Powtórzenia i powroty. O dramaturgii Janusza Głowackiego

Beata Popczyk-Szczęsna

Książka jest pierwszą autorską monografią twórczości dramatycznej Janusza Głowackiego, pisarza rozpoznawalnego przez czytelników dzięki sztukom scenicznym, scenariuszom i współpracy z polskimi reżyserami filmowymi. Beata Popczyk-Szczęsna analizuje utwory Głowackiego w kontekście dramaturgii europejskiej XX wieku, z uwzględnieniem tradycji literackiej i teatralnej wcześniejszych stuleci. Wszelkie tropy interpretacyjne podjęte w książce skoncentrowane są wokół powtórzenia jako kategorii definiującej poetykę pisarza i odnoszącej się zarazem do sposobu postrzegania świata przez Janusza Głowackiego. W monografii omówiona została twórczość autora, który świetnie posługuje się zastanymi konwencjami dramatyczno-teatralnymi, używa form literackich dobrze znanych teatralnej publiczności, czerpie z wzorów literatury popularnej, stosuje techniki parodystyczne nie tylko w celu ośmieszającego przedrzeźniania literackich pierwowzorów oraz adaptuje własne utwory, przekształcając je z myślą o wykorzystaniu w różnych mediach. Publikacja zawiera również interpretacje czterech pełnospektaklowych sztuk Głowackiego: Antygona w Nowym Jorku, Fortynbras się upił, Kopciuch i Czwarta siostra. Beata Popczyk-Szczęsna proponuje lekturę dramatów, wynikającą z przekonania o poetyce intertekstualnej jako swoistej epistemologii autora, który dzięki nawiązaniom do utworów z kanonu dramaturgii europejskiej precyzyjnie i ironicznie opisuje rzeczywistość sobie współczesną, portretuje tożsamości pęknięte, zranione, naznaczone poczuciem krzywdy i wyobcowania bądź konsumpcyjnym umasowieniem.  Książka stanowi opracowanie twórczości dramatycznej znanego pisarza, którego opowiadania, dramaty i scenariusze stały się podstawą licznych spektakli teatralnych i filmów.

"Okruchy". Studia o wierszach odnalezionych w rękopisach XVII wieku

Maria Barłowska

Tempus edax rerum – prawda ta dotyczy także tekstów, szczególnie tych – co typowe i charakterystyczne dla kultury polskiej XVII w. – zapisanych tylko w rękopisach. Okruchy… to zbiór studiów prezentujących odnalezione w sylwach, całkowicie dotąd nieznane lub dawno zaginione utwory (edycje tekstów w aneksach). Ich rozmaitość i osobliwość, bo są tu szlacheckie erotyki, ariańska poezja religijna, wiersze powstałe w moskiewskiej niewoli czy ekfrazy zegarów, nie tylko przykuwają uwagę, ale wzbogacają obraz dawnej literatury. Przybliżają poprzez szczegóły istotne rysy tradycji i mentalności polskiego baroku.

Kompetencje pracowników uczelni badawczych w Polsce

Barbara Kożusznik, Grzegorz Filipowicz, Olaf Flak, Katarzyna Więcek-Jakubek, ...

