Wokół piękna. Szkice z estetyki

Władysław Stróżewski

Długo oczekiwana kolejna książka wybitnego polskiego filozofa zawiera zawiera prace z zakresu filozofii dzieła sztuki, studia z historii kluczowych pojęć, kategorii i wymiarów, eseje poświęcone estetycznym aspektom literatury, sztuk plastycznych i muzyki, rozprawy dociekające natury procesu twórczego oraz istoty twórczości. Rozważania te budowane sa w ramach jednorodnej perspektywy filozoficzno-teoretycznej, a ześrodkowane na kluczowych zagadnieniach klasycznego modelu estetyki, w którego centrum znajduje się kategoria piękna. Władysław Stróżewski - profesor filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadzi badania w zakresie historii filozofii, ontologii i estetyki. Członek PEN-Clubu, wydawca Kwartalnika Filozoficznego. Główne prace: Istnienie i wartość (1981), Dialektyka twórczości (1983), Wykłady o Platonie. Ontologia (1992).

Doświadczenie lektury. Między krytyką literacką a dydaktyką literatury

Krzysztof Biedrzycki, Anna Janus-Sitarz

Czytelnik dostaje do rąk książkę, w której zostały zebrane wypowiedzi krytyków literackich i badaczy krytyki, dydaktyków literatury i nauczycieli języka polskiego, teoretyków i historyków literatury. Układają się one w ciąg refleksji nad doświadczeniem lektury i otwierają przestrzeń do dyskusji o lekturze spontanicznej i profesjonalnej, o miejscu książki w świecie zdominowanym przez kulturę audiowizualną i cyfrową, o kryzysie czytelnictwa. Czytanie, bliski kontakt z literaturą, przeżywanie lektury są to doświadczenia, którymi warto się dzielić z innymi uczestnikami życia kulturalnego, czy będą to spontaniczni czytelnicy, czy uczniowie nakłaniani do obcowania z dziełami przez nauczyciela. Jak zachęcać ich do spotkań z literaturą, zarażać radością czytania i jednocześnie pogłębiać czytelnicze kompetencje? Warto kontynuować rozmowę na ten temat.

Literatura, głupcze! Laboratoria nowoczesnej kultury literackiej

Jarosław Płuciennik

Głównym tematem tej książki jest manifest teoretycznoliteracki najpełniej zrealizowany w rozdziale ostatnim. Metody literaturoznawstwa omawiane w całej książce wywodzą się z tradycji zarówno kognitywistycznych, jak i pragmatystycznych. Łącznikiem tych dwu rozległych obszarów wiedzy jest analityczność. Ta książka to wytwór teoretyka literatury i analityka kognitywisty formułującego swój program badawczy. Autor wyraża przekonanie, że literatura nie może uniknąć zaangażowania politycznego. Literackie przypadki omawiane w książce potwierdzają właśnie ten punkt widzenia. Kultura literacka, w tym także teoria literatury, jest i zawsze była częścią sfery publicznej . Zaangażowanie nie oznacza jednoznacznego opowiadania się za jedną opcją czy partią polityczną. Głównymi wartościami tej wizji instytucji kultury literackiej są: analityczność (autor powtarza w tym punkcie gest teoretyczny Stanleya Fisha), bezstronność (a raczej wielostronność i komparatystyczność), samoodniesienie, lokalność i peryferyjność, autonomia, racjonalność - wszystkie te pojęcia można pomieścić wśród wartości (po)nowoczesności.  

