Poszerzanie pola literackiego. Studia o literackości w internecie

Elżbieta Winiecka

Tematem książki jest literatura cyfrowa: jej status, właściwości, związki i zerwania z tradycją, a także wyzwania, jakie stawia swoim czytelnikom. W mediach elektronicznych granice pomiędzy sztukami i dyskursami się zacierają, a dotychczasowe kategorie opisu stają się niewystarczające, niekiedy nawet całkiem nieprzydatne. Rozważaniom o utworach e-literackich towarzyszą więc pytania o status literatury elektronicznej, która ma często charakter multimedialny i hybrydyczny. Stąd wynika zasadnicza trudność w jej odbiorze, jest to także przyczyna niewystarczalności literaturoznawczych narzędzi i kategorii stosowanych do jej opisu. Często formułowana dziś teza o osłabianiu i kurczeniu się pola literackiego znajduje przeciwwagę w formułowanym przez autorkę stanowisku, że media cyfrowe mogą przyczynić się do poszerzenia zasięgu oddziaływania praktyk literackich, dostarczając czytelnikom nowych doznań i angażując ich uwagę. Zamiast podsuwania gotowych odpowiedzi, książka zachęca do podjęcia namysłu nad zjawiskami i problemami, które wyłaniają się na skutek głębokich przekształceń medialnych współczesnej kultury. „Książka Elżbiety Winieckiej jest pozycją ważną dla rozwoju szeroko pojętej myśli literaturoznawczej – zarówno tej zajmującej się nowymi zjawiskami literackimi, jak i tej tradycyjnej, zdającej jednak sobie sprawę z wpływu nowych form literackich na kształt literatury zastanej. Autorka kompetentnie charakteryzuje zjawiska cyberliteratury i literatury cyfrowej w bogatym kontekście stanu badań, tworząc kompendium wiedzy na ten temat”. Dr hab. Ewa Szczęsna, prof. UW „Wartość tej książki opiera się m.in. na tym, że Autorce udało się uchwycić i opisać moment przejścia dokonującego się pomiędzy literaturą tradycyjną (…) i tym, co nazywamy dziś literaturą elektroniczną lub literaturą cyfrową. (...) Dla Winieckiej ważne jest przede wszystkim to, w jaki sposób opisywać literaturę, która wkracza w poszerzone pole. Wiąże się z tym wiele różnych trudności, i to jest właśnie zasadniczy przedmiot rozpraw zamieszczonych w tym zbiorze (…). To książka bardzo cenna, do której obligatoryjnie będą musieli sięgnąć literaturoznawcy, którzy zechcą się zajmować literaturą cyfrową, ale też kulturoznawcy i medioznawcy, których badania będą wkraczać w zbliżony obszar poszukiwań”. Prof. dr hab. Adam Dziadek   Elżbieta Winiecka – literaturoznawczyni, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autorka książek: Białoszewski sylleptyczny (Poznań 2006), Z wnętrza dystansu. Leśmian – Karpowicz – Białoszewski – Miłobędzka (Poznań 2011), redaktorka tomu Mody. Teorie i praktyki (Poznań 2018), współredaktorka tomów: „Kres logocentryzmu” i jego kulturowe konsekwencje (Poznań 2009) oraz Pochwała uważności. Studia o twórczości Julii Hartwig (Poznań 2015). Zajmuje się polską poezją nowoczesną, od kilku lat bada związki między literaturą, sztuką i technologią.

