Pośrednicy. Współczesny reportaż literacki wobec Innego

Magdalena Horodecka

Magdalenie Horodeckiej udało się z powodzeniem zdekonstruować potoczne przeświadczenie o tym, iż reportaż przynosi neutralny, niczym niezapośredniczony opis kultury Innego. Akcent jej rozważań został położony na aspekt kulturowej mediacji, co w sytuacji, w której Europa zetknęła się ponownie ze zjawiskiem migracji, stanowi wielki walor monografii. Autorka bowiem zwraca uwagę na rolę literackiego reportażu podróżniczego w zwalczaniu uprzedzeń wobec Inności, które mogą doprowadzić do postrzegania Ziemi jako planety zamieszkanej wyłącznie przez wzajemnie się odrzucających Obcych.                                                                                                  prof. dr hab. Hanna Gosk   Autorka zdecydowała się prześledzić formy reprezentacji Innego w wybranych tekstach reportażowych przełomu XX i XXI wieku. Swoje interpretacje poprzedziła ważnym komentarzem o charakterze teoretycznoliterackim, który uświadamia konieczność poszerzenia współczesnych metod badania literatury niefikcjonalnej o nowe narzędzia. Zaproponowane ujęcia mają tę wspólną zaletę, że nie tylko są propozycją nowatorskiego rozwiązania pewnych problemów badawczych, lecz także od razu testują metodologiczną przydatność tychże narzędzi w analizach tekstów reportażowych.                                                                                    dr hab. Beata Nowacka, prof. UŚ   Magdalena Horodecka podąża w swych studiach tropem szczególnej antropologicznej wrażliwości na Innego. Powracającym wątkiem jej rozważań jest etyczny wymiar profesji reportera.                                                                        dr hab. Małgorzata Jarmułowicz, prof. UG

Nowa generacja w glottodydaktyce polonistycznej

Władysław T. Miodunka

Niniejszy tom anonsuje wejście na rynek edukacyjny i rynek badań naukowych nowej generacji w glottodydaktyce polonistycznej, pokazując wybrane fragmenty pięciu prac magisterskich. Tom ten jest zatem wyrazem nadziei, że wykształceni według nowych programów absolwenci specjalizacji w zakresie glottodydaktyki polonistycznej wykorzystują szansę, jaka została im stworzona, do stania się generacją bez kompleksów, otwartą na glottodydaktykę europejską i światową, umiejącą prowadzić badania naukowe na poziomie międzynarodowym. W tomie znajdują się dwie prace na temat dwu- i wielojęzyczności, jedna na temat motywacji cudzoziemców oraz trzy na temat zastosowania teorii leksykultury R. Galissona w nauczaniu języka polskiego. Prace poprzedza wstęp redaktora tomu.

Polonistyka performatywna. O humanistycznych technologiach wytwarzania światów

Marek Pieniążek

Książka jest syntezą dziesięcioletniej refleksji o funkcjonowaniu szkolnej i uniwersyteckiej edukacji humanistycznej. Centralne miejsce zajmuje w niej performatywność, która personalizuje i scala koncepcje kształcenia językowego, literackiego i kulturowego. Sprawczość, kreatywność i moc podtrzymywania więzi społecznych są w proponowanej dydaktyce równie ważne, jak interpretowanie technologicznie i medialnie zapośredniczonych doświadczeń. W monografii staram się także wyznaczać punkty odniesienia dla polonistyki wychylonej w przyszłość. Proponując jej ujęcie jako środowiska wytwarzania najważniejszych dla zbiorowości kulturowych narzędzi, określam cele edukacyjne nieco inaczej niż humanistyka nowoczesna. Polonistyczne zobowiązania projektuję jednak z nie mniejszym od wielkiej poprzedniczki zatroskaniem o losy ojczystego języka i rodzimej kultury. Ze Wstępu

