Charyzma i doktryna. Spór o filozofię chrześcijańską w Polsce (1950-1989)

Mirosław Tyl

Książka jest próbą spojrzenia na spór o koncepcję filozofii chrześcijańskiej uprawianej w Polsce w latach 1950-1989. Ścierali się w nim rzecznicy filozofii klasycznej, broniący tradycji arystotelesowsko-tomistycznej, z propagatorami filozofii współczesnej. Medialną przestrzeń do wymiany opinii stworzyły dyskutantom ogólnodostępne czasopisma wyznaniowe: "Tygodnik Powszechny", "Znak", "Życie i Myśl", "Więź". Ze wzglądu na swój publicystyczny charakter omawiany spór wzbudzał niedosyt filozoficzny, stał się jednak ważnym zjawiskiem powojennej historii intelektualnej polskiego katolicyzmu. Autor przedstawia je na płaszczyźnie teoretycznej oraz funkcjonalnej w ramach studium z pogranicza historii filozofii, historii intelektualnej oraz socjologii historycznej.

Seria w przekładzie. Polskie warianty prozy Josepha Conrada

Agnieszka Adamowicz-Pośpiech

Praca koncentruje się na zagadnieniu serii przekładowej. Na przykładzie polskich wariantów prozy Josepha Conrada przeanalizowano trzy serie przekładowe: Murzyna z załogi „Narcyza”, Tajfunu i Smugi cienia. Praca jest przeznaczona dla studentów filologii zainteresowanych przekładoznawstwem oraz najnowszymi trendami w obrębie Translation Studies. Wykorzystuje koncepcje manipulacji, patronatu, prze-pisania i refrakcji dla opisu odmiennej recepcji dzieł Conrada w kulturze polskiej na przestrzeni prawie stu lat. Praca zainteresuje także wnikliwych czytelników poszukujących odpowiedzi na pytanie dlaczego poszczególne wersje jednego i tego samego utworu niejednokrotnie bardzo się od siebie różnią.

Formy licznych imien russkogo rieczewogo upotrieblenija. Obichodno-niejtralnyje obrazowanija i niekotoryje ich proizwodnyje

Piotr Czerwiński

[Formy ličnyh imen russkogo rečevogo upotrebleniâ : obihodno-nejtral'nye obrazovaniâ i nekotorye ih proizvodnye]   W pracy na obszernym materiale językowym zaprezentowano różnorakie możliwe formy nieoficjalne rosyjskich imion własnych, omówiono ich właściwości stylistyczne i sposoby funkcjonowania. Wyłoniono możliwe rodzaje i typy podstaw ze względu na częstotliwość ich występowania i regularność. W pracy starano się odpowiedzieć na pytanie dotyczące zależności między budową wyrazu wyjściowego, jego użyciem i możliwością tworzenia określonych jego form. Opracowano klasyfikację podstawowych i niektórych peryferyjnych form pochodnych w aspekcie strukturalnym i funkcjonalnym. Omówiono formacje sufiksalne, starając się przy tym określić ich udział w procesie komunikacyjnym oraz prześledzić wartość emocjonalną wnoszoną przez poszczególne sufiksy. Typologia przeprowadzona została z uwzględnieniem stosunku subiektu nazywającego do środowiska komunikacyjnego oraz do obiektu nazywanego określoną formą imienia. W aneksie zaprezentowano spis najbardziej regularnych imion własnych wraz z podstawowymi ich pochodnymi oraz wykaz sufiksów uczestniczących w tworzeniu nieformalnych form imion. Przedstawiono tu także kilka gniazd słowotwórczych, w jakie układają się imiona własne wraz z ich pochodnymi. Opracowanie skierowane jest przede wszystkim do rusycystów. Może ono zainteresować również slawistów i polonistów.