W książce omówiono kompetencje niezbędne do skutecznej pracy kadry badawczej oraz kadry wsparcia wraz z oceną poziomu ich rozwoju. W Europie i na świecie powoli, ale systematycznie rośnie liczba uczelni doceniających kwestię zarządzania potencjałem pracowników uczelni z wykorzystaniem koncepcji kompetencji, jednak ciągle jest to dla wielu uczelni dość nowatorskie podejście. Przedstawione w niniejszej publikacji wyniki badań potwierdzają złożoność omawianych zagadnień. W sposób szczególny dotyczy to poszukiwań zależności między kompetencjami a efektywnością na poziomie poszczególnych pracowników, zespołów badawczych (wraz ze wspierającymi ich pracownikami) jak i całych uczelni. Warto zacząć od stwierdzenia, że kompetencje społeczne stanowią znaczący komponent w zbiorze kompetencji zawodowych - zarówno kadry badawczej jak i kadry wsparcia. Można zaobserwować dość wyraźne zróżnicowanie ocen, a także występowanie różnicy między oczekiwaniami a oceną (czyli tzw. "luka kompetencyjna"). Ważne są także wnioski dotyczące nie tylko poziomu oczekiwań i ocen poszczególnych kompetencji, lecz także ich związku z efektywnością. Okazuje się na przykład, że w przypadku stanowiska asystenta największe znaczenie przy osiąganiu wysokiej efektywności miały takie kompetencje, jak myślenie analityczne, sumienności i współpraca. natomiast w przypadku adiunkta kluczowe znaczenie miały ponadprzeciętne kompetencje w zakresie dążenia do rezultatów i organizacji pracy własnej. Naszym zdaniem potwierdza to tezę, że rozwój pracowników naukowych jest wielowątkowym procesem, w którym różne kompetencje odgrywają kluczową rolę na różnych etapach tego procesu. Nie wystarczy być wyłącznie "silnym merytorycznie", aby osiągnąć sukces. To ważne przesłanie szczególnie dla osób, które dopiero rozpoczynają swoją karierę naukową. Warto na koniec podkreślić, że kompetencje grup pracowniczych (kadry badawczy oraz kadry wsparcia) nie mogą być rozwijane osobno, ale zawsze w ścisłym połączeniu ze sobą. Nie wystarczy mieć doskonałych naukowców, aby budować silną naukowo uczelnię. Równie ważne jest wzmacnianie potencjału zespołów wsparcia i w tym zakresie - jak się wydaje - polskie uczelnie mają sporo do zrobienia. Autorzy to zespół interdyscyplinarny reprezentujący psychologię, nauki o zarządzaniu i jakości i prawo. Autorzy są przedstawicielami zarówno kadry badawczej uczelni wyższych jak i grupy pracowników wsparcia badań. Reprezentują różne poziomy zatrudnienia - od stanowisk profesorskich do doktorantów, od kierowników jednostek do pracowników szeregowych.

Wrażliwe struny osobowości w związkach romantycznych

Marcin Moroń

Praca jest poświęcona roli temperamentalnej wrażliwości na bodźce przyjemne i nieprzyjemne w zrozumieniu dynamiki reagowania na sytuacje krzywdy w związkach romantycznych. Wykorzystując neuropsychologiczną teorię wrażliwości na wzmocnienia ukazano mechanizmy konstruktywnego i destrukcyjnego reagowania w sytuacji naruszenia przez partnera związku intymnego norm regulujących wzajemną wymianę. Praca wskazuje wrażliwość na bodźce negatywne i konflikty motywacyjne jako czynniki ryzyka unikania i zaniedbywania partnera romantycznego, a także ujawnia mechanizmy tego ryzyka (m.in. trudności w regulacji emocjonalnej, obniżoną samoocenę oraz nadwrażliwość na nagrody i kary w relacji romantycznej).

Definicje deiktyczne a pojęcia. Badania z pogranicza filozofii języka i psychologii kognitywnej

Wiesław Walentukiewicz

Publikacja dotyczy uczenia pojęć oraz języka. Nauka ta odbywa się często w kontekście ostensywnym, w którym szczególną rolę odgrywają definicje deiktyczne. Autor skupia się na czterech czynnikach, które spełniają istotną funkcję podczas nauki języka – chodzi tu o czynniki fizjologiczne, kulturowe, psychologiczne oraz filozoficzne. Uzasadniając, iż początkowo podczas nauki języka uczący się wykorzystuje podobieństwo ogólne, spróbowano rozwiązać także inne kwestie: niemożliwości ustalenia cech przed ustaleniem elementów zbioru, niemożliwości ustalenia elementów zbioru przed ustaleniem cech, nieskończonego porównania przedmiotów w celu ustalenia cech. Autor wyodrębnia i opisuje cztery rodzaje pojęć: podstawowe, prototypowe, klasyczne, egzemplarzowe, zaznaczając, że szczególną rolę odgrywają pojęcia budowane najwcześniej – pojęcia podstawowe. Aby uczący się mógł posługiwać się nazwami ogólnymi, wcześniej musi opanować zdolność budowania pojęć podstawowych, prototypowych i klasycznych. Natomiast opanowanie zdolności budowania pojęć egzemplarzowych jest mu potrzebne do posługiwania się nazwami jednostkowymi, w szczególności imionami własnymi. Autor dowodzi, iż zarówno nazwy ogólne, jak i nazwy jednostkowe są wprowadzane do języka za pomocą aktów nazywania (definicje ostensywne proste), a następnie na podstawie definicji deiktycznych złożonych budowane są dla nich umysłowe reprezentacje (pojęcia). W tym ostatnim przypadku definicje ostensywne przyjmują schemat definicji indukcyjnych. Autor w swej pracy wykorzystał nie tylko wyniki badań filozofów, głównie te dotyczące definicji deiktycznych, ale także czerpał z wyników badań psychologów kognitywnych, zwłaszcza tych dotyczących pojęć.

