Społeczność małych miast południowej Małopolski od końca XVI do końca XVIII wieku

Piotr Miodunka

Społeczności małych miast w okresie ostatnich dwustu lat przedrozbiorowej Rzeczypospolitej nie budziły do tej pory większego, poza regionalistami, zainteresowania historyków. Małe miasta postrzegano najczęściej jako ośrodki podupadłe, zamieszkałe głównie przez rolników. Wnikliwa analiza szerokiej gamy źródeł – setek zapisów metryk ślubów, chrztów i pogrzebów, a także rękopisów i druków: lustracji i inwentarzy, rejestrów podatkowych, wizytacji kościelnych, ksiąg relacji sądów grodzkich, spisów wojskowych – pozwala jednak na skorygowanie takiego obrazu. Głównym punktem odniesienia są trzy niewielkie ośrodki: Pilzno, Przecław i Wojnicz, przedstawione na tle pozostałych miast tej wielkości, położonych na południu historycznej Małopolski. Ustalenia zawarte w książce dotyczą zarówno spraw ogólnych – wielkości zaludnienia, migracji i związków z wiejskim otoczeniem – jak i bardziej szczegółowych: wewnętrznej hierarchii (zwłaszcza związanej ze sprawowaniem władzy) czy sposobów zarobkowania. Wiele uwagi poświęcono także charakterystyce małomieszczańskiej rodziny i cyklowi życia przeciętnego mieszkańca. Książka jest pozycją ze wszech miar wartościową […]. Otrzymujemy bowiem monografię maksymalnie – co podkreślam z naciskiem – wielostronnie źródłową, podejmującą istotne i ciągle aktualne problemy funkcjonowania społeczności małych organizmów miejskich, które, jak dobrze wiemy, dominowały w pejzażu urbanizacyjnym dawnej Rzeczypospolitej szlacheckiej. prof. zw. dr hab. Cezary Kuklo Autor zastosował z powodzeniem jakże pożądane we współczesnej historii społecznej metody mieszane, oparte na ilościowych źródłach metrykalnych i narracyjnych (np. księgi miejskie), tworząc urozmaicony obraz społeczności małych miast południowej Małopolski w długim ciągu dziejowym. dr hab. Mateusz Wyżga Piotr Miodunka – historyk, prawnik, adiunkt w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, współautor monografii Pilzna i Wojnicza oraz Ekobiografii Krakowa. Jego zainteresowania badawcze obejmują: historię społeczno-gospodarczą Polski do XIX wieku, demografię historyczną, geografię historyczną i historię środowiskową. "Na podstawie obserwacji miast z terenu południowej Małopolski nie wydaje się słuszne – moim zdaniem – sprowadzanie małych miast do roli swoistych tworów pośrednich między wsiami a miastami. W sposób zasadniczy ich struktura społeczna i ekonomiczna nie różniła się od miast większych. Były to miasta w pełnym tego słowa znaczeniu – tyle że w mniejszej skali. […] Mieszkańcy owych mniejszych ośrodków mieli w pełni świadomość mieszczańskiej kondycji, a także negatywnych i pozytywnych stron swojej pozycji w ramach własnego stanu i całego społeczeństwa. Nie odbiegały one zbytnio od współczesnych różnic między mniejszym a większym miastem." fragment książki

