Węgierski syndrom: Trianon

Bogdan Góralczyk

Opisywane tutaj, tak bardzo różniące się między sobą węgierskie władze i reżimy w ostatnim półtora stuleciu odmiennie interpretowały interesy państwa i jego rację stanu. Najczęściej robiły to z konieczności opartej na związku z innymi, silniejszymi graczami, zmuszającymi Węgrów do podporządkowania się. Podejście do Trianon polegające na wyrażaniu protestu przeciwko dyktatowi mocarstw jest tu symboliczne. W epoce Horthyego postawiono je na samym piedestale jako najważniejszy priorytet całej polityki państwa, wręcz rację stanu. Potem natomiast, w czasach dyktatury i realnego socjalizmu, z powodów ideologicznych i pod naciskiem Wielkiego Brata z Moskwy zupełnie zdjęto to bolesne zagadnienie z porządku dnia. Dopiero wraz z Systemem Orbána wahadło wróciło do wyjściowego, przedwojennego stanu (nawet jeśli nie tak mocno i wyraziście jak poprzednio). W kwestii odpowiedzialności za Trianon ścierają się na Węgrzech i w całej węgierskiej diasporze dwie zupełnie odmienne koncepcje i szkoły myślenia. Pierwsza, popularna w epoce Horthyego, która teraz z całą mocą powróciła do oficjalnego dyskursu, mówi o dyktacie mocarstw i wynikającej stąd klęsce Węgrów, poszatkowanych i poćwiartowanych z woli obcych…. Natomiast koncepcja druga doszukuje się przyczyn tej klęski nie tyle u innych, co przede wszystkim u siebie.   Rok 1920 stanowi przełomowy moment w najnowszych dziejach państwa i narodu węgierskiego. Kto tego nie docenia, ten niewiele (by nie rzec dobitniej – nic) nie rozumie ze współczesnej historii Węgrów. Siląc się na pewne porównania: o ile dla nas rok 1918 to rok triumfu, satysfakcji oraz powolnej odbudowy „odzyskanej niepodległości”, to naszym Bratankom dwa lata później „wszystko się rozpadło”. Szczegółowa analiza Bogdana Góralczyka ukazuje wnikliwie przesłanki powstania mocarstwa węgierskiego w połowie 19 stulecia, węzłowe momenty polityki wewnętrznej oraz zagranicznej Królestwa Węgierskiego, począwszy od chwalebnych wydarzeń Wiosny Ludów, następnie konsekwencje geopolityczne porażki Austro-Węgier w Wielkiej Wojnie oraz rozgrywki dyplomatyczne między mocarstwami w Paryżu, Wersalu i Trianon. Trzeba jednakże podkreślić, iż największa część prezentowanego tomu poświęcona jest, szeroko rozumianym, konsekwencjom społecznym, politycznym, ustrojowym, gospodarczym i kulturowym tytułowego Syndromu Trianon dla narodu węgierskiego. Należy wskazać na przejrzysty i dynamiczny język, który pozwala na szybkie i świadome przyjmowanie wywodów Autora, jak też twórczo wykorzystaną szeroką literaturę przedmiotu. W przeważającej większości pochodzi ona z Węgier, co jest najlepszym dowodem oryginalności tej monografii. Prof. dr hab. Jacek Wojnicki Katedra Systemów Politycznych UW   Książki tej nie sposób uznać za lekturę uzupełniającą. Jest bowiem pozycją obowiązkową przybliżającą kontekst polityki Viktora Orbána oraz napięć pomiędzy Węgrami i resztą Europy. Po raz pierwszy ktoś tak dobitnie wyjaśnił dramat traktatu w Trianon dla Węgier. Bogdan Góralczyk pisze o tragicznych początkach nowoczesnego państwa, z werwą prowadząc czytelnika przez 150 lat historii. Rzetelnie relacjonuje czas miniony, nie wahając się przed postawieniem ważkich pytań o przyszłość. Wojciech Przybylski, redaktor naczelny Visegrad Insight, Fundacja Res Publica   Prof. Bogdan Góralczyk politolog i sinolog z wykształcenia, hungarysta z zamiłowania. Profesor i dyrektor Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego w kadencji 2016–2020. Były ambasador w państwach Azji Południowo-Wschodniej. W latach 1991–1998 przebywał na placówce na Węgrzech. Efektem tego pobytu była książka wydana po polsku i węgiersku. Jest mocno po-wiązany z Węgrami, gdzie często i regularnie jeździ, a także pojawia się na konferencjach i w tamtejszych mediach. Bardzo dużo publikuje, specjalizując się – oprócz węgierskiej – w tematyce azjatyckiej, a zwłaszcza Chin, oraz międzynarodowej i globalnej, w tym kwestiach nowego ładu światowego i wyzwań globalnych. Ostatnio w Wydawnictwie Akademickim DIALOG wydał obszerny tom Wielki Renesans. Chińska transformacja i jej konsekwencje (Warszawa 2018). Niniejsza praca powstała na stulecie podpisania, tak bolesnego dla Węgrów, traktatu z Trianon (1920).  