Model prawnokarnej reakcji i jej uzasadnienie na naruszenie i narażenie dobra prawnego w postaci życia człowieka

Olga Sitarz

Ideą monografii jest próba ukazania systemu prawa karnego i całej jego złożoności z perspektywy dobra prawnego, jakim jest życie człowieka. Taka konstrukcja problemu badawczego wymagała rozpoznania fenomenu życia, jego początku i końca oraz atrybutów istotnych z punktu widzenia jego prawnej ochrony. Zasadnicze rozważania poprzedzone zostały uwagami o istocie prawa do życia, a także określeniem podstawowych cech i zasad samego prawa karnego. Analiza poszczególnych instrumentów i mechanizmów prawa karnego wyznaczających zakres reakcji na naruszenie dobra w postaci życia człowieka pozwoliła na ocenę aksjologii prawa karnego w tym zakresie oraz na wskazanie podstawowych cech tytułowego modelu.

Struktury projektów działań. Światy absolwentów studiów doktoranckich Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego

red. Piotr Wróblewski

Tom poświęcony jest badaniom struktury projektów działań absolwentów studiów doktoranckich Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. Zespół, w skład którego wchodzili uczestnicy spotkań Doktoranckiego Studenckiego Koła Naukowego Socjologii Jakościowej i ich opiekun, zastosował przede wszystkim propozycje teoretyczne wypracowane przez Alfreda Schütza. Przedsięwzięcie badawcze skupiło się na zagadnieniach wiedzy potocznej jednostek. Przedmiotem eksploracji badawczej były projektowanie działania analizowane przy pomocy kategorii socjologii fenomenologicznej. Według Schütza tego typu projektowanie obejmuje zasób wiedzy podręcznej oraz horyzont pustych antycypacji związanych z planowanymi wyborami przedsięwzięć. Interesowała nas w szczególności wykonalność projektu, która zależy od świata przyjmowanego za oczywistość (taken for granted) i biograficznie zdeterminowanej sytuacji jednostki. Używając jeszcze innej typologii - zaproponowanej pierwotnie - problematyka naszej analizy obejmuje świat przodków (Vorwelt) i świat współczesnych (Mitwelt) i świat otaczający (Umwelt). Na końcu przedstawiony jest modelowy projekt struktur działań absolwentów studiów doktoranckich Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego.

Joga w kontekstach kulturowych 4

red. Kamila Gęsikowska, Anna Gomóła, Dagmara Wasilewska

Seria: Historia i Teoria Kultury (3), ISSN 2719-9010   Joga w kontekstach kulturowych 4 to publikacja związana z realizowanym od 2013 roku wspólnym projektem Zakładu Teorii i Historii Kultury Uniwersytetu Śląskiego (obecnie Zespół Teorii i Historii Kultury) oraz Katedry Zarządzania Sportem i Turystyką Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Joga w kontekstach kulturowych 4 to książka interdyscyplinarna, zawiera prace m.in. kulturoznawców, indologów, arabistów czy socjologów. Znalazły się w niej teksty, które dotyczą jogi jako złożonego systemu przekonań i praktyk zakorzenionych w kontekście kulturowym Indii, a także jogi jako zjawiska zyskującego coraz większe znaczenie w kulturze Zachodu.