Raport o stanie edukacji muzealnej. Suplement. Część 1

Marcin Szeląg

Tom pierwszy składa się z wypowiedzi pracowników muzeów w Polsce na temat edukacji muzealnej. Część pierwsza to zapis dyskusji środowiska edukatorów muzealnych, w której ogniskują się główne problemy przed jakimi w praktyce stają osoby zajmujące się edukacją muzealną. Stanowi ona efekt seminariów problemowych poświęconych muzeom i edukacji zorganizowanych przez Forum Edukatorów Muzealnych w 2012 roku. Dyskusja obejmuje takie zagadnienia jak współpraca wewnątrz muzeów oraz ze szkołami, potrzeba profesjonalizacji edukacji muzealnej, jej teoretycznych podstaw, oczekiwań publiczności, poszerzanie pola oddziaływania edukacji, marketingu w muzeum, kwestii bezpośrednio wpływających na jakość edukacji w praktyce muzealnej. Ponadto składają się na nią komentarze muzealników na temat rekomendacji Raportu o stanie edukacji muzealnej w Polsce (2012). Część druga składa się z wywiadów z dyrektorami warszawskich muzeów i galerii na temat edukacji muzealnej. Swoje poglądy na temat tego czym jest edukacja muzealna, jakie są jej cele i rola, kim jest edukator, a także planów rozwoju edukacji prezentują dyrektorzy m.in. Muzeum Narodowego, Zamku Królewskiego, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Centrum Sztuki Współczesnej. Tom drugi rozwija wnioski Raportu o stanie edukacji muzealnej w Polsce, konkluzje dyskusji na jego temat prowadzonych w środowisku muzealnym oraz uwzględnia opinie i uwagi na temat edukacji formułowane przez dyrektorów muzeów. Poprzez pryzmat teoretycznych studiów poświęconych edukacyjnemu wymiarowi muzeów omawiane są takie kwestie jak modele edukacji realizowane w polskich muzeach, zagadnienia edukacyjnego wymiaru wystaw, komunikacji, interpretacji, partycypacji. Ukazanie praktycznej strony tych zagadnień w świetle teoretycznych studiów muzealnych służy wskazaniu najważniejszych obszarów problemowych, których rozwój pozwala na zmiany muzeów, wspomagając ich otwarcie na edukację. Tom zamyka propozycja rozwoju obecnej jak i przyszłej kadry muzeów, której celem jest wzmocnienie wiedzy, kompetencji i umiejętności muzealników na rzecz pełniejszego wykorzystania potencjału edukacyjnego muzeów w Polsce.   Marcin Szeląg – historyk sztuki, doktor, adiunkt na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kustosz, kierownik Działu Edukacji Muzeum Narodowego w Poznaniu. Zajmuje się współczesną problematyką muzealną i teorią edukacji muzealnej. Współredaktor antologii obcojęzycznych tekstów poświęconych edukacji muzealnej Edukacja muzealna. Antologia tłumaczeń (2010), autor koncepcji badań Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce (2009-2012) oraz redaktor tomu Edukacja muzealna w Polsce. Sytuacja, kontekst, perspektywy rozwoju podsumowującego te badania (2012). Autor kilkudziesięciu artykułów na temat muzealnictwa, kolekcjonerstwa sztuki współczesnej, historii sztuki i edukacji muzealnej. Jeden ze współzałożycieli Forum Edukatorów Muzealnych (2006). Pomysłodawca, współautor oraz kierownik nagradzanych programów edukacyjnych z obszaru programu wspólnotowego Ja i świat. Ja i sztuka (2009) programu dla osób niepełnosprawnych 5 zmysłów. Audiodeskrypcja (2011), programu partycypacyjnego Co ma koronka do wiatraka? Niderlandy  (2013). Stypendysta Tygodnika Polityka (2003), Ministerstwa Kultury (2004). Jego praca doktorska Publiczne ogólnopolskie kolekcje sztuki polskiej po 1945 otrzymała nagrodę Stowarzyszenia Historyków Sztuki im. Sz. Dettloffa oraz wyróżnienie w konkursie Instytutu Adama Mickiewicza w Warszawie na najciekawszą pracę doktorską w dziedzinie kultury (2005). Stażysta programu Akademia Zarządzania Muzeum (2011). Uczestnik programów grantowych American Alliance of Museums International Fellowship Grant oraz  The International Council of Museums w Paryżu i Komitetu Narodowego ICOM China (2013). Obecnie realizuje projekt badawczy Edukacja w muzeum sztuki finansowany przez Narodowe Centrum Nauki w Krakowie. Emilia Zduńczyk – absolwentka jednolitych studiów magisterskich z pedagogiki specjalnej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Wasrzawie oraz studiów licencjackich i magisterskich z historii sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, z wieloletnim doświadczeniem w pracy jako wolontariusz i animator. Pracowała jako nauczyciel w przedszkolu, a następnie współpracowała w ramach projektu "Johann Joachim Winckelmann i Stanisław Kostka Potocki" z Działem Sztuki w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Jeremiasz Misiak – kierownik marketingu Muzeum Narodowego w Poznaniu. Absolwent Wydziału Zarządzania (specjalność handel i marketing) Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Ukończył studia doktoranckie na tej samej uczelni. Obecnie przygotowuje pracę doktorską w Katedrze Badań Rynku i Usług, dotyczącą marketingowego zarządzania organizacją usługową. W przeprowadzanych badaniach skupia się na muzeach, które niewątpliwie należą do sfery organizacji usługowych.  