Tobiasz wyzwolony

Stanisław Herakliusz Lubomirski

Stanisław Herakliusz Lubomirski (1641-1702) jest uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy polskiego Baroku. Już współcześni nazywali go „Polskim Salomonem". Pochodził ze starego magnackiego rodu, jego ojciec, Jerzy, zasłynął jako przywódca rokoszu. Poeta w młodości podróżował po Europie, gdzie zetknął się z literaturą i teatrem francuskim, hiszpańskim i włoskim. Po powrocie do kraju zajął się polityką, stopniowo zdobywając najwyższe godności w państwie, czego ukoronowaniem był urząd marszałka wielkiego koronnego. Swój pałac w Ujazdowie pod Warszawą zamienił w znaczący ośrodek literatury i sztuki. Był pisarzem bardzo wszechstronnym. Jego dzieła prozatorskie (Rozmowy Artaksesa i Ewandra) są prototypem polskiej powieści i eseju. W poezji interesował go zarówno dramat (Ermida Królewna pasterska), liryka (Poezje postu świętego, Teomuza) jak i epika (Orfeusz, Tobiasz wyzwolony). Nawiązywał w nich do literatury włoskiej, zwłaszcza do poezji Giambattisty Marina, aczkolwiek istotne w jego twórczości są też koneksje francuskie. W poezjach pisanych po łacinie, do których wprowadzał śmiałe eksperymenty formalne, widać inspiracje neostoickie (Adverbia Moralia). Wzorowany na Księdze Tobiasza romans biblijny Tobiasz wyzwolony (powst. w latach 60. XVII w., 1 wyd. 1683) został wysoko oceniony przez współczesnych. Skomplikowana, wielowątkowa akcja, ironiczny dystans wobec bohaterów, czytelników i samego autora, mistrzostwo w zakresie wersyfikacji i stylu stawiają ten poemat wśród największych dzieł epiki europejskiej.

Okruchy psychoanalizy. Teoria Freuda między hermeneutyką i poststrukturalizmem

Paweł Dybel

Książka jest propozycją nowego odczytania wybranych wątków dzieła Freuda o kluczowym znaczeniu dla jego psychoanalitycznej teorii. Autor za punkt wyjścia obrał rysującą się wyraźnie we wczesnych pracach ojca psychoanalizy - w Entwurfeiner  Psychologie (Projekt psychologii) oraz w Objaśnianiu marzeń sennych - koncepcję ludzkiego "aparatu psychicznego" oraz interpretacje patologicznych zjawisk psychicznych. W świetle tych "okruchów" lepiej zrozumiała staje się specyficzna funkcja, jaką nadał on nieświadomemu oraz jego koncentrowanie się na językowej stronie interpretowanych zjawisk. Czytelnik zyskuje też wgląd w genealogię pojęcia nieświadomych wyobrażeń i jego przeobrażeń w psychoanalitycznej tradycji. Sporo miejsca w książce zajmują konfrontacje dzieła Freuda z tradycją europejskiej metafizyki, głównie z niemieckim idealizmem (I. Kant, J.G. Fichte, J.G. Herder). Uwagę zwraca esej porównujący psychoanalityczny model interpretacji Hanny Segal z hermeneutyką Wilhelma Diltheya. Zdaniem autora dzieło Freuda do dzisiaj zachowuje moc inspirującą. Wynika to stąd, że nie zawiera ono w sobie teorii o samouzasadniającym charakterze, ale otwiera przestrzeń dla pytań, na które nie tylko późniejsza tradycja psychoanalityczna, ale również wiek dwudziesty nie udzielił zadowalających odpowiedzi. Jego największa wartość zawiera się> właśnie w obecnych w nim niespójnościach, dylematach i rozterkach.

Stulecie krakowskich detektywów. Wydanie nowe, zmienione i rozszerzone

Jan Widacki

Od czasu pierwszego wydania Stulecia krakowskich detektywów  w 1987 r. nauki sądowe znacznie się rozwinęły. Genetyka sądowa zrewolucjonizowała badanie śladów biologicznych. Dziś z innej perspektywy niż ta możliwa przed ponad trzydziestu laty patrzymy na dokonania epoki, którą nazwałem „stuleciem krakowskich detektywów”. Gdy pisałem tę książkę w latach osiemdziesiątych XX wieku, miałem zupełnie inne doświadczenia z kryminalistyką i medycyną sądową. Były to doświadczenia biegłego sądowego i nauczyciela akademickiego. Teraz do tych doświadczeń doszło ponad 25-letnie doświadczenie obrońcy w sprawach karnych. To zmienia ocenę wielu zdarzeń z epoki opisywanej w tej książce. Ale też ułatwia wyłuskanie z materiału historycznego tego, co najwartościowsze.  Jest to więc w znaczącej mierze książka nowa, choć zachowująca pewne elementy stałe, niezmienne, niezależne od doświadczenia  i dystansu, z jakiego na nie patrzymy. Dopóki  proces karny prowadzą ludzie, a nie roboty, bardziej lub mniej wyszukane i zaawansowane technologicznie narzędzia i metody wciąż mają tylko wartość pomocniczą. Nic nie zastąpi inteligencji tego, który tymi narzędziami czy metodami się posługuje. Nic nie zastąpi jego uczciwości i cywilnej odwagi.  Nikt też nie zastąpi biegłego, mającego oparcie w nauce, także tej instytucjonalnej, i nic nie zastąpi niezawisłości sędziowskiej, niezbędnej do uczciwego wyrokowania. Z „Przedmowy do obecnego wydania”   Jan Widacki