Próby do badania gotowości szkolnej (PGS) - wersja eksperymentalna dla nauczycieli wychowania przedszkolnego

Joanna Góźdź

Każdy nauczyciel wychowania przedszkolnego zobowiązany jest do diagnozy gotowości szkolnej dziecka. W większości przypadków diagnoza ta przeprowadzona jest w sposób subiektywny, bez oparcia o standardowe narzędzia badawcze, które posiadałyby normy. Prezentowana praca ma stanowić pomoc w pracy nauczyciela wychowania przedszkolnego. Oddaje w jego ręce standardowe (posiadające jednakowe instrukcje, sposób punktacji oraz normy) próby służące obiektywnej ocenie gotowości szkolnej dziecka zarówno ogólnej, jak i w wyszczególnionych obszarach funkcjonowania (głównie poznawczego). Narzędzie zostało przebadane na próbie dzieci przygotowujących się do podjęcia nauki szkolnej, a na podstawie wyników można stwierdzić, że jest narzędziem trafnym i rzetelnym.

Adam Didur. Droga artystyczna przez Metropolitan Opera do Bytomia. Materiały z Interdyscyplinarnej Konferencji Naukowej zorganizowanej w dniach 11-12 maja 2017 roku na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach

red. Grażyna Golik-Szarawarska

Książka stanowi nowe opracowanie o charakterze monograficznym spuścizny artystycznej, pedagogicznej i organizacyjnej Adama Didura (24.12.1873 – 7.01.1946) – śpiewaka operowego zasłużonego dla polskiej kultury muzycznej końca XIX i pierwszej połowy XX wieku, występującego z sukcesem na wszystkich liczących się scenach operowych Polski i świata, w tym Metropolitan Opera i Teatro alla Scala. Publikacja prezentuje aktualny stan badań na temat Didura i jego uczniów, na bazie opracowań, krytyki teatralnej oraz dokumentów archiwalnych udostępnionych, często po raz pierwszy, przez archiwa i instytucje polskie i zagraniczne. Obszerne miejsce w tomie zajęły teksty przynoszące najnowsze wyniki badań na temat tworzenia przez Didura i artystów ekspatriowanych ze Lwowa teatru operowego na Górnym Śląsku po drugiej wojnie światowej.

Literatura źródłem związków frazeologicznych. Słownik

Agnieszka Piela

Literatura stanowi jedno z najstarszych źródeł frazeologii. W polskim zasobie frazeologicznym, zresztą nie tylko polskim, występują związki wyrazowe o pisarskiej proweniencji, których korzenie sięgają starożytności. Co istotne, jest to źródło wciąż żywe i otwarte, czemu dowód dają nowe konstrukcje tego typu wchodzące w obieg społeczny. Połączenia ukształtowane pod wpływem rozmaitych tekstów literackich są słabo zbadanym wycinkiem polskiej warstwy frazeologicznej. Dotąd nie powstało opracowanie ukazujące bogactwo omawianych frazeologizmów i objaśniające ich literackie pochodzenie. Prezentowany zbiór, mieszczący w sumie 140 jednostek języka, tę lukę w polskiej leksykografii wypełnia. W książce opisane zostały połączenia odnotowane w słownikach ogólnych bądź specjalistycznych, ale i związki, które po raz pierwszy zostały ujęte w niniejszym leksykonie, np. chocholi taniec; czekać na Godota; dantejskie sceny; jądro ciemności; kafkowska sytuacja; krewni i znajomi królika; ku pokrzepieniu serc; lwia część; mała apokalipsa; Mrożek by tego nie wymyślił; rząd dusz; samotny biały żagiel; skóra i kości; smuga cienia; trzech budrysów; zew krwi. W związku z faktem, iż w rodzimej lingwistyce brakuje odrębnej nazwy utrwalonych konstrukcji o rodowodzie literackim, autorka wprowadza w pracy termin "literaturyzm" i jego typy: "literaturyzm leksykalny", "literaturyzm frazeologiczny". Podstawowym celem publikacji jest przybliżenie znaczeń i etymologii wskazanego fragmentu frazeologii. Poznanie literackiej genezy funkcjonujących obecnie związków wydaje się ważne dlatego, że motywacja wielu z nich staje się coraz mniej czytelna dla użytkowników języka polskiego, w konsekwencji może ona ulec całkowitemu zatarciu.

