Słownik nazwisk mieszkańców południowego Śląska XIX wieku

Izabela Łuc

Opracowany w postaci słownikowej zasób nazwisk zawiera poświadczone w archiwalnych źródłach regionalnych formacje identyfikacyjne mieszkańców południowej części Śląska, należącej w XIX wieku do Księstwa Cieszyńskiego. Zebrane antroponimy obrazują proces ostatecznego kształtowania się oraz stabilizacji funkcji XIX-wiecznych nazwisk na Śląsku Cieszyńskim, reprezentujących miasto Cieszyn wraz z okolicznymi miejscowościami, ze wsiami, z koloniami i przysiółkami. Słownik nazwisk mieszkańców południowego Śląska XIX wieku jest pierwszym antroponomastykonem, obejmującym swym zakresem region południowego Śląska w okresie największego dla tego obszaru rozwoju. Materiał zawarty w Słowniku… może służyć badaniom nad antroponimią niemiecką i czeską, ilustruje bowiem bogaty zasób antroponimów w oryginalnej postaci (niemieckiej i czeskiej) oraz formacji w różnym stopniu przekształconych pod wpływem pisowni polskiej, jak również struktur wykazujących germańskie i czeskie cechy językowe. Zgromadzony zbiór nazwisk niewątpliwie posłuży też za materiał źródłowy do dalszych – regionalnych i ogólnopolskich badań. Słownik może być również przydatny w procesie edukacyjnym, służąc polonistom i nauczycielom historii jako materiał egzemplifikacyjny do przygotowania ciekawych lekcji o języku (gwarze), tradycji i historii regionu, jego kulturze i wartościach.

English semantic loans, loan translations, and loan renditions in informal Polish of computer users

Marcin Zabawa

Monografia Marcina Zabawy to całościowe i szczegółowe omówienie angielskich zapożyczeń semantycznych oraz kalk leksykalnych i frazeologicznych (dokładnych i niedokładnych) w potocznej polszczyźnie informatyki. Podstawą pracy jest korpus tekstów zebrany samodzielnie przez autora; w jego skład wchodzą krótkie teksty (posty, wpisy) pochodzące z wybranych 32 forów internetowych o tematyce komputerowo-internetowej. Łączna wielkość korpusu to ponad półtora miliona słów. Monografia zawiera bardzo szczegółowy opis ponad 200 zapożyczeń semantycznych oraz ponad 500 kalk z dziedziny informatyki. Poza częścią stricte materiałową, praca zawiera także obszerne omówienie teoretyczne problematyki zapożyczeń semantycznych i kalk, a także języka forów internetowych. Monografia opisuje również w bardzo szczegółowy sposób proces budowy korpusu językowego. Publikacja adresowana jest do badaczy zajmujących się problemem kontaktu językowego, zapożyczeniami (zwłaszcza zapożyczeniami semantycznymi i kalkami), a także językiem informatyki oraz Internetu (ze szczególnym uwzględnieniem języka forów internetowych). Może ona także zainteresować badaczy planujących budowę własnego korpusu językowego. Praca może być również pomocą słownikową dla tłumaczy zajmujących się tekstami informatycznymi, a ponadto może zainteresować osoby, które chcą rozumieć współczesny język informatyki, zwłaszcza w jego mniej oficjalnej odmianie.

Tam i z powrotem. Rzecz o lalkarskich kontaktach polsko-czechosłowackich i polsko-czesko-słowackich na Śląsku. Wyd. 2. popr. i uzup

Ewa Tomaszewska

W książce autorka przedstawia rozważania dotyczące źródeł obecności czeskich i słowackich twórców w polskim teatrze lalek początku XXI wieku, jak również znaczenia, jakie twórczość artystów trzech sąsiednich krajów miała dla przemian ich rodzimej konwencji lalkowej oraz dla kierunków i intensywności wzajemnych inspiracji i wpływów. Jest to zatem próba zaobserwowania, jak czeska i słowacka tradycja zaważyła na kształcie polskiego teatru lalek, a także, jak polska myśl artystyczna wpłynęła na przemiany form tego gatunku teatralnego za południowymi granicami Polski. Za przestrzeń obserwacji zostało przyjęte terytorium Śląska. Książka nagrodzona w 2005 roku przez słowacki oddział międzynarodowej organizacji lalkarzy UNIMA (Union Internationale de la Marionnette).

