Etno-grafie, kulturo-grafie

red. Kamila Gęsikowska, red. Kamil Kozakowski

Etno-grafie, kulturo-grafie to publikacja związana z projektem realizowanym przez Zakład Teorii i Historii Kultury Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach we współpracy z Katedrą Międzynarodowych Studiów Polskich UŚ, Szkołą Języka i Kultury Polskiej UŚ, Polskim Towarzystwem Kulturoznawczym – oddział Katowice, Muzeum Historii Katowic oraz Polskiej Akademii Umiejętności – stacja Katowice. Projekt ten, mający charakter interdyscyplinarny, łączy namysł antropologiczny, etnograficzny, kulturoznawczy, historyczny i literaturoznawczy młodych badaczy reprezentujących różne ośrodki naukowe. W 2016 i 2017 roku zostały zorganizowane w Muzeum Historii Katowic dwie międzynarodowe konferencje naukowe, w których uczestniczyli prelegenci z takich krajów jak Kirgistan, Włochy, Azerbejdżan, Gruzja, Ukraina, Chorwacja, Rosja, Chiny i Polska. Publikacja towarzyszy organizowanym konferencjom, nie jest jednak tomem pokonferencyjnym. Książka Etno-grafie, kulturo-grafie zawiera prace kulturoznawców, indologów, językoznawców i literaturoznawców. Tytułowe „etno-grafie” nie odnoszą się do różnych alternatywnych modeli dyscypliny (etnografii). Zarówno „etno-grafie”, jak „kulturo-grafie” oznaczają dla nas sposoby pisania o kulturze. Słowo „kulturo-grafia” stworzyliśmy jako neologizm, po to by lepiej pokazać specyfikę pisania o zjawiskach, które trudno łączyć z ethnosami w tradycyjnym znaczeniu, ale które można uznać za zjawiska kulturowe. Teksty znajdujące się w tomie mają na celu zabranie czytelnika „w podróż” – od miejsc najbardziej od nas oddalonych, jak starożytne Indie, wprost na Górny Śląsk.   Kamil Kozakowski, magister kulturoznawstwa, Doktorant w Instytucie Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W swojej pracy doktorskiej zajmuje się obrazem Gruzji i Gruzinów w polskiej kulturze. [14.08.2019]

Le Surnaturel en littérature et au cinéma. The Supernatural in literature and cinema

red. Katarzyna Gadomska, red. Agnieszka Loska, red. Anna Swoboda

Nadnaturalność (le surnaturel), niesamowitość (l’étrange), cudowność (le merveilleux) oraz fantastyka i horror… Pozornie wszystkie te pojęcia mogą zostać uznane za bliskie czy wręcz pokrewne. Różnice między nimi uwidaczniają się dopiero podczas wnikliwej analizy poetyki, struktury czy też logiki nimi rządzącej. Bez wątpienia jednak kategoria nadnaturalności, przekraczając granice literatury, mieści w sobie nie tylko fantastykę, niesamowitość czy cudowność, ale także science fiction i fantasy, gatunki, które  w XX wieku czerpią z nich inspiracje. Niniejsza publikacja, skierowana zarówno do literaturoznawców, jak i do miłośników tego typu literatury, jest próbą zbadania kategorii nadnaturalności we wspomnianych gatunkach, wciąż budzących zainteresowanie wielu krytyków, teoretyków oraz czytelników. Zawiera ona 27 artykułów (w językach angielskim, francuskim oraz włoskim), w których autorzy poruszają zagadnienie nadnaturalności w odniesieniu do literatury i kinematografii, ukazując z różnych perspektyw jej niezwykłą heterogeniczność.   Katarzyna Gadomska, dr hab., adiunkt w Instytucie Języków Romańskich i Translatoryki Uniwersytetu Śląskiego, badaczka paraliteratur francusko- i anglojęzycznych. Autorka dwóch monografii: Science-fiction et fantasy comme merveilleux contemporain (2002) oraz La prose néofantastique d’expression francaise aux XXe et XXIe siècles (2012), a także licznych artykułów, w periodykach krajowych i zagranicznych, na temat fantastyki, horroru, fantasy i science-fiction. [19.10.2012][R] Agnieszka Loska, doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Instytucie Języków Romańskich i Translatoryki Uniwersytetu Śląskiego. Interesuje się literaturą (neo)fantastyczną francusko- i anglojęzyczną. Autorka artykułów, w periodykach krajowych i zagranicznych, na temat (neo)fantastyki, fantasy i grozy. Współredaktorka dwóch monografii wieloautorskich: Poe, Grabiński, Ray, Lovecraft. Visions, Correspondences, Transitions (Katowice 2017, wraz z K. Gadomską, współudz. A. Swoboda) oraz Le Surnaturel en littérature et au cinéma. The Supernatural in literature and cinema (Katowice 2018, wraz z K. Gadomską i A. Swobodą). [07.10.2018] Anna Swoboda, mgr, doktorantka w Instytucie Języków Romańskich i Translatoryki Uniwersytetu Śląskiego. Interesuje się frankofońską literaturą afrykańską. Autorka artykułów w periodykach zagranicznych na temat twórczości senegalskich pisarek Ken Bugul i Fatou Diome. [09.2017]

Język Artystyczny. T. 17: Obrzeża, marginesy, rudymenty...