Polityka kulturalna Stanów Zjednoczonych

Martel Frederic

Frédéric Martel przedstawia politykę kulturalną Stanów Zjednoczonych i próbuje odpowiedzieć na pytanie, dlaczego amerykański rząd nie odgrywa w niej bezpośredniej roli. Opisuje również, w jaki sposób szeroka koalicja prywatnych przedsiębiorstw, agencji i instytucji pożytku publicznego, bogatych filantropów, uniwersytetów i lokalnych wspólnot, które działają autonomicznie, konkurując ze sobą lub współpracując, wspiera wszechstronny rozwój kultury w Stanach Zjednoczonych. Poznanie tego systemu pozwoli, według autora, lepiej bronić narodowe kultury przed amerykańską dominacją.

Piractwo w świetle historii i prawa

Jacek Machowski

Niemal codziennie każdy z nas spotyka się ze zwrotami "piractwo drogowe" lub "piractwo komputerowe", w których klasyczne pojęcie piractwa całkowicie zatraciło swój sens historyczny i prawny. Niniejsza książka próbuje wyjaśnić, czym w rzeczywistości jest piractwo (w rozumieniu naukowym) i czym różni się od podobnych i mylonych z nim przestępstw, jak np. korsarstwo, terroryzm, porwanie itp. Praca przedstawia barwną historię piractwa, zjawiska występującego w różnych epokach na całej kuli ziemskiej od starożytności aż po czasy współczesne, w których, korzystając z najnowocześniejszych zdobyczy nauki i techniki, piractwo przekształciło się w przestępczość zorganizowaną (często o charakterze mafijnym), powiązaną z innymi rodzajami zbrodni. Autor odszedł od literackiego stereotypu pirata - egzotycznego rzezimieszka i wyrzutka społeczeństwa, przedstawiając - zgodnie z realiami historycznymi, politycznymi i geograficznymi, barwną galerię postaci historycznych - kobiet i mężczyzn - różnej proweniencji społecznej i narodowej.

I znowu mam bałagan w papierach

Bodil Malmsten

Bodil Malmsten (ur. 1944) to jedna z najbardziej cenionych pisarek szwedzkich. Wielokrotnie nagradzano ją za oryginalny, pulsujący, pełen swady styl, który od lat cieszy się wielkim uznaniem. Książki Bodil Malmsten, bardzo osobiste, są często manifestem jej poglądów społecznych, kulturalnych, literackich i filozoficznych. Były tłumaczone na wiele języków.

Miłość i małżeństwo w Indiach. Z dziejów literatury indyjskiej

Grabowska Barbara

W studium literatury indyjskiej autorstwa Barbary Grabowskiej zachwyca kalejdoskop barwnych wątków dotyczących relacji bogów i bohaterów z niebiankami i ziemiankami zawartych w dwóch wielkich epopejach, Mahabharacie i Ramajanie, innych sanskryckich tekstach klasycznych oraz nowszych bengalskich. Autorka prowadząc rozważania o erotycznych skandalach na indyjskim Olimpie, sposobach zawierania małżeństw czy związkach Kryszny z kobietami, zwraca uwagę na fakt, że w literaturze indyjskiej ukształtowały się dwa wizerunki kobiety: idealnej żony, pozbawionej woli i indywidualności i traktującej męża jak boga, oraz idealnej kochanki, partnerki w rozkoszach miłosnych, symbolu erotycznego. Oba wzorce zostały wykreowane z męskiego punktu widzenia w społeczeństwie zdominowanym przez struktury patriarchalne. Postać Sity, oddanej żony, w dyskursie feministycznym służy jako dowód aprobaty dla cierpienia kobiet poddanych męskiej tyranii. Całość tworzy wielowątkowy przekaz dający świadectwo toczącemu się w Indiach dialogowi kultur i epok. Kolejne rozdziały stanowią ilustrację klarownych konstrukcji myślowych, a atrakcyjna tematyka rozszerza pole recepcji poza grono specjalistów i studentów. Barbara Grabowska, profesor w Zakładzie Azji Południowej Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się literaturą i religią Indii, zwłaszcza Bengalu.

