzi do źródeł, wsparta na imponujących lekturach, zmienia obraz sztuki Kantora lat 40-tych ale także późniejszej twórczości. Napisana wartko.                                                                                       z recenzji prof. Wojciecha Włodarczyka Wojciech Bałus – ur. 1961, historyk sztuki; studiował też filozofię. Profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się teorią i historią sztuki XIX–XXI wieku, związkami sztuki z filozofią, antropologią kulturową i literaturoznawstwem. Przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego Corpus Vitrearum, członek Polskiej Akademii Umiejętności i członek AICA. Autor książek: Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki (1996), Figury losu (2002), Krakau zwischen Traditionen und Wegen in die Moderne. Zur Geschichte der Architektur und der öffentlichen Grünanlagen im 19. Jahrhundert (2003), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część druga. Matejko i Wyspiański (2007) i Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych architektury sakralnej XIX wieku (Monografie FNP, 2011 – wersja niemiecka: 2016), Efekt widzialności. O swoistości widzenia obrazów, granicach ich odczytywania i antropologicznych aspektach sztuki (2013).  

Tam i z powrotem. Rzecz o lalkarskich kontaktach polsko-czechosłowackich i polsko-czesko-słowackich na Śląsku

Ewa Tomaszewska

Książka dotyczy bezprecedensowej obecności czeskich i słowackich twórców w polskim teatrze lalek XX i XXI wieku. Podstawowe pytania oscylują wokół zagadnień przenikania wpływów i inspiracji między teatrami lalkowymi Czech, Słowacji i Polski, a także pytań czy i w jakim stopniu tak znacząca obecność w polskim teatrze lalek twórców czeskich i słowackich jest uwarunkowana słabnącą kondycją polskiego teatru, otwarciem granic, wspólnotą kulturowych odniesień wobec zjednoczonej Europy, czy może jest ona wynikiem stałych fluktuacji kulturowych będących efektem bliskości geograficznej i historycznej naszych narodów.   Recenzje książki ukazały się na stronach: - czasopisma internetowego „Sprawy Nauki” nr 10 (203) październik 2015 (recenzja dostępna pod adresem: www.sprawynauki.edu.pl, 27 września 2015 r.), - Sekcji polskiej Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych AICT/IATC (recenzja dostępna pod adresem: www.aict.art.pl, 06 października 2015 r.).

Taneczny umysł. Teatr ruchu i tańca w perspektywie neurokognitywistycznej

Tomasz Ciesielski

 Tomasz Ciesielski nie kryje, że zaproponowany przez niego temat – czyli neuroestetyka tańca – „dla większości polskich akademików i praktyków teatralnych jest wciąż jeszcze odległy” i budzi daleko idącą nieufność. Autor odważnie wkracza jednak na tę drogę, formułuje śmiałe hipotezy, nie obawiając się uproszczeń czy błędów. To właśnie stanowi o wartości i oryginalności Tanecznego umysłu. Już sam tytuł zapowiada niezwykłą przygodę intelektualną! Owo „ucieleśnione poznanie”, badane w perspektywie neurokognitywistycznej, wyrasta zarazem z osobistego doświadczenia autora. Łączy on bowiem refleksję naukową, wywiedzioną z szerokiego spektrum współczesnych neuronauk, z doświadczeniem czynnie uprawiającego tę sztukę tancerza. prof. zw. dr hab. Anna Kuligowska-Korzeniewska O tańcu można mówić na wiele sposobów – jak o wszystkim – kłopot z tańcem polega zaś na tym, że zbyt łatwo kilka sposobów zyskało sobie w tym mówieniu pozycję uprzywilejowaną. To dobrze, że trafić możemy na sposób, który tę pozycję podważa. (…) Mam nadzieję, że praca stanie się zaczątkiem owocnej rozmowy i pozwoli jeżeli nie zrozumieć taniec, to w jakimś stopniu do zrozumienia się zbliżyć. dr Jacek Owczarek – choreograf, tancerz Cieszę się, że Tomasz Ciesielski podjął się pisania o tańcu, samemu go praktykując. Z jednej strony dotyka go z perspektywy naukowej, z drugiej – bierze pod uwagę cały komponent doświadczeniowej biologiczności tańca, w tym kwestii umysłu. Pozwala abstrakcyjnemu światu tańca spotkać się z abstrakcyjnym światem nauki poprzez medium ciała i umysłu. (…) W książce została podkreślona potrzeba synchronizacji ciała i umysłu, serca i duszy, intuicji i świadomości – z wiedzą. Iwona Olszowska – tancerka, choreograf, pedagog tańca