Anonimowość jako granica poznania w fenomenologii Edmunda Husserla

Piotr Łaciak

Rozprawa prezentuje filozofię Edmunda Husserla w świetle trzech tez, które zostały tak wyrażone, aby zaakcentować centralne miejsce problematyki anonimowości w fenomenologii transcendentalnej. Pierwszą tezę można sformułować następująco: człowiek jest Ja transcendentalnym, ale w naturalnym nastawieniu transcendentalny charakter subiektywności pozostaje anonimowy, to znaczy niepoddany refleksji, zakryty. Druga teza wyraża myśl, że anonimowość tę można przezwyciężyć, przeprowadzając redukcję fenomenologiczną. Trzecia teza głosi, że odsłonięta dzięki redukcji fenomenologicznej świadomość transcendentalna nie jest czymś ostatecznym, lecz sama konstytuuje się w absolutnej subiektywności, a absolutna subiektywność nie poddaje się refleksji i pozostaje również anonimowa, przy czym anonimowość absolutnej subiektywności nigdy nie może być przezwyciężona. Zaprezentowanie fenomenologii z punktu widzenia problematyki anonimowości daje rezultaty w postaci następujących rozstrzygnięć. Po pierwsze, kryzys jest rozumiany jako trwanie życia transcendentalnego w anonimowości. Po drugie, redukcja fenomenologiczna oznacza odsłonięcie tezy naturalnego nastawienia jako przeżycia konstytuującego byt świata. Po trzecie, świadomość refleksyjnie zobiektywizowana nie jest absolutną subiektywnością, jako że absolutna subiektywność stanowi świadomość anonimowo funkcjonującą. Po czwarte, anonimowość absolutnej subiektywności nie pozostaje w sprzeczności z fenomenologiczną zasadą wszelkich zasad, ponieważ apodyktyczna oczywistość „Ja jestem” okazuje się anonimową oczywistością. Rozprawa stanowi pierwszą w literaturze przedmiotu monografię poświęconą problematyce anonimowości w Husserlowskiej filozofii i jest adresowana nie tylko do filozofów specjalizujących się w zakresie fenomenologii, lecz także do tych czytelników, którym nie jest obca problematyka granic poznania, wewnętrznej struktury podmiotowości, źródeł kryzysu europejskiego człowieczeństwa i możliwości jego przezwyciężenia.

Szanse edukacyjne dzieci i młodzieży z obszarów wielkomiejskiej biedy w Siemianowicach Śląskich. Raport z badań

Natalia Stępień-Lampa

W pracy podjęto problematykę szans edukacyjnych dzieci i młodzieży zamieszkujących obszary wielkomiejskiej biedy w Siemianowicach Śląskich. Problemy społeczne występujące w Siemianowicach Śląskich stanowią dla autorki egzemplifikację problemów miast Górnego Śląska. W okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, wraz z inwestycjami w przemysł ciężki i rozwojem górnictwa węgla kamiennego oraz hutnictwa, miasta te przeżywały dynamiczny rozwój. Jednakże transformacja systemowa i restrukturyzacja przemysłu skutkowały recesją i przyczyniły się do wystąpienia negatywnych zjawisk społecznych. W Siemianowicach Śląskich na przełomie XX i XXI wieku zlikwidowano dwa największe zakłady pracy, co skutkowało niemalże 30% bezrobociem. Wśród problemów społecznych, z którymi zmagało i wciąż zmaga się miasto poza bezrobociem wskazać należy również ubóstwo i jego przestrzenną koncentrację. W Siemianowicach Śląskich autorka wyodrębniła cztery obszary wielkomiejskiej biedy — w miejscach tych znaczny udział mieszkańców stanowią beneficjenci zasiłków okresowych z pomocy społecznej. W pracy dokonano charakterystyki szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, które mieszkają i wychowują się spauperyzowanym środowisku lokalnym, jakie stanowią wyodrębnione obszary. W tym celu przeprowadzone zostały badania o charakterze teoretycznym, jak i praktycznym. Posłużono się m.in. analizą dokumentów urzędowych; wywiadem kwestionariuszowym przeprowadzonym wśród mieszkańców obszarów wielkomiejskiej biedy, którzy wychowują dzieci do 18 roku życia; wywiadem częściowo skategoryzowanym, w którym udział wzięli przedstawiciele publicznych instytucji lokalnej polityki społecznej; ankietą rozdawaną o charakterze eksperckim, której grono respondentów stanowili dyrektorzy szkół posiadających w swoich rejonach ulice wchodzące w skład obszarów wielkomiejskiej biedy; ankietą audytoryjną zrealizowaną wśród uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych. Publikacja adresowana jest do osób zainteresowanych materią polityki społecznej, w tym w szczególności problematyką szans edukacyjnych, a także do przedstawicieli władz samorządowych oraz instytucji lokalnej polityki społecznej w Siemianowicach Śląskich.

Obcy w systemie. Studium konfrontatywne wyrazów obcego pochodzenia w języku polskim i rosyjskim

Tatiana Kwiatkowska

Wśród procesów związanych z poszerzaniem się leksykonu danego języka i przemianami w jego obrębie proces zapożyczania, którego efektem jest obecność wyrazów obcych, zajmuje miejsce szczególne, będąc w zasadzie jednym ze stałych problemów podejmowanych w ramach badań językoznawczych. Wynika to z pewnością z faktu, iż procesy przejmowania obcych jednostek są na tyle stałe (pod względem trwania, powtarzania się) oraz dynamiczne (w sensie ciągłej swojej inności, reagowania na zmiany nie tylko w języku, ale również poza nim), iż podejmowanie ich wnosi ciągle coś nowego do naszej wiedzy o rzeczywistości językowej i pozajęzykowej. Najczęściej stosowanym podejściem w ramach badań jednostek obcego pochodzenia jest badanie ich o d m i e n n o ś c i.  Ta właśnie cecha: inność, obcość, rozumiana szeroko, stała się motywem przewodnim i ramą oraz konwencją niniejszej monografii. Podejmując się badań nad zapożyczeniami, brałam pod uwagę opozycję swój / obcy jako wyjściową dla faktów językowych. Oznaczało to badanie z jednej strony samych zapożyczeń, ich specyfiki, z drugiej zaś – systemu językowego przejmującego obce elementy jako „biorcy”. Drugim celem badań była analiza porównawcza zapożyczeń w dwóch językach: polskim i rosyjskim. (Fragment Wstępu)