Symptomy psychoanalizy. Jacques Lacan: od filozofii do antyfilozofii

Michał Gusin

Teza niniejszej książki opiera się na dwóch przesłankach: przesłance o istnieniu złożonej relacji między psychoanalizą a tradycją filozoficzną oraz przesłance mówiącej o szczególnej pozycji pracy myślenia Jacquesa Lacana w tejże relacji. Koncepcja Lacana jako dzieło w toku ukazuje i uruchamia jednocześnie figury innego filozofa i dyskursów wobec filozofii konkurencyjnych. Formuła antyfilozofii pojawiająca się w późnym nauczaniu autora Écrits jest tego konsekwencją i świadectwem. W perspektywie diachronicznej teza ta konstruowana jest na bazie lektury pism i seminariów Lacana, w perspektywie synchronicznej zaś w oparciu o wypracowywane przez francuskiego psychoanalityka koncepty: języka, realnego, jouissance oraz symptomu. Celem takiego ujęcia jest zarówno możliwie wierne literze przedstawienie marszruty myśli Lacana, jak i zestawienie jej ze współczesnymi  propozycjami filozofii (Heidegger, Wittgenstein) oraz nauki (językoznawstwo strukturalne, matematyka w programie grupy Bourbaki). Trudno przecenić znaczenie dzieła Jacquesa Lacana dla współczesnej europejskiej myśli humanistycznej. Ze względu na ciągle szczątkową obecność tekstów Lacana w Polsce niniejsza praca ma charakter wprowadzający, jak i porządkujący: stanowi wprowadzenie do czytania Lacana (w perspektywie tradycji filozoficznej) oraz stara się uporządkować różnorodne sposoby „aplikacji Lacana” wskazując na istniejące w dyskursach autora Rzeczy freudowskiej warunki brzegowe.  

Liberum veto. Studium porównawczo-historyczne

Władysław Konopczyński

Praca należy do kanonu prac historycznych, poświęconych dziejom Rzeczypospolitej szlacheckiej. W obszernym studium komparatystycznym fenomen polskiego liberum veto przedstawiono na szerokim tle porównawczym – Anglii, Francji, Niemiec, Węgier, Czech i krajów skandynawskich; omówiono genezę, rozkwit i upadek instytucji prawnej liberum veto. To także jedna z prób odpowiedzi na pytanie o specyfikę polskiego parlamentaryzmu od XV do XVIII wieku oraz wpływu przemian ustrojowych i społeczno-obyczajowych na upadek państwa. Pozycja ważna dla badaczy dziejów Polski oraz dla studentów historii, zarówno studiów magisterskich, jak i doktorskich. Władysław Konopczyński (1880-1952) – należy do najwybitniejszych i najpłodniejszych polskich historyków (pełne wydanie jego dzieł obejmowałoby ok. 50 tomów). Zajmował się głównie historią Polski XVIII wieku oraz problematyką prawno-ustrojową Rzeczypospolitej. Pisałem te książkę dla ludzi myślących i pragnących myśleć. Przy tym dla ludzi, którzy nie boja sie patrzeć w oczy prawdzie historycznej, chociażby najsmutniejszej. Ktokolwiek więc uważa historię za romans uzasadniony źródłowo, kto szuka w niej tylko podniety dla swej wyobraźni bez pogłębienia rozumowego, ten niech poświęci swoje "niepróżnujące próżnowanie" innej lekturze. (...) Pisałem bez żadnej tendencji politycznej ani społeczej. Temat jest zbyt poważny, by się godziło zniekształcić go i wyzyskiwać dla powszednich celów publicystycznych. Czasy naze są też poważne i wymagają trzeźwego porachunku z przeszłością. Za dni apuchtinowskich w Królestwie, w chwilach największego ucisku i depresji, trzeba było przede wszystkim zwalczać w sobie przesadny pesymizm, pielęgnować w sercu polskim cześć dla tradycji narodowych. ten cel wysokim stopniu osiągnięto. Dziś chodzi o co innego, chodzi o mądrą budowę państwa. Budowniczym nowej Polski przystoi pogląd na dzieje surowy a sprawiedliwy, ścisły a nieubłagany, taki właśnie pogląd, jaki przyswiecał epoce Sejmu Czteroletniego i Księstwa Warszawskiego. Osiągnąć i zachować ten krytyczny punkt widzenia, było jedyną z góry powziętą dąznością autora.