O (podstawowym) znaczeniu Ingardenowskiej kategorii konkretyzacji estetycznej

Beata Garlej

Czy o Ingardenowskiej konkretyzacji estetycznej można powiedzieć coś jeszcze, skoro tylu badaczy w minionych dekadach czyniło ją przedmiotem swojego zainteresowania? Szkopuł w tym, co przez to „coś” należałoby rozumieć. […] „Łatka” bycia dopełnioną, rozwiniętą wersją dzieła sztuki to przecież formuła, jaką obdarza się konkretyzację estetyczną najczęściej i nikogo ona nie dziwi. Wręcz przeciwnie – tak bardzo do niej przylgnęła, że za zastanawiającą uznaje się sytuację, w której można byłoby określać ją inaczej. A przecież jak każda Ingardenowska kategoria czy koncepcja, również (zwłaszcza!) ta ma swoją bogatą przeszłość, skądś się w rozważaniach polskiego fenomenologa wzięła, nad wyraz udobitniając niezmiernie frapujące, gdyż podlegające rozmaitym inspiracyjnym wpływom, twórcze oblicze samego Ingardena. […] Niniejsza rozprawa jest próbą […] znaczeniowego wyzwolenia kategorii konkretyzacji estetycznej, która jednak nie tylko eliminacji wspomnianej „łatki” służy. Usiłujemy przede wszystkim dowieść, już wbrew Ingardenowi, że znaczenie kategorialne konkretyzacji estetycznej podporządkowane jest w pierwszym rzędzie jednemu: ewokowaniu jakości metafizycznych. A zatem wbrew Ingardenowi, ale i dla Ingardena, dla „ocalenia” rangi innej, bodaj najistotniejszej koncepcji na gruncie jego filozofii sztuki – koncepcji jakości metafizycznych. Ze Wstępu   Beata Garlej (z domu Romanowska) – adiunkt w Zakładzie Teorii Literatury na Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie i jednocześnie pracownik Zakładu Aksjologii i Estetyki Literackiej tej uczelni. Autorka monografii Warstwowość dzieła literackiego w ujęciu Romana Ingardena. Koncepcja, rozwinięcie, recepcja (Kraków 2015) oraz Ingardenowskie jakości metafizyczne – między otwartością a ścisłością pojęcia (Warszawa 2016). Współredaktorka dwóch zeszytów serii naukowej „Zeszyty Zakładu Aksjologii i Estetyki Literackiej. Wydział Nauk Humanistycznych UKSW” (nr 2 z 2015 roku: Estetyka literacka – Arcydzieło – Ingarden wraz z Bernadettą Kuczerą-Chachulską; nr 3 z 2018 roku: Estetyka Romana Ingardena a praktyka interpretacyjna wespół z Bernadettą Kuczerą-Chachulską i Andrzejem Tyszczykiem). Publikowała artykuły na łamach czasopism „Studia Poetica”, „Estetyka i Krytyka”, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria”, „Studia Wschodniosłowiańskie”. Autorka licznych rozdziałów prac monograficznych. Obszary badawcze: teoria literatury, poetyka dzieła literackiego, wybrane problemy z zakresu aksjologii i estetyki literackiej. Szczególnie zainteresowana filozofią fenomenologiczną.

Anatomia kulturowej legendy. Niżyński - Gründgens - Dönhoff - Piłsudski

Grzegorz Kowal

Analiza legendy kulturowej sprowadza się do uwzględnienia okoliczności jej powstawania oraz do określenia funkcji, jakie przyjdzie jej pełnić. Za przykład legendy tego rodzaju uznać można Jerzego Kukuczkę – legendę polskiej i światowej himalaistyki. Proces krystalizacji legendy warunkują nie tylko zalety, przymioty i dokonania wybranej jednostki. Niepowtarzalna wiązka cech osobowościowych wystarczy do obwołania człowieka autorytetem, zasada ta jednak nie zawsze sprawdza się w odniesieniu do postaci uznanych za legendarne. Współdecydujące w owym procesie okazuje się bowiem społeczne zapotrzebowanie. Człowiek legenda upodabnia się przez to do wychowawcy – w znaczeniu, jakie słowu temu nadał Janusz Korczak. Gdy pierwszy z nich kształtuje dzieje i jest zarazem przez nie kształtowany, drugi staje się podmiotem i przedmiotem wychowania. Legenda kulturowa to zespół opinii na temat jednostki wyróżniającej się na tle grupy, których popularyzacji sprzyjają media i sztuka – w procesie tym faktografia ma znaczenie drugorzędne. Takie zdefiniowanie legendy kulturowej oznacza, że poza grupami szczególnie zainteresowanymi kreowaniem i szerzeniem tego typu narracji muszą pojawić się odbiorcy skłonni narzucany obraz przyjąć. W ten sposób w legendzie ujawnia się powrót do archaicznego mitu: logos zostaje wyparty przez sugestywność nadawców i wiarę odbiorców. Jest to wiara wbrew faktom i rozsądkowi, na przekór naukowym ustaleniom i namacalnym dowodom.