Konflikt i przemoc w systemie politycznym niepodległych Indii

Krzysztof Dębnicki

Autor książki próbuje znaleźć przyczyny, które w ostatnich dwudziestu latach doprowadziły do tak znacznego nasilenia aktów przemocy w Indiach, że przyjęła ona w istocie postać endemiczną. Konflikty kastowe i wyznaniowe, krwawe rozruchy pomiędzy muzułmanami i hindusami, wojna domowa w Pendżabie i Kaszmirze, działania skrajnych ugrupowań lewackich w środkowych Indiach oraz powstańców w Asamie i Nagalandzie zdają się przeczyć rozpowszechnionej tezie o Indiach kierujących się starożytną tradycją ahinsy, czyli nie-przemocy. Autor analizuje koncepcję ahinsy od czasów starożytnych do Mahatmy Gandhiego, przedstawiając wpływ, jaki wywierała ona na polityczne zachowania mieszkańców Indii. Bada także interakcję zachodzącą pomiędzy tradycyjnymi normami społecznymi oraz sposobami organizowania się Indusów, a nowoczesnym, demokratycznym systemem politycznym, wprowadzonym w 1947 roku po wycofaniu się Brytyjczyków z Indii. Zdaniem autora źródła konfliktu tkwią w niedopasowaniu systemu politycznego „przeszczepionego” z Europy do społeczeństwa o zupełnie odmiennej tradycji politycznej, kierującego się odmiennym zestawem wartości.

Chiny w dziesięciu słowach

Yu Hua

Czy można opowiedzieć Chiny za pomocą zaledwie dziesięciu słów? Yu Hua udowadania, że nie potrzeba więcej. Dziesięć pojęć, na pozór niemających ze sobą nic wspólnego. Mao Zedong i podróbki, rewolucja i bujanie. Zabierają w fascynującą podróż po przeszłości i teraźniejszości, niby odległych, a jednak nierozerwalnie związanych. Yu Hua patrzy na rewolucję kulturalną oczami dziecka ochlapanego krwią rozstrzeliwanych skazańców, opowiada o jałowej egzystencji wyrwizęba, pisze o przemocy i nudzie, o szaleństwie rewolucji i euforii bogacenia. Pokazuje absurdy dawnych i nowych Chin. Bawi, choć często przez łzy. Dziesięć słów-kluczy otwiera przed nami świat paradoksów. Pokazuje Chiny, w których ludzie handlują krwią, gdzie moralność nie istnieje, a umiejętność bujania jest cnotą. To Chiny widziane oczami znakomitego chińskiego pisarza. To opowieść gawędziarza, pełna pasji, humoru, farsy i złości. Napisana bez dystansu.

ler Lunatycy. Jak Europa poszła na wojnę w roku 1914

Christopher Clark

„Wybuch wojny w 1914 roku to nie kryminał Agathy Christie, w którym na końcu odkryjemy winnego stojącego nad zwłokami w oranżerii z dymiącym pistoletem. W tej opowieści nie ma żadnego dymiącego pistoletu; czy też raczej każda z głównych postaci trzyma w rękach po jednym z nich. Widziany w tym świetle wybuch tamtej wojny był tragedią, a nie zbrodnią. Uznanie tego faktu nie oznacza, że powinniśmy pomniejszać wojowniczość i imperialistyczną paranoję austriackich oraz niemieckich decydentów, które słusznie zaprzątały uwagę Fritza Fischera i jego sprzymierzeńców w historiografii. Lecz Niemcy nie byli jedynymi imperialistami i nie tylko oni ulegali paranoi. Kryzys, który przyniósł wojnę w 1914 roku, był owocem wspólnej kultury politycznej. Był jednak również wielobiegunowy i autentycznie interaktywny, co czyni z niego najbardziej złożone wydarzenie czasów współczesnych, i dlatego właśnie debata na temat przyczyn pierwszej wojny światowej trwa nadal, sto lat po tym, jak Gavrilo Princip oddał tamte dwa śmiertelne strzały do Franciszka Ferdynanda”. Fragment „Zakończenia” Jedna z najbardziej imponujących i inspirujących książek na temat tego okresu, jakie kiedykolwiek powstały. The Sunday Times Ta arcyistotna analiza przyczyn I wojny światowej zasługuje na miano nowej klasycznej wykładni tego kontrowersyjnego tematu. Foreign Affairs Doskonałe… Książka jest świetnie napisana i doskonale udokumentowana. Żadna późniejsza analiza źródeł I wojny światowej nie będzie mogła obyć się bez tej kluczowej pracy. Ian Kershaw, BBC History Clark to mistrzowski historyk… W swojej opowieści w żywy sposób odtwarza kluczowe decyzje, jednocześnie zręcznie kreśląc kontekst, który do nich doprowadził… Praca o zasadniczym znaczeniu. The Wall Street Journal Monumentalna książka. Rewelacyjna, wręcz rewolucyjna…. Clark wykonał mistrzowską pracę, tłumacząc niewytłumaczalne. The Boston Globe Z pewnością najlepiej napisana książka na ten temat, jaka kiedykolwiek ukazała się… Praca o wyjątkowej urodzie, łącząca skrupulatność badań z wrażliwością analizy i elegancją prozy. The Washington Post Doskonałe…. Mistrzostwo Clarka polega na wytłumaczeniu, jak dalece przedwojenna dyplomacja przypomina gigantyczne ćwiczenia z teorii gier. The Economist