Wiersz... i cała reszta. Rozważania o poezji i krytyce po 1989 roku

Jakub Skurtys

W książce tej próbuję zdać relację z przesunięć estetycznych i programowych w ostatnich trzech dekadach, uzupełniając obraz liryki zaangażowanej, opisanej przeze mnie we Wspólnym mianowniku (2020), o jego drugie skrzydło: neoliberalną, centrową poezję nowego mieszczaństwa, wyrosłą z buntu przeciwko polityczności literatury i alegorycznym językom wysokiego modernizmu. Część pierwszą poświęcam w większości twórcom uznanym w późnych latach dziewięćdziesiątych za towarzyszy lub bezpośrednich spadkobierców „brulionu” (Śliwka, Sośnicki, Siwczyk, Wolny-Hamkało). Mierzę się w niej z problemami stabilizowania się i kostnienia wiersza około- i postbrulionowego. Jest to model poezji, który splótł indywidualistyczną perspektywę i ironiczny dystans z apokryficzną tęsknotą za metafizyką. Chociaż z początku stwarzał szansę uwolnienia jednostkowego głosu od obciążeń etycznych i politycznych, z czasem stał się wykładnią zachowawczej filozofii rodzącej się właśnie klasy średniej. W drugiej części książki skupiam się na poetyckich i krytycznoliterackich konsekwencjach zwrotu politycznego sprzed dekady. Staram się prześledzić zmiany związane ze zdynamizowaniem form podawczych wiersza i zwiększeniem ich politycznego potencjału (u Pietrek, Góry czy Taranka), ale też opisać ostatnie spory wokół liryki, a więc strategie społecznego angażowania się lub klerkowskich uników w samej krytyce.   Jakub Skurtys (ur. 1989) – krytyk i historyk literatury; pracuje w Instytucie Filologii Polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim; naukowo zajmuje się historią awangardy, studiami nad codziennością oraz związkami literatury i ekonomii; autor książki krytycznoliterackiej Wspólny mianownik. Szkice o poezji i krytyce po 2010 roku oraz wyborów wierszy Agnieszki Wolny-Hamkało Zerwane rozmowy. 105 wierszy na inne okazje i Jarosława Markiewicza Aaa!... (wraz z Dawidem Kujawą i Rafałem Wawrzyńczykiem). Współpracuje z „Odrą”, „Małym Formatem” i „Wizjami”.

Język w zagrożeniu. Przyswajanie języka polskiego w warunkach polsko-szwedzkiego bilingwizmu

Roman Laskowski

Monografia, oparta na szeroko zakrojonych badaniach środowiska polskich dzieci w Szwecji, przynosi obraz społecznych uwarunkowań zachowania języka i kultury rodziców przez drugie pokolenie emigrantów. Przedmiotem zainteresowania autora jest jednak przede wszystkim próba rozpoznania mechanizmów lingwistycznych rządzących przyswajaniem przez dziecko języka w warunkach bilingwizmu, zbadanie wpływu interferencji dominującego języka na przebieg procesu opanowywania języka polskiego przez dziecko. Szczególną uwagę poświęcono w opracowaniu kategorii przypadka (obcej językowi szwedzkiemu). Monografia jest wprawdzie opisem konkretnego materiału językowego (idiolektów ponad setki dzieci w wieku 5-15 lat), przede wszystkim jednak chce być przyczynkiem do teorii przyswajania języka. Uzyskane wyniki badań pozwalają na głębsze poznanie uniwersalnych, semiotycznie i psychologicznie uwarunkowanych zasad organizujących strukturę systemu gramatycznego języka naturalnego.