Freud i nowoczesność

Zofia Rosińska, Joanna Michalik, Przemysław Bursztyka

"Być nowoczesnym to żyć życiem pełnym paradoksów i sprzeczności" - jest dobrym mottem dla antologii tekstów poświęconych interpretacjom psychoanalizy. Po pierwsze dlatego, że psychoanaliza pokazuje, że paradoksy i sprzeczności stanowią istotę psychiki człowieka i kultury. Po drugie dlatego, że sama w paradoksy i sprzeczności się wikła. Psychoanalizę charakteryzuje bowiem specyficzna pozycja na mapie myśli współczesnej. Pozycja wynikająca z rodowodu teorii Freuda - z jej aspiracji do modelu nauk przyrodniczych od początku splecionych z aspiracjami natury metafizycznej. Te drugie również nie są jednoznaczne. Wydają się dawać podstawy do traktowania Freuda jako naturalisty bądź antynaturalisty, jako dłużnika tradycyjnej metafizyki bądź jej burzyciela. Paradoksalność nie stanowi jednak stanu chorobowego, z którego teorię psychoanalityczną należałoby wyleczy? Przeciwnie, wskazuje na jej pojemność. Na jej zdolność do opisywania problemów i napić charakterystycznych dla nowoczesności i ponowoczesności, analizowanych również przez inne nurty równolegle do psychoanalizy bądź w nawiązaniach do niej. Paralele i nawiązania, jakie czytelnik odnajdzie w tej książce, krążą między innymi wokół tematów podmiotowości, cielesności, seksualności, ekonomii rodzinnej, zwierzęcości, urzeczowienia, fetyszyzacji i estetyzacji. W ich ujmowaniu psychoanaliza podąża często w parze z marksizmem, hermeneutyką, fenomenologią, dekonstrukcją, feminizmem.  

Świadomość środowiska

Włodzimierz Galewicz

Internetowe Czasopismo Filozoficzne Diametros przy Instytucie Filozofii UJ powstało wiosną 2004 r. i w niedługim czasie rozrosło się do rozmiarów sporego portalu (www.diametros.iphils.uj.edu.pl). Najstarszą częścią witryny jest internetowy kwartalnik filozoficzny o tej samej nazwie. Do tego działu dołączyło jednak wkrótce kilka innych, a wśród nich dział Forum, w którym przeprowadzono już szereg internetowych debat, ostatnio zaś również większą konferencję. Materiały z tej konferencji ukazują się także w obecnym tomie, który tym samym inauguruje Serię Wydawniczą Diametros.

Sitcom amerykański w układach translacyjnych: specyfika genologiczna jako determinanta strategii tłumaczeniowej

Kwiryna Proczkowska

Przedmiot monografii stanowi charakterystyka konwencji sitcomu amerykańskiego wytypowanych na podstawie analizy trzech niezwykle popularnych seriali z tego gatunku. Autorka odpowiada na pytania, z jakimi wyzwaniami muszą się mierzyć tłumacze sitcomów i jak znajomość specyfiki genologicznej tych seriali może ułatwić im pracę. Rozprawa ma charakter pionierski odnośnie badania zjawiska sitcomu w jego specyfice genologicznej oraz pod względem stosowania typowych dla niego strategii i technik translacyjnych. Ma charakter pionierski także pod względem innowacyjnego zastosowania metodologii opartej na paradygmacie antropocentrycznym, co okazało się […] zabiegiem bardzo skutecznym, cennym i odważnym, udowadniając jednoznacznie, że antropocentryzm pozwala na realne dochodzenie do prawdy naukowej i jej obiektywizację. Z recenzji prof. Jerzego Żmudzkiego W ogóle wysoko ocenić należy zdolność […] Kwiryny Proczkowskiej do podejmowania interesującej naukowej polemiki. W odniesieniu do niektórych punktów tej polemiki Doktorantka wykazuje nawet dużą dozę naukowej odwagi. Nie oznacza to jednak, że przedstawione w rozprawie rozważania prowadzone są jedynie w stylu negacji. Doktorantka dostrzega wartości poznawcze dotychczasowego dorobku translatoryki i implementuje jego elementy do opisu eksplikacyjnego wyznaczonego w rozprawie przedmiotu badań. Z recenzji prof. Sambora Gruczy Kwiryna Proczkowska – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie językoznawstwa. Absolwentka filologii germańskiej i angielskiej na Uniwersytecie Wrocławskim. Z zawodu i pasji tłumacz. Pilnie śledzi rozwój technologii wspomagających proces tłumaczenia. Jej zainteresowania badawcze to tłumaczenie audiowizualne oraz tłumaczenie humoru.