"Duże dzieło sztuki". Sztuka Instalacji - autentyzm, zachowanie, konserwacja

Monika Jadzińska

Sztuka współczesna jest świadectwem kreatywności, różnorodności i dynamiki naszych czasów. Chociażby dlatego powinniśmy ją zachować. Ale jak? Dzieło przestało być jedynie fizycznym „obiektem”, stało się hybrydą znaczeń, relacji i procesów, przekraczając utarte reguły. Przewartościowaniu uległy też kwestie autorstwa, reprodukcyjności i trwałości. Teoria i praktyka konserwatorska, wypracowywane na potrzeby sztuki dawnej, są niewystarczające. Najbardziej radykalną sztuką, której to dotyczy, jest sztuka instalacji – owo tytułowe „duże dzieło sztuki” (pierwsza słownikowa definicja, Oxford 1969). Czy dzieło, w którym wymienia się niektóre bądź wszystkie „oryginalne” elementy, jest jeszcze tym samym dziełem? Kto i jak ma prawo to robić? Jak traktować replikę, rekonstrukcję, czy emulację? Co zrobić, by tak kompleksowe realizacje pozostały autentyczne i co to oznacza? W książce określono, jak autentyzm warunkował wartość dzieł sztuki i formę ich zachowania dawniej i dziś. Opisano, czym jest sztuka instalacji, jej genezę, historię i charakter. To próba odpowiedzi na pytania, dlaczego i w jaki sposób zachować sztukę współczesną, z nakreśleniem podstaw teoretycznych, nowatorskich metod badawczych oraz podaniem konkretnych strategii opieki i konserwacji.   Monika Jadzińska – konserwator–restaurator malarstwa i obiektów sztuki współczesnej, adiunkt na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki warszawskiej ASP, absolwentka UMK w Toruniu. W roku 2010 obroniła doktorat w Instytucie Sztuki PAN poświęcony zachowaniu sztuki współczesnej. Publikowała artykuły m.in. w: Art, Conservation and Authenticity (London 2009), Inside Installations. Theory and Practice in the Care of Complex Artwork (Amsterdam 2011), Cultural Heritage/Cultural Identity: The Role of Conservation. ICOM-CC 16th Triennial Conference (Lisbon 2011), The Knowledge Tree (London 2012) oraz w takich periodykach, jak np.: “Sztuka i Dokumentacja”, “Ochrona Zabytków”. Jest czynnym uczestnikiem międzynarodowych i krajowych sympozjów oraz projektów badawczych związanych z zachowaniem i konserwacją dzieł sztuki.

Dziedzictwo we współczesnym świecie: kultura - natura - człowiek

praca zbiorowa

Ambitnym celem, jaki postawiono w tej publikacji, jest wielowymiarowa konceptualizacja dziedzictwa we współczesnym świecie, pozostająca w zgodzie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Odbywa się to poprzez analizę wielorakich sposobów funkcjonowania dziedzictwa w różnych obszarach życia społecznego, ekonomicznego czy środowiskowego. Przedstawione rozważania koncentrują się wokół czterech ważnych zagadnień: 1. czym jest dziedzictwo, 2. jak jest ono tworzone i wytwarzane, 3. czyje jest dziedzictwo, oraz 4. jakie strategie są aktualnie wobec dziedzictwa podejmowane. Dyskusje dotyczą więc zarówno zagadnień społecznego, partycypacyjnego i ekologicznego wymiaru poszczególnych aspektów dziedzictwa, jak i problematyki ochrony oraz zarządzania dziedzictwem, a także kwestii wykorzystywania go do celów rozwojowych, ekonomicznych i ideologicznych. Zagadnienia te znajdują się w centrum aktualnie prowadzonych debat na świecie w ramach tak zwanych heritage studies (studiów nad dziedzictwem), publikacja zaś stanowi ważny wkład w tę dyskusję. Autorzy proponują rodzaj otwartego forum dyskusyjnego: równoważne miejsce zajmują tu zarówno rozważania akademickie na temat dziedzictwa, jak i jego praktyczne i instytucjonalne ujęcia oraz aplikacje. Realizacja tak postawionych celów stała się możliwa dzięki udziałowi szerokiego grona autorów reprezentujących środowiska naukowe, instytucje publiczne, prywatne czy pozarządowe. W książce widoczne jest nowatorskie podejście, wymagające mądrego i racjonalnego zarządzania dziedzictwem dla potrzeb współczesnych oraz przyszłych pokoleń, oraz włączania w te procesy wszystkich zainteresowanych stron. Takie podejście wiąże się z holistycznym oraz krytycznym i pogłębionym namysłem nad obecnością dziedzictwa w różnych obszarach życia.     Z przedstawionych tekstów wynika, że redaktorzy założyli sobie ambitny cel; chodziło zarówno o wypracowanie wspólnych perspektyw teoretycznych, jak i działań praktycznych, i w ten sposób zniwelowanie istniejących podziałów, takich jak dziedzictwo kulturowe i naturalne, dziedzictwo odległej i niedawnej przeszłości, i wreszcie dziedzictwo jako przedmiot badań naukowych i praktycznych działań społecznych. Wypracowanie integracyjnego charakteru publikacji znajduje swoje warunkujące podłoże w konstruowaniu przeszłości z punktu widzenia teraźniejszości. By przeszłość w każdej odsłonie: ta odległa i ta całkiem nam bliska, a więc radykalnie różne, mogły znaleźć wspólny mianownik we wspólnym upamiętnieniu każdej z nich, niewątpliwie muszą być postrzegane zarówno w jednym, jak i drugim przypadku z punktu widzenia naszej obecnej teraźniejszości. Prof. dr hab. Henryk Mamzer