Komentarze i przypisy w książce dawnej i współczesnej

red. Bożena Mazurkowa

Monograficzny tom poświęcony jest komentarzom, jakimi niegdyś opatrywano dzieła, a w przeważającej części wykształconym z nich przypisom do utworów literackich i prac naukowych, a zatem elementom, które do dziś w zbliżonej postaci stosowane są w pierwszym przypadku w edycjach tekstów, a w drugim – stanowią nieodłączny element książek o różnym charakterze. Publikacja daje możliwość bliższego zaznajomienia się z dziejami i różnicowaniem się odmian naukowego komentarza do dzieł literackich, a także z typologicznym i funkcjonalnym ujęciem objaśnień do konkretnych edycji tekstów – od schyłku XVI do początków XIX wieku. W dużo szerszym zakresie w tomie przybliżone zostały natomiast rozliczne aspekty przypisów do oryginalnych i tłumaczonych dzieł, które wyszły spod pióra twórców oświeceniowych (przekładów poezji i prozy, politycznych wierszy okolicznościowych, autorskich tomików poetyckich, poematów heroikomicznych oraz kazań politycznych) i pisarzy romantycznych (powieści poetyckiej Adama Mickiewicza, prozy wspomnieniowej Antoniego Edwarda Odyńca i liryki Cypriana Norwida). Autorzy prac skupili uwagę na zróżnicowanym zakresie tematycznym, treściowym tego typu adnotacji, a także na ich specyfice i rozlicznych funkcjach, zorientowanych między innymi na pomocne w procesie lektury konkretyzacje realiów przywołanych w dziełach i konkretnych rozwiązań warsztatowych, a także na poetykę utworów, którym towarzyszą, i osoby samych autorów – ich warsztat pisarski, inspiracje twórcze, interpersonalne relacje oraz inne powiązania z rzeczywistością pozaliteracką. W przypadku wieku XVIII typologicznie sklasyfikowane zostały również i scharakteryzowane na wybranych przykładach analogiczne elementy wydawniczego wyposażenia w polskich czasopismach. W tomie znaczący wydźwięk mają także współczesne edycje rozpatrywanych utworów, przywoływane i wykorzystywane jako podstawa cytowania oraz cenne źródło wiedzy zawartej w komentarzach wydawców. Swoistym pomostem pomiędzy przypisami w książce dawnej i najnowszej są w tej publikacji rozważania zarówno w części teoretycznej, jaki analitycznej podjęte z perspektywy edytora i literaturoznawcy w jednej osobie. Efektem dociekań podjętych nad zróżnicowanym formalnie i funkcjonalnie materiałem źródłowym są interesujące propozycje typologii tego rodzaju adnotacji, a także przybliżenie na ich przykładzie powiązanych z kulturą literacką danego czasu praktyk pisarskich oraz specyfiki czytelniczego obiegu oraz recepcji dzieł, zwłaszcza zanurzonych w konkretnym momencie dziejów.

Z Dziejów Prawa. T. 7 (15)