Red. Artur Rejter

Kilka tematów znalazło wyraz monografii. Można wśród nich między innymi wskazać następujące: kwestia pogranicza w piśmiennictwie artystycznym, kulturowe zjawiska marginalne oraz ich manifestacje w literaturze, główny nurt a/i nisza, różnie pojmowana nie/normatywność, przenikanie, kolażowość, mgławicowość gatunków, stylów, dyskursów, przemiany kategorii podmiotowości (np. posthumanizm, transhumanizm). Wszystko to można postrzegać jako pozostałości, resztki, odpadki jako nową perspektywę opisu świata, wyraz licznych przeobrażeń systemowych języka, stylu, dyskursu artystycznego.

Słowo i tekst. T. 3: Mentalność etniczna i kulturowa

red. Piotr Czerwiński, Ewa Straś

Tom zawiera opracowania z zakresu konfrontacji różnych poziomów języka – rosyjskiego i polskiego. Zamieszczone w tomie artykuły obejmują zagadnienia językoznawcze oraz dotyczące literatury i przekładu literackiego. Łączą język w różnych jego przejawach z takimi zjawiskami, jak mentalność, kultura, świadomość, ideologia. Poruszają zatem dość szeroki krąg zagadnień przede wszystkim etnolingwistycznych, dotyczących struktury i form mentalności, jej projekcji i roli we współczesnym świecie. Tom podzielony jest na trzy części: Kategorie, struktury i formy mentalności narodowej; Projekcje mentalności etnicznej i kulturowej; Mentalność etniczna i współczesny świat człowieka. Poruszane w tomie problemy odzwierciedlają tendencje dominujące we współczesnej lingwistyce, coraz bardziej kierującej zainteresowania badawcze w stronę aspektów bezpośrednio związanych ze świadomością człowieka, w jej przejawach narodowych, kulturowych, psychologicznych, środowiskowych.

Pamięć represji. Świadkowie Jehowy w Związku Radzieckim

Tomasz Bugaj

„Monografia ukazująca narracyjne aspekty pamięci Świadków Jehowy w istotny sposób uzupełnia badania pamięcioznawcze, pokazując, w jaki sposób kultura i religia wpływają na obrazy traumatycznych wydarzeń z przeszłości. Autor – analizując narracje badanych – zwraca uwagę na mechanizmy wartościowania (m. in. oprawców) oraz oswajania traumy z przeszłości, a mechanizmy te wynikają – jak pokazuje lektura książki – z wyznania i wartości w nim przekazywanych. Monografia jest więc opracowaniem ciekawym, cennym i potrzebnym. Jest to praca erudycyjna, Autor sięga nie tylko do prac kulturoznawców, ale także socjologów, w tym także socjologów religii, co uważam za zasadne i potrzebne. Oparta jest na dużym, reprezentatywnym, i co należy docenić, samodzielnie zebranym materiale, który obejmuje narracje członków badanej wspólnoty zamieszkujących wcześniej ziemie kresowe, a także żyjących na terenach kilku byłych republik ZSRR”. [fragment recenzji]

Wyobraźnia. Sztuka i design

Alicja Głutkowska-Polniak

Książka jest analizą inspirujących do dnia dzisiejszego koncepcji wyobraźni, które stały się istotne dla historii filozofii sztuki i są wciąż na nowo interpretowane. Zdeterminowało to wybór przedstawionych w pracy reprezentatywnych filozofów i ich teorii, począwszy od Kanta, który dał sztuce autonomię (oraz istotne znaczenie wyobraźni), przez Schopenhauera, Sartre’a, Freuda, Junga, aż po Bachelarda. Autorka, pokazując, jak wyobraźnia w różnych koncepcjach wspiera sztukę, a nawet ją warunkuje, prowadzi przez różnorodne, charakterystyczne filozoficzno-estetyczne koncepcje wyobraźni, wybrane również po to, by przedstawić wyobraźnię w jej wielowymiarowości i wieloaspektowości. Taki horyzont pozwala na szerokie ujęcie tej kategorii, ukazanie jej współdziałania z wieloma dyspozycjami umysłowymi, a także wpływu na procesy psychiczne i na rzeczywistość, szczególnie w aspekcie sztuki i designu. Problematyka dotycząca zagadnienia wyobraźni została przedstawiona w dwu częściach, mających ukazać rozdźwięk władzy czy też funkcji, jaką jest wyobraźnia, w odniesieniu do kategorii podmiotowości. Chodzi tu o jej źródło i zastosowanie, które mogą wpływać na świadomość i z nią współdziałać bądź być zależne od nieświadomych celów. Przy czym i w jednym, i w drugim przypadku zadaniem wyobraźni jest wykreowanie bądź to samego obrazu, bez realnego odniesienia, bądź konkretnego realnego przedmiotu. Motywem łączącym obie części jest jeszcze inna funkcja czy dyspozycja wyobraźni –  kreacja. Ta właśnie zdolność przejawia się i manifestuje w sztukach (od pięknych po nowoczesne); jest to wyobraźnia współtworząca „obiekty kulturowe”, przedmioty (zjawiska, sytuacje) o artystycznej i często estetycznej wartości. Tej możliwości w odniesieniu do czasów współczesnych poświęcony jest ostatni „przystanek” tej książki, dotyczący nowych perspektyw w kreowaniu sztuki i designu w XX wieku, czyli tzw. sztuk nowoczesnych.