Samotność i wspólnota, czyli sztuka życia w późnej starożytności (teoria i praktyka I-V wieku)

Bartosz Jastrzębski, Jerzy Jastrzębski

Książka niniejsza traktuje o zjawiskach i problemach epoki narodzin i początków chrześcijańskiej cywilizacji Zachodu. Był to bowiem czas niezmiernie ciekawy: chrystianizm istniał wtedy jeszcze w postaci płynnej, nieustalonej, zmieszanej, wielorakiej, szukającej dopiero form wyrazu, kształtującej rytuały, budującej instytucje – a równocześnie krzepnącej w nieustannych sporach, polemikach i dyskusjach ze swoim (większościowym) pogańskim otoczeniem. Zagadnień i wątków, które w związku z tym można rozważać jest, rzecz jasna, bezlik. Przyjęliśmy jednak taką perspektywę badawczą, iż streszczają się one w kilku fundamentalnych pytaniach: jak żyć, by być szczęśliwym? By uniknąć pozornie (?) nieuchronnych cierpień? Jaką postawę zająć wobec trosk, nieszczęść i utrapień, których pełne jest przecież każde ludzkie istnienie? Czy można się od nich jakoś uwolnić lub nauczyć się je znosić? Dlatego to postanowiliśmy prześledzić główne idee manifestującego się w chrześcijańskich, pustynnych eremach i cenobiach „ducha czasu” – wyrażającego się w skrajnym ubóstwie, najsurowszych praktykach ascetycznych, podejmowanych gwoli całkowitego oddania się Bogu – z oglądem świata współczesnych im twórców pogańskich. Pytając starożytnych o „recepty” na dobre życie, narzuciły się nam następujące kwestie: jakie były, są lub mogą być relacje między jednostką, a wspólnotą? Co jest pierwsze? Skoro przyjmiemy, że człowiek jest od początku ukierunkowany do bycia z innymi i dla innych, to dlaczego tak wielu decydowało się na życie samotnicze, na ucieczkę od ludzi, zerwanie nawet najściślejszych więzów przyjacielskich i rodzinnych? W imię czego? – lub Kogo? Jakie doświadczenia rekompensowały chrześcijańskim anachoretom i filozofom pogańskim wyzucie się ze wszystkiego i opuszczenie wszystkich, nawet dotąd bliskich i drogich? Czy jesteśmy w stanie takie przeżycia i motywy decyzji jakoś przywołać, mocą empatii i wyobraźni odtworzyć w sobie, zrozumieć, i w końcu opisać w sposób komunikatywny dla współczesnego człowieka?

Witold Gombrowicz, pisarz argentyński. Antologia

Ewa Kobyłecka-Piwońska

Niniejsza antologia jest zbiorem tekstów napisanych o Witoldzie Gombrowiczu w Argentynie i ujmujących jego dzieło oraz legendę życia w kontekście tamtejszej tradycji literackiej. W Części krytyków odnajdziemy m.in. studia na temat Gombrowicza jako jednego z odwiedzających Amerykę Południową europejskich intelektualistów, analizę jego travel writings, omówienie relacji łączących go z argentyńskim światem literackim, w szczególności z Jorge Luisem Borgesem oraz Macedoniem Fernándezem, a także opracowanie na temat Gombrowiczowskiej narracji detektywistycznej. Część pisarzy obejmuje klasyczne już teksty najważniejszych współczesnych pisarzy argentyńskich: Ricarda Piglii i Juana José Saera, a także nowsze interpretacje, autorstwa Césara Airy i Carlosa Gamerro.   Antologia jest oryginalnym i istotnym wkładem w rodzimą wiedzę na temat związków Witolda Gombrowicza z Argentyną nie tyle na poziomie życiorysu, co zostało już zbadane przez Ritę Gombrowicz i Klementynę Suchanow, ile na poziomie myśli i tekstów literackich. Autorka antologii dobrała prace argentyńskich badaczy w sposób trafny i aktualny, zachowując jednocześnie pluralizm punktów widzenia i tez interpretacyjnych. dr hab. Justyna Ziarkowska, prof. UWr