Ethos rycerski w kulturze. Tradycje i kontynuacje. T. I: W kręgu średniowiecza

red. Teresa Banaś-Korniak, red. Beata Stuchlik-Surowiak, współudz. Magdalena Komenda

Monografia wieloautorska prezentuje interdyscyplinarne ujęcie wykształconego w dobie średniowiecza ethosu rycerskiego, którego tradycja od wieków najdawniejszych aż do współczesności (wiek XXI) jest kultywowana w rozmaitych dziedzinach życia, zarówno w Europie, jak i na innych kontynentach. Autorami kilkunastu artykułów naukowych, zgromadzonych w monografii, są badacze różnych dziedzin: historycy, literaturoznawcy, kulturoznawcy. Wśród tekstów odnajdujemy nawet artykuł archeologa i historyka sportu. Dowodzi to, że tematyka przekazywanej Czytelnikowi książki dotyka ważnego zjawiska kulturowego, które, niezależnie od wpływów i „zapożyczeń” między odmiennymi od siebie cywilizacjami, tkwi u podstaw rozwoju wszelkich społeczności ludzkich. Publikacja adresowana jest nie tylko do naukowców, ale także do wszystkich zainteresowanych kulturą rycerską, jej ewolucją i tradycjami.

Style życia w perspektywie zrównoważonego rozwoju

red. Jolanta Klimczak, red. Katarzyna Ponikowska

Niniejszą książką pragniemy włączyć się do refleksji nad zrównoważonym rozwojem przyjmując za punkt odniesienia socjologiczne zainteresowania stylami życia. Ekologia jest  pojęciem modnym i wszechobecnym. Dla zwolenników harmonijnego funkcjonowania człowieka i środowiska zjawisko to może wydawać się pożądane   i optymistycznie realizujące ich wizję świata. Według sceptyków, powszechność użycia tego pojęcia przyczynia się do zaniku jego ostrości, a także wykorzystania go jako symulacji rzeczywistości, która w istocie nie jest ekologiczna w swej naturze. Dla socjologii inspirujące wydaje się tropienie takich przejawów „uekologicznienia” życia zarówno codziennego, jak i instytucjonalnego, które cechuje nie tylko powierzchowne zastosowanie zasad ekologii płytkiej, lecz przede wszystkim konsekwentne stosowanie się do założeń ekologii głębokiej. Idea rozwoju zrównoważonego, zawarta w Konstytucji RP, mająca na celu zaprojektowanie  i wprowadzenie takich warunków życia, które znacznie poprawią jego jakość, nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ściśle związana jest z alternatywnymi stylami życia, które właśnie starają się uregulować relacje pomiędzy jednostką, społeczeństwem i środowiskiem. Style te nazywa się alternatywnymi ze względu na różnorodne kontestowanie współczesnych przejawów życia charakteryzujących się nadmierną konsumpcją, pośpiechem i odchodzeniem od wszelkich form rozwoju duchowego.  Przejawami tej wizji rzeczywistości są między innymi działania typu downshifting, holistic simplification, culture jamming czy zachowania np. freegan. Jedną z takich idei, ujętą w pewien system instytucjonalny,  jest także idea ruchu slow life, spowolnienia życia we wszystkich jego wymiarach. Podejście to ma pozwolić człowiekowi na refleksje dotyczące kondycji jakości jego życia i możliwości udoskonalenia go na poziomach, które tego wymagają.  Jednym z przejawów tego podejścia jest rozwijająca się sieć cittaslow, zainicjowana we Włoszech, a obecnie zrzeszająca również polskie miasta, takie jak Reszel czy Bisztynek. Wypracowanie nowej jakości życia mieszkańców jest dla tych miast pożądanym przejawem sukcesu rozwojowego.