(Nie)nawidzenia. Świat przez nienawiść

Marek Krajewski

Marek Krajewski – socjolog, profesor zwyczajny, zatrudniony na Wydziale Socjologii UAM w Poznaniu. Autor licznych artykułów dotyczących materialności i wizualności, współczesnej kultury i sztuki oraz edukacji kulturowej. Opublikował też wiele książek poświęconych tej problematyce: Kultury kultury popularnej (2003), POPamiętane (2006), Za fotografię! (2010, wspólnie z R. Drozdowskim), Narzędziownia. Jak badaliśmy (niewidzialne) miasto (2012, wspólnie z R. Drozdowskim, M. Frąckowiakiem i Ł. Rogowskim), Są w życiu rzeczy… (2013), Incydentologia (2017).  Współtwórca projektów badawczych, artystycznych i edukacyjnych: Niewidzialne miasto, Archiwum Badań nad Życiem Codziennym, Bardzo Młoda Kultura. To książka o nienawiści. Nie jest ona jednak w niej traktowana jako emocja czy uczucie, ale raczej jako konfiguracja ludzi, technologii i przedmiotów, które spaja wrogość.  W tej perspektywie nienawiść jawi się jako układ typowy dla późnej nowoczesności, a więc dla świata opartego na zasadzie wymuszonej bliskości, współzależnego. To z kolei sprawia, iż proponowane w książce innowacyjne ujęcie nienawiści staje się ważnym narzędziem analiz współczesności. Spoglądając z jego perspektywy na świat, dostrzegamy antagonizmy i nierówności, asymetrie władzy i wolności słowa, uprzedzenia i fobie, ale też odkrywamy zasady organizujące aktualny porządek. Widzimy jego rozemocjonowanie, zależność od obrazów i rzeczy, plenienie się w nim konsumenckiej mentalności, braku bezpieczeństwa i obsesji na punkcie kontroli, a w końcu wielopostaciową przemoc. Książka Marka Krajewskiego jest przykładem odświeżającego myślenia krytycznego i humanistyki zaangażowanej, której pierwszym przykazaniem jest próba lepszego rozumienia otaczającego nas świata, opierająca się na refleksji, która nie skrywa autorskich przeświadczeń i opinii, ale zarazem stara się być bezstronna, a przede wszystkim wnikliwa, w diagnozie rzeczywistości społecznej.   (Nie)nawidzenia to książka ważna i niezwykle inspirująca poznawczo, dająca nowe spojrzenie na nienawiść, ale też na stan debaty, czy szerzej – sfery publicznej w Polsce (i nie tylko). Z recenzji prof. Iwony Kurz

Geografia wyobrażona regionu. Literackie figury przestrzeni

Daniel Kalinowski, Adela Kuik-Kalinowska, Małgorzata Mikołajczak

Seria  prezentuje prace podejmujące nowatorskie interdyscyplinarne badania nad regionalizmem literackim. Jej celem jest ukazanie tradycji literackich badań regionalnych, rozpoznanie sytuacji literatury regionalnej w Polsce i rekonceptualizacja obszaru literaturoznawstwa regionalistycznego w perspektywie nowych orientacji pojawiających się w światowej humanistyce.  „Geografia wyobrażona” to jedno z tych pojęć, które uzmysławiają ekspansywny potencjał zwrotu przestrzennego. Wywiedziona z rozważań Edwarda Saida, który o geografii wyobrażonej pisał w kontekście praktyk kolonizacyjnych, podlega dziś znamiennej dekontekstualizacji i dzieląc los innych terminów, trafiających na podatny grunt badań kulturowych, funkcjonuje w szerokim − transdyscyplinarnym i ostatecznie nieustalonym − znaczeniu. W obszarze współczesnego literaturoznawstwa „geografia wyobrażona” jest jednym z haseł wywoławczych literackiej imagologii terytorialnej i w dynamicznie rozwijających się badaniach nad przestrzenią sygnuje kulturowe reprezentacje i zapisy miejsc, przy czym jej domeną pozostaje sfera obrazowania transmitującego relacje przestrzeni i władzy. W takim rozumieniu geografia wyobrażona zbliża się do geopoetyki. Jak się wydaje, na gruncie badań literaturoznawczych zakresy znaczeniowe obu pojęć są podobne, choć można by też, różnicując ich status, powiedzieć, że geografia wyobrażona stanowi przedmiot badań geopoetyki. Tak właśnie traktują ją autorzy tej książki, piszący o geografii wyobrażonej regionu. Prezentowany tu katalog tematyczny obejmuje bogatą topikę przestrzenną − mieszczą się w niej zarówno krajobrazy kulturowe, motywy i mity spacjalne (wraz z ich społecznym, historycznym i politycznym uwarunkowaniem), jak i konstruująca je metaforyka, tj. zjawiska, które w podtytule książki ujęte zostały jako „literackie figury przestrzeni”.