W poszukiwaniu rzeczywistości. Mediacyjna rola fotografii we współczesnej prozie polskiej

Marta Koszowy

Przedmiotem niniejszej książki są związki fotografii i literatury (tego, jak literatura wykorzystuje i interpretuje fotografię jako narzędzie reprezentacji świata). Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach i szczególny sposób, w jaki odsyła ona do rzeczywistości wpływają na kształt współczesnej prozy. Monografia wprowadza wątki: zdjęcia jako figury ujmującej sposób doświadczania rzeczywistości oraz dążenia współczesnej literatury do obrazowości. Obok rozważań nad istotą fotografii jako pojęcia i zjawiska a także nakreślenia podstawowych kierunków literackich użyć fotografii, zdjęcie przedstawione jest jako figura i strategia reprezentacji literackiej. Kolejne analityczne rozdziały są sprawdzianem założeń teoretycznych. Prezentują typy mediacji fotografii w literaturze na podstawie Matka odchodzi Tadeusza Różewicza, Mercedes-Benz Pawła Huelle, Drogi do Sieny Marka Zagańczyka, kolejnych trzech zbiorów „fotografii” Janusza Andermana, Fotoplastikonu Jacka Dehnela, esejów Dno oka Wojciecha Nowickiego, powieści Fotograf Wojciecha Bruszewskiego, Hanemann oraz Esther Stefana Chwina, Umschlagplatzu Jarosława Marka Rymkiewicza, a także Jadąc do Babadag Andrzeja Stasiuka, Zagłady Piotra Szewca oraz prozy Magdaleny Tulli. Wśród kluczowych zagadnień książki można wskazać – reprezentację, jej kryzys i próbę przełamania go poprzez wprowadzenie w obręb literatury zdjęć, które dzięki swojej naturalnej ambiwalencji demaskują i wyrażają kryzys związany z dawaniem świadectwa. Zdjęcie pośredniczy w ujęciu sposobu doświadczania rzeczywistości, ukazując stosunek podmiotu do świata oraz jego możliwości percepcyjne związane ze sposobem postrzegania. Daje dostęp do rzeczywistości, ma wartość dokumentu, jest opatrzone melancholijną interpretacją, a także stanowi puste wskazanie w stronę rzeczywistości.   Już w pionierskich czasach fotografii uznano jej podwójną siłę – dawania świadectwa i kreowania obrazu rzeczywistości. Dzięki swej ambiwalentnej naturze wschodząca sztuka szybko znalazła miejsce w obszarze innych dziedzin, jako narzędzie podstawowe lub pomocnicze. Przedstawiający charakter fotografii i techniczne możliwości reprodukcji z nią związane kontrastowały z metafizycznym niepokojem, który wzbudzały obrazy malowane światłem. Żywo komentowana w literaturze fotografia stała się jej ważnym tematem. Przekształciła funkcje obrazowania, ewoluując od ilustracji tekstu, pretekstu opisu, aż po autonomiczną figurę oraz środek fototekstualnych gatunków. Literackie sposoby odwoływania się do rzeczywistości poprzez zdjęcie mają już niemal dwuwiekową tradycję. Obok reprezentacyjnych chwytów (takich jak wysnuwanie historii ze zdjęć, poświadczanie rzeczywistości poprzez nie, ekfrastyczność etc.), fotografia stała się strategią opowiadania świata. Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach wpływa na kształt współczesnej prozy. Ujmując doświadczenie i obraz rzeczywistości, zdjęcie staje się tropem odmiennych modeli reprezentacji. Odczytanie jego roli w tekście stanowi podstawowe zagadnienie badawcze niniejszej pracy. Fotograficzne odniesienie do rzeczywistości jest polem literackiej interpretacji, kluczem do rozumienia świata.   Marta Koszowy - autorka prac interdyscyplinarnych z pogranicza literaturoznawstwa, krytyki literackiej i historii fotografii. Publikowała w zbiorowych tomach naukowych, a także „Tekstach Drugich”, „Pamiętniku Literackim” i „Teatrze”. Współpracuje z Akademią Pedagogiki Specjalnej oraz Ośrodkiem Badań Filologicznych i Edytorstwa Naukowego IBL PAN.