"Studia Etnologiczne i Antropologiczne" 2016. T. 16

red. Michał Rauszer, red. Grzegorz Studnicki

Za każdym razem, kiedy żegnamy się z jakimś paradygmatem, obszarem badawczym, warunkiem praktykowania antropologii czy w ogóle z historią, szybko okazuje się, że wraca to w innej, nowej formie i niekoniecznie jako farsa, jak powiedziałby klasyk myśli społecznej. Wraz z osławionym „końcem historii” Francisa Fukuyamy mieliśmy oto przejść do pozbawionego społecznych tarć społeczeństwa liberalnego, kształtowanego przez odniesienie do indywiduum, jako punktu wyjścia polityki i społecznego zarządzania. Choć polityka i ekonomia nadal są oparte na tym indywidualistycznym paradygmacie, to można dostrzec symptomy próby budowania wspólnotowości na nowo. Próby te dodatkowo są wzmacniane przez permanentny już kryzys finansowy, który rozpoczął się w 2008 roku, czy trzaskający w szwach uniwersalizm europejski. Tutaj z punktu widzenia antropologa pojawia się pierwsza kwestia, a mianowicie: jak powiązać te globalne procesy z lokalnymi formami wytwarzania tożsamości czy wspólnotowości? Trudno doszukiwać się bezpośredniego oddziaływania transakcji finansowych dokonywanych tysiące kilometrów od Polski na swoistą wspólnotowość użytkowników ogródków działkowych i walki o ich utrzymanie. To, co łączy oba procesy, to wpisanie w globalne przemiany wzajemnego splotu ekonomii, kultury i ideologii, dla których punktem odniesienia jest „rentowność”. Pojawia się tutaj oczywiście problem zaangażowania antropologa w badania, a jest to problem nie tyle etyki badawczej, ile etyki badających, a więc tego, jaki zbiór wartości będą oni podzielać. Tak zwany zwrot zaangażowany w antropologii i badaniach etnograficznych został już w Polsce zasygnalizowany i coraz częściej traktuje się go jako podstawowy paradygmat. W niniejszej publikacji proponujemy przyjrzeć się tej zmianie między innymi od strony próby zaprzęgnięcia do badań etnograficznych praktyk artystycznych oraz animacyjnych. Takie analizy, uzupełnione o przegląd teorii dotyczących metodyki tego typu badań, stanowią próbę rozpoznania „stopnia zero” praktykowania antropologii.   Od Redakcji (fragment)

Hałda. O śląskiej wyobraźni symbolicznej

Katarzyna Niesporek

Książka nie jest sproblematyzowaną rozprawą, lecz zbiorem szkiców i interpretacji. W centrum widzenia autorki znalazły się wiersze, w których obraz hałdy jako najbardziej charakterystycznej ikony czarnego Śląska został potraktowany symbolicznie. Hałda stanowi w nich nie tylko i nie wyłącznie nieusuwalny element krajobrazu, lecz także niesie z sobą o wiele ważniejsze znaki – egzystencjalne oraz etyczne. Hałda jako symbol pejzażu pojawia się w twórczości wielu poetów śląskich. Tutaj przywołano tych najbardziej charakterystycznych i być może dla swojego czasu, a nawet dla literatury na Górnym Śląsku – najważniejszych. Ryzyko hierarchii nie jest moim zamiarem, ponieważ nie o porządek historycznoliteracki chodzi, ale o próbę stematyzowania tego, co do tej pory umykało spojrzeniu krytycznemu. Zobaczyć Śląsk i człowieka zamkniętego w przemysłowym krajobrazie właśnie przez pryzmat jego najoczywistszej ikony – to zderzyć się z niezwykle ważnymi pytaniami o istnienie i jego wartość. Hałdę przywołują w swoich wierszach poeci wybitni i minorum gentium, klasycy dwudziestowiecznej liryki i amatorzy. Nie sposób ich tu wszystkich przywołać, dlatego prowadzone rozważania zostały ograniczone do pierwszego i do drugiego pokolenia autorów literatury polskiej na Górnym Śląsku po roku 1922 – Emila Zegadłowicza (ur. 1888), Włodzimierza Żelechowskiego (ur. 1893) , Wilhelma Szewczyka (ur. 1913), Bolesława Lubosza (ur. 1928), Tadeusza Kijonki (ur. 1936) i Stanisława Krawczyka (ur. 1938). Z ich wierszy (z wyjątkiem utworów autora Ballad, który pozbawił Śląsk zwałów) można wyodrębnić podobne obrazy hałd, mimo że są one opisywane na różnych etapach czasu społecznego. Wśród nich znajdują się między innymi przedstawienia usypisk jako gór życia, które zaskakują rozwijającą się na nich przyrodą; jako miejsc pełniących rolę schronów, bunkrów, składowania amunicji podczas wojennej zawieruchy czy powstań śląskich; jako ustronnych przestrzeni spotkań, bliskości kochanków; jako miejsc biedy, ale także pracy i ocalenia człowieka; jako śmietniki, przestrzenie gromadzenia pokopalnianych odpadów, rzeczy niepotrzebnych i wyrzuconych; jako wzniesienia zanieczyszczające otoczenie i trujące środowisko. Zaprezentowane w książce szkice o śląskich poetach koncentrują się na interpretacji obrazu. Każde jego widzenie kształtuje się natomiast indywidualnie, „ukazuje to, co widzialne, w inny, i od tej pory nieznany sposób”. Interpretacja każdorazowo stanowi najważniejsze narzędzie, poprzez które można dotrzeć do wyobraźni twórców. Przywoływany w pracy kontekst historyczno-literacki pojawia się – by tak rzec – przy okazji, jest wzmocnieniem interpretacyjnych tez.