"Ecumeny and Law" 2013, No. 1: Marriage covenant - paradigm of encounter of the "de matrimonio" thought of the East and West

red. Andrzej Pastwa

Na otwartym forum myśli prawnej Kościół prowadzi ze światem dialog na temat realizacji uniwersalnych pryncypiów: poszanowania życia, godności i praw osoby ludzkiej, wolności, tolerancji, a w szerszym wymiarze społecznym – promowania wartości małżeństwa i rodziny oraz solidarności z ubogimi. Potrzebie rozwijania tego dialogu wychodzi naprzeciw nowy periodyk kanonistyczny Ecumeny and Law. Spotkanie na jego łamach teologów różnych Kościołów chrześcijańskich, i szerzej – ludzi nauki, którym bliska jest myśl ekumeniczna, z przedstawicielami nauk prawnych, stawia sobie za cel ukazywać ekumeniczny potencjał prawa kanonicznego. Rzecz w tym, by upominać się o podmiotowość osoby ludzkiej i jej prawa oraz prowadzić ze światem dialog o sprawiedliwość, a w wymiarze praktycznym służyć pomocą w zaszczepianiu „tu i teraz” sprawiedliwości we wspólnotach podstawowych: małżeństwach i rodzinach, i konsekwentnie – w społeczeństwach i narodach zjednoczonej Europy. Niniejsza, uniwersalna w swym humanizmie, perspektywa przyświeca Autorom-współtwórcom pierwszego numeru periodyku. Świadczą o tym już same tytuły artykułów otwierających – kolejno – część I (“Ecumenical Theological Thought”) Marriage: the Project of Culture or Faith? (P. Bortkiewicz) i część II (“Ecumenical Juridical Thought”) The matrimonial covenant as the nature of things… (T. Gałkowski). Owszem, świadectwem tegoż uniwersalizmu jest cała zawartość tomu (wzbogaconego w III części recenzjami) – dzięki rozmaitości prezentowanych tu tradycji kościelnych i związanych z tym faktem wielości perspektyw, punktów widzenia, teologicznych orientacji w zgłębianiu doniosłej współcześnie problematyki małżeństwa (i rodziny). Jak zapowiada tytuł, zamieszczone w wolumenie opracowania stanowią próbę spojrzenia na małżeństwo przez pryzmat kategorii „przymierza”. Czy słusznie redaktorzy edycji ośmielili się widzieć w tym pojęciu paradygmat spotkania myśli Wschodu i Zachodu, najlepiej ocenią czytelnicy.

Schémas d'extension métaphorique. A partir de l'analyse des contenus et des organisations conceptuels de certaines unités lexicales se référant a la lumiere

Barbara Taraszka-Drożdż

Książka adresowana jest do naukowców oraz studentów kierunków filologicznych interesujących się zjawiskiem metafory, które w niniejszej pracy przedstawione jest z punktu widzenia językoznawstwa kognitywnego. W części teoretycznej autorka porównuje dwa kognitywne podejścia do metafory. Pierwszym z nich jest teoria postulująca centralne miejsce metafory w języku i poznaniu, tj. Teoria Metafory Konceptualnej zapoczątkowana przez G. Lakoffa i M. Johnsona, a następnie rozwijana przez innych badaczy (np. Z. Kövecsesa, J. Grady’ego, R. Gibbsa, M. Turnera) oraz poddawana modyfikacjom, m.in. pod wpływem Teorii Amalgamatów Pojęciowych G. Fauconniera i M. Turnera. Drugą rozważaną koncepcją jest teoria Gramatyki Kognitywnej autorstwa R. Langackera, w ramach której metaforze nie przypisuje się specjalnej roli. Metafora postrzegana jest bowiem jako jeden z typów rozszerzenia semantycznego. Jednak, jak wskazuje na to autorka, narzędzia Gramatyki Kognitywnej pozwalają opisać zjawisko metafory w dużo bardziej kompleksowy sposób niż zakłada to Teoria Metafory Konceptualnej. W części analitycznej, bazując na założeniach Gramatyki Kognitywnej, autorka proponuje metodologię badawczą, która integruje opis semantyczny z opisem gramatycznym oraz zapleczem doświadczeniowym danej społeczności językowej. Analizie poddane zostają rozszerzenia semantyczne francuskich jednostek leksykalnych odnoszących się do światła. Wychodząc od analizy treści oraz organizacji konceptualnej każdej jednostki leksykalnej, autorka dociera do całego systemu struktur schematycznych nazywanych wzorcami metaforycznego rozszerzenia, a w ich ramach, do całych matryc domen aktywowanych przez analizowane jednostki leksykalne.