Dwa światy. Moskwa - Nowy Jork - Waszyngton 1973-1986

Bogdan Grzeloński

Książka ta jest wyborem zapisków autora powstałych z wyjazdów do Instytutu Gospodarki Narodowej im. G. Plechanowa w Moskwie w latach 1973-1985 oraz z parokrotnych i dłuższych pobytów w Nowym Jorku na Uniwersytecie Columbia i w Waszyngtonie, gdzie autor przebywał na stypendiach Fundacji Kościuszkowskiej i Fundacji Sorosa. W Moskwie autor starał się dociekliwie poznać codzienną rzeczywistość tego imperium i szukać wyjaśnienia, jak długo zachowa ono swój ustrój „dyktatury proletariatu”, kiedy dojdzie do jego końca. W Stanach Zjednoczonych autor skupiał się na badaniach polityki zagranicznej w okresie prezydentury Franklina D. Roosevelta w latach 1933-1945. Interesował się także polityką zagraniczną Białego Domu w okresie prezydentury J. Cartera i R. Regana wobec Kremla. Zapiski dokumentują życie codzienne Amerykanów oraz spotkania, rozmowy, korespondencję autora m.in. z dyplomatami, amerykańskimi profesorami oraz z polskimi emigrantami, jak Wacław Jędrzejewicz, Jan Karski, Zdzisław Bau, Halina Rodzińska, Felicja Krance, Bolesław Wierzbiański. Różnorodność zainteresowań, i kontaktów autora sprawia, że zapiski nie ograniczają się do opisu formalnej strony wyjazdów, ale również dokumentują osobiste wrażenia, przemyślenia autora. Niewątpliwie lektura książki wciąga czytelnika. „Lektura tekstu o charakterze wspomnieniowym Bogdana Grzelońskiego, pozwala nam odtworzyć tamten świat, w którym przyszło ludziom żyć. Był to świat, w którym Zachód czerpał z wolności, a Wschód (tzn., kraje socjalistyczne, demokracji ludowej na czele ze Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich), był sam dla siebie, zamknięty, ograniczony, bez szeroko rozumianej wolności”.                                             prof. dr hab. Witold Stankowski Bogdan Grzeloński – historyk. Zajmuje się dyplomacją i polityką Stanów Zjednoczonych Ameryki i Polski. Pracował w Szkole Głównej Planowania i Statystyki (SGH) w Warszawie oraz na Uniwersytecie Humanistyczno-Społecznym w Warszawie.  W latach 1997-2000 Ambasador RP w Kanadzie. Członek zwyczajny Komitetu Redakcyjnego serii „Polskie Dokumenty Dyplomatyczne”. Opublikował m.in.: Niedobrani sojusznicy.  Ambasadorzy Roosevelta w ZSRR (2013), Dyplomacja i arrasy. Wokół powrotu zbiorów wawelskich do Polski 1945-1961 (2016), Winston Churchill Franklin D. Roosevelt. Alianci 1940-1942 (2019).