Technologie informacyjno-komunikacyjne i e-learning we współczesnej edukacji

Eugenia Smyrnova-Trybulska

Książka stanowi systematyczne opracowanie w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych i e-learningu we współczesnej edukacji z uwzględnieniem podejścia kompetencyjnego. Obecny system edukacyjny jest w trakcie globalnych zmian, dlatego powinno się w pełni przygotowywać przyszłych specjalistów do życia w otwartej przestrzeni informacyjnej, kształcąc umiejętności niezbędne w XXI wieku, w celu zapewnienia ich ciągłego kształcenia przez całe życie, w tym w formie nieformalnej i pozaformalnej. W nowoczesnym społeczeństwie obserwujemy nowe światowe trendy – zmiany technologiczne, gospodarcze, kulturowe, ekologiczne, ekonomiczne, które są częścią szybkiego i nierównomiernego procesu globalizacji. Zmienia się współczesna uczelnia, jej przestrzeń informacyjno-edukacyjna. Zmieniają się jej komponenty, w tym wykorzystane technologie, treści, zasoby, subiekty i obiekty (studenci, nauczyciele akademiccy, administracja), zarówno proces nauczania-uczenia się, jak i cały proces kształcenia, zmieniają się zasady i narzędzia zarządzania, komunikacji, współdziałania w samym środowisku, a także w zewnętrznym otoczeniu. Biorąc pod uwagę takie tendencje, jakość środowiska wirtualnego nauczania w nowoczesnej instytucji edukacyjnej musi opierać się na realizacji edukacyjnych potrzeb studentów, ich oczekiwań, treści i technologii, z których korzystają także dzięki własnemu doświadczeniu uczenia się. Napełnianie wirtualnego środowiska nauczania, jakość treści i efektywność jego wykorzystania przez studentów, czemu przyświeca zamiar osiągnięcia celów kształcenia przyszłych specjalistów, konkurencyjnych na współczesnym rynku pracy, zależą zarówno od poziomu kompetencji nauczycieli w zakresie ICT, jak i od wielu różnorodnych czynników oraz uwarunkowań, w tym strategii rozwoju e-środowiska uczelni, jej efektywności funkcjonowania, oferty edukacyjnej, zapewnienia jakości kształcenia, w tym e-learningu. W książce zostały przedstawione oprócz teoretycznych aspektów dotyczących głównego tematu także wybrane wyniki badań, pozyskane w ramach realizacji kilku projektów, w których brała udział autorka monografii, w tym międzynarodowego projektu IRNet, realizowanego pod kierunkiem autorki przez konsorcjum międzynarodowe.