Przekłady Literatur Słowiańskich 2015. T. 6. Cz. 1: Wolność tłumacza wobec imperatywu tekstu

red. Bożena Tokarz

Tom 6, część 1 czasopisma „Przekłady Literatur Słowiańskich” poświęcony jest wątpliwej wolności decyzji translatorycznych tłumacza, niewytrzymującej konfrontacji z tekstem wyjściowym. Przekład istnieje bowiem jako tekst „związany” nawet jeżeli staje się aktywnym elementem kultury docelowej. Wolność tłumacza sprowadza się do względnej wolności wyboru, przekraczania granic własnej kultury oraz do odkrywania obcej literatury i kultury. Granice jego wolności wyznaczają: intencja tekstu, paradygmat kulturowy, określający sposób myślenia i narzędzia kierujące postrzeganiem i rozumieniem sensu świata, system językowy oraz patronat wraz z instytucjami pośredniczącymi w komunikacji literackiej. Przebiegają one po stronie kultury wyjściowej i po stronie kultury docelowej, dlatego nie można badać przekładu wyłącznie w perspektywie kultury docelowej, ponieważ pogłębia proces niezrozumienia i przeczy chęci porozumienia. Tłumacz, szukając podobieństwa z tym, co rodzime, ograniczony jest przez imperatyw kategoryczny tekstu oryginału. Choć oczywista jest zależność tego, co postrzegamy od subiektywnego punktu widzenia postrzegającego, na który składają się jego wiedza, wrażliwość, wartości preferowane oraz przekonania, przekład uzależniony jest od rzetelności tłumacza, wynikającej z jego kompetencji. Rzetelność odnosi się do tekstu, w którym zawarta jest osoba ludzka, kultura, intencja i artysta. W spełnieniu obowiązku rzetelności pomaga pomysłowość tłumacza na poziomie językowym w sytuacjach braku odpowiednika znaczeniowego, a także w przypadku istnienia odpowiedników niedokładnych. Autorzy artykułów zebranych w niniejszym tomie podejmują sygnalizowane zagadnienia w dwóch kręgach tematycznych: granic wolności tłumacza i ich przekraczania oraz rozumienia przekładu jako naśladowania wzorca, a więc tekstu „związanego” czy „tekstu drugiego stopnia”. Artykuły są uporządkowane w dwóch częściach zatytułowanych: Granice i Naśladowanie. W części pierwszej znalazły się prace, w których omawiane są granice instytucjonalne, myślowe i językowe. Naśladowanie w tłumaczeniu rozumieją autorzy szeroko: jako inspirację artystyczną, jako respektowanie tekstu i kultury wyjściowej w świetle kultury docelowej, w perspektywie metatekstowej, jako zachowanie denotatywno-konotatywnej informacji o kulturze wyjściowej lub trzeciej kulturze oraz w perspektywie odbiorcy kultury docelowej. Autorzy dostrzegając manipulacyjną funkcję patronatu, poetyki i psychosfery obecne w kulturze przyjmującej, badają przekład, nie eliminując oryginału.

Słowiański krąg. Słowo - myśl - obraz w tradycji i współczesności

red. Aneta Banaszek-Szapowałowa

Monografia dedykowana jest Profesor Ewie Straś. Współpracownicy i przyjaciele z Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego oraz innych ośrodków w kraju i za granicą podzielili się na łamach tych stron rezultatami naukowego oglądu słów, myśli i obrazów słowiańskiego kręgu. W pięciu rozdziałach zgromadzonych jest 26 tekstów, w których autorzy przyjmują perspektywę semazjologiczną, onomazjologiczną czy translatoryczną, badają konkretne teksty dawne i współczesne, podejmują się omówienia zagadnień teoretycznych i praktycznego zastosowania metod i narzędzi lingwistycznych, omawiają określone przejawy działalności człowieka – nie tylko komunikacyjnej – w takich sferach jak władza, media, bezpieczeństwo. Większość tekstów ma charakter porównawczy, najczęściej analizowane są zagadnienia dotyczące języka polskiego i rosyjskiego, a także czeskiego.