Jugosławia, kraina marzeń

Božidar Jezernik

Książka Jugosławia, kraina marzeń etnologa i antropologa kultury Božidara Jezernika jest błyskotliwym eseistycznym studium, którego głównym celem jest poszukiwanie odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące idei jugosłowiańskiej, jej rozwoju w niestabilnych okolicznościach historycznych i sprzeczności, jakie od pierwszej wzmianki o niej w 1849 roku aż do wybuchu II wojny światowej przenikały, odradzały i tłumiły tę koncepcję. Wykorzystując bogaty materiał dokumentalny i źródła prasowe z XIX i XX wieku, Jezernik stara się zaprezentować przede wszystkim dynamikę formowania się idei jedności Słowian południowych, inicjalne przyczyny powstania oraz sposoby jej postrzegania i doświadczania przez narody dążące do zjednoczenia. Đorđe Krajisnik, "Dani" Ta książka to opowieść o Jugosławii wcześniejszej niż powstanie Jugosławii, która się wyłoniła z II wojny światowej. Autor Božidar Jezernik - wybitny słowiański eseista, historyk i etnograf - sporządził tę opowieść z kompetencją i precyzją. Czyta się te dzieje "bałkańskiego kotła" z fascynacją i przerażeniem. Odnajdujemy tu tematy dobrze nam znane. Te spory o tożsamość narodu trójimiennego, złożonego z Serbów, Chorwatów i Słoweńców; ten konflikt o kształt wielonarodowego państwa: czy to ma być federacja równorzędnych podmiotów, czy też wielka Serbia? Te kłótnie o przeszłość historyczną, które de facto są kłótniami o współczesność, to napięcie różnych polityk historycznych, które zaczyna się od słów, a prowadzi do przemocy i krwi. Czytałem tę książkę i myślałem o historii relacji polsko-ukraińskich, polsko-litewskich czy też polsko-żydowskich. To pasjonująca lektura, książka mądra i ciekawa. Adam Michnik

W stronę równości

Tomasz Kizwalter

Czy Arystoteles był niemoralny? Jak prefekt Leontius tłumił rozruchy w Rzymie? Kto zrobił z chłopów Francuzów, a kto Polaków? Czym jest populizm? Czy pańszczyzna przetrwała w PRL? Czy Polski są dwie? Tomasz Kizwalter stara się prześledzić, jak w świecie nierówności torowało sobie drogę przekonanie, że ludzie są równi. To długa historia: od antycznego niewolnictwa do dzisiejszej walki z wykluczeniem. Opowiadając o tych przemianach, autor skupia uwagę na Polsce: jaka była polska wędrówka w stronę równości?   Prof. Tomasz Kizwalter jest pracownikiem Instytutu Historycznego UW. Zajmuje się historią idei i społecznych wyobrażeń w XIX i XX wieku. Napisał m. in.: O nowoczesności narodu. Przypadek polski (1999); Historia powszechna. Wiek XIX (2003).

Henryk VI na łowach

Wojciech Bogusławski

Wojciech Bogusławski (1757–1829), dramatopisarz, aktor, reżyser. W  1778  roku  debiutował  jako  aktor,  śpiewak  operowy  i autor  sceniczny; w latach 1783–1785, 1790–1794 i 1799–1814 dyrektor Teatru Narodowego. Prowadził własny teatr m.in. w Wilnie (1785–1789) i we Lwowie (1794–1799). Propagator ideologii oświecenia, rzecznik Stronnictwa Patriotycznego i wolnomularz, walczył o narodowy i postępowy  repertuar.  Wystawiał  sztuki o aktualnych  treściach  politycznych i społecznych (np. Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza, 1791). Tworzył  teatr  pełniący  ważną  funkcję  wychowawczo-obywatelską (zwłaszcza  po  upadku  państwa  polskiego).  Napisał  dla  niego  około 80  utworów  dramatycznych i librett  (był  współtwórcą  polskiego  teatru  operowego). Najważniejsze i najbardziej znane to Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale (1794, z muzyką J. Stefaniego) oraz Henryk VI na łowach (1792). Wprowadził na polską scenę dramaty Szekspira i innych obcych autorów, m.in. F. Schillera, P. Corneille’a, J.B. Racine’a, Woltera. Występował do 1827; grał role charakterystyczne i tragiczne, śpiewał także partie operowe. W 1811 założył w Warszawie pierwszą szkołę dramatyczną; napisał podręcznik gry aktorskiej. Cieszył  się  u współczesnych  ogromnym  autorytetem,  jest  nazywany „ojcem teatru polskiego”.