Marian Mikołajczyk, red. Adam Lityński, Wojciech Organiściak

Kolejny tom Z Dziejów Prawa zawiera przede wszystkim teksty części referatów, jakie zostały wygłoszone w trakcie zorganizowanego przez Katedrę Historii Prawa Uniwersytetu Śląskiego II Sympozjum Historyków Państwa i Prawa Polskiego, które odbyło się 19 września 2013 r. Tematyka zawartych w tomie artykułów związana jest z ewolucją prawa od czasów wczesno-nowożytnych aż do czasów współczesnych. W tekstach dotyczących dawnej Polski autorzy omówili m.in. problemy związane z treścią i formą paktów konwentów, przekształcaniem się miejskiego prawa spadkowego do końca XVI wieku w Polsce, ewolucji odpowiedzialności za polowanie w cudzej puszczy czy też kształtowaniu się systemu biurokratycznego w czasach stanisławowskich. Drugą grupę stanowią prace poświęcone problemowi ewolucji prawa w XX wieku. Artykuły dotyczą zarówno zagadnień doktrynalnych, jak i dogmatyki prawa. Autorzy przybliżyli w nich kwestie związane z poglądami polskich prawników okresu międzywojennego na ewolucję radzieckiego prawa cywilnego, z przemianami jakim podlegała instytucja oskarżyciela posiłkowego w polskiej procedurze karnej, problematyką najmu lokali mieszkalnych w Polsce Ludowej, a także ewolucją rozstrzygania sporów kompetencyjnych na ziemiach polskich w XX i XXI w. Obok tekstów pokonferencyjnych znajdziemy również artykuły poświęcone działalności translatorskiej Wincentego Skrzetuskiego, prace omawiające niektóre aspekty wojskowego procesu karnego II RP oraz opracowanie przybliżające polskiemu czytelnikowi prace nad kodyfikacją prawa pracy w Republice Czeskiej. Całość zamyka Kronika oraz spis publikacji pracowników Katedry Historii Prawa za rok 2014.

Kulturowe historie podróżowania

red. Jakub Dziewit, Marek Pacukiewicz, Adam Pisarek

Książka Kulturowe historie podróżowania stanowi próbę dookreślenia historycznie istotnych modeli podróżowania. Różnorodność zgromadzonych w niej tekstów pozwala na odtworzenie ciągłości i zmiany w obrębie złożonego dyskursu zachodnioeuropejskiego. Podróż jest przez autorów traktowana jako praktyka powodująca przemieszczanie naszej wiedzy, ale też sposób na utrwalanie pewnych wzorów kulturowych i dookreślanie ich szerszych kontekstów. Ma zatem zarówno funkcje symboliczne, jak i praktyczne. Dynamizuje historię, ale też ją utrwala; konsoliduje poszczególne kultury od wewnątrz, ale staje się również wehikułem umożliwiającym mediację ponad ich granicami. Podróż w perspektywie kreślonej w niniejszym tomie pozwala na dostrzeżenie przemieszczeń, powtórzeń i szczelin pomiędzy wzorcami, zarówno tymi matrycującymi praktykę kulturową, jak i związanymi z wyłanianiem się porządków dyskursywnych skupionych wokół owej praktyki.

Koleżanki z Birkenau. Esej o pamiętaniu

Halina Rusek

Osią przewodnią książki są spisane i opowiedziane przeżycia trzech młodych kobiet zamkniętych na dwa lata w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Lektura ich opowieści, notatek i listów rodzi pytanie nie tylko o to, jakie siły trzeba w sobie znaleźć, żeby przeżyć próby unicestwienia człowieczeństwa, ale także o to, jak kształtuje się sposób postrzegania świata i jak kreuje się tożsamość człowieka,, który zderzył się z formułą obozu koncentracyjnego, opartą na pozbawianiu ludzi wszelkich praw, a nawet ich eksterminacji. Zamiarem autorki jest  przeniknięcie z przekazem utrwalonym w opowieściach tytułowych Koleżanek do jak  najszerszych  kręgów odbiorców, do sfery publicznej, do świadomości także, a właściwie przede wszystkim tych, których sposób myślenia sytuuje się daleko od naukowego.

Neuroza. Zagrożone męskości

Krystyna Kłosińska

Książka dotyczy figur męskości wyprodukowanych przez rozliczne dyskursy końca XIX w.: medyczne, ekonomiczne, historyczne, higienistyczne. Interpretacje w niej zawarte odnoszą się do tekstów literackich, jak i paraliterackich. Figura neurastenika alegoryzuje męskości zagrożone przez nadmierną pracę, rozproszoną podmiotowość, perwersyjną seksualność. Polski idiom neurozy ma swoją szczególną manifestację w Bez dogmatu: Sienkiewicz, wbrew teoretykom nerwoz, w taki sposób zaprojektował bohatera, aby jego ciało było dziedzictwem ciała pełnych krzepy przodków, znanych z Trylogii. W drobnomieszczańskim świecie Dulskiej i Dulskiego gender ma determinanty klasowe, ekonomiczne, społeczno-kulturowe.