Pamięć, nostalgia, tożsamość. Kulturowe aspekty estetyki pogranicza w twórczości Zbigniewa Żakiewicza

Maciej Dęboróg-Bylczyński

Wydany w 2006 roku w Gdańsku Tryptyk wileński kresowego, wileńskiego pisarza - Zbigniewa Żakiewicza - jest swoistym mitem. Owa mitologia wileńskich Kresów (jak też poczucie nostalgii czy utraty) jest zasadniczym składnikiem i koniecznym warunkiem konstruującym literacką kategorię pamięci w prozie Żakiewicza. Utwory pisarza doskonale wpisują się także w nurt mitobiografistyki (czyli "wciągania" czytelnika w historię autora) i genealogii osobowości (dominacji historii poszukiwania własnych korzeni duchowych). Zbigniew Żakiewicz jest właściwie pisarzem jednej powieści. Wydobywa ("wyrywa") ze swojej przeszłości obrazy zapamiętane i w twórczym procesie nieustannie je porządkuje. Ważnym (i zarazem trudnym) procesem jest zabieg porządkowania, i hierarchizowania pamięci. To znaki są "kluczem do jednostkowej i zbiorowej tożsamości". Omawiane w niniejszym szkicu utwory wpisują się w nurt literatury, w której (jak pisał znany historyk idei, profesor Franklin Ankersmit) "zbiorowa tożsamość jest w większości sumą blizn na [...] zbiorowej duszy, spowodowanych przymusowym porzuceniem poprzednich tożsamości". Przemysław Czapliński natomiast zauważa, iż "nostalgia bierze się z tęsknoty, tęsknota z utraty". Topos utraty powraca więc nieubłaganie w tych rozważaniach. Zbigniew Żakiewicz żył ze świadomością utraty kilkadziesiąt lat. Aby nieustannie dookreślać w tym szkicu ewokowaną przeze mnie kategorię pamięci, poświęcam właśnie nieco uwagi sposobom przenikania się: autoterapii, traumy, tożsamości czy nostalgii - lokujących się przed tekstem - a w końcu i w tekście literackim. Pamięć, nostalgia, tożsamość to jednak szkic poświęcony nade wszystko pamięci ocalającej przeszłość dla przyszłości.  

The Frontier

Maurice Leblanc

If you think Maurice Leblancs literary output begins and ends with his series of mysteries featuring criminal mastermind Arsene Lupin, check out this tense thriller set in the years leading up to World War I. The Frontier is a classic war story and is that old idea of the conflict between the old and the new, between fathers and sons, and between the intense convictions of yesterday and tomorrow. The father is a rugged old French patriot who fought in the war with Germany, whose heart is still bitter, and whose hate flames quickly at the thought of Alsace and Lorraine. The son is a professor of history whose studies have taught him how vain are bloodshed and violence. Probing questions of patriotism and nationalism, its a treat for lovers of well-wrought historical fiction.

Wierna rzeka

Stefan Żeromski

Wierna rzeka opisuje okres powstania styczniowego. Po przegranej bitwie pod Małogoszczem do zrujnowanego majątku Niezdoły dociera ciężko ranny powstaniec, książę Józef Odrowąż. Tam zajmuje się nim córka zarządcy majątku Salomea Brynicka, która wraz ze swym wiernym sługą, starym Szczepanem, opatruje jego rany. Musi także przygotować bezpieczną kryjówkę na wypadek, gdyby do dworu przyszli Rosjanie. Salomea długo ukrywa powstańca i pielęgnuje go podczas choroby. Z czasem obdarza Odrowąża uczuciem wbrew przestrogom starego opiekuna Szczepana.

Wolność i spluwa. Podróż przez uzbrojoną Amerykę

Dan Baum

Dan Baum od dziecka interesował się bronią. Z wiekiem do zachwytu dołączyła refleksja: czy w dobie masakr można jeszcze mówić o zdrowej fascynacji bronią? Czy kolejne strzelaniny nie powinny wpłynąć na zaostrzenie prawa? A może przeciwnie jedynie powszechny dostęp do broni poprawiłby bezpieczeństwo mieszkańców USA? W tym kraju wolności druga poprawka do konstytucji gwarantująca prawo do noszenia broni nieustannie podsyca żar dyskusji. Czy to możliwe, że prawda leży pomiędzy stanowiskami zagorzałych zwolenników i zdeklarowanych przeciwników? Aby znaleźć odpowiedź, autor rusza w podróż po stanach, w których dostęp do broni stanowi podstawę wolności obywatelskiej. Rozmawia ze sportowcami, filmowcami, kobietami i mężczyznami, których pasją jest strzelectwo, kolekcjonerami i działaczami społecznymi, którzy walczą o odczarowanie złej sławy kultury strzelania. Wolność i spluwa znakomicie opowiada o fenomenie uzbrojonej Ameryki. Jak mówi jeden z bohaterów książki: ludzie kochają broń i jej nienawidzą. Zazwyczaj jednocześnie. Dan Baum jest tym, czego Ameryka potrzebuje teraz najbardziej liberałem z bronią. The Dallas News Wolność i spluwa to szczery i pozbawiony uprzedzeń przewodnik po amerykańskiej kulturze broni. Swoją książką Baum wyświadczył społeczeństwu ogromną przysługę. The Christian Science Monitor Baum pozwala nam zrozumieć motywację i argumenty wielu Amerykanów popierających prawo posiadania broni i z ogromną wnikliwością prezentuje kalejdoskop postaci związanych z hasłem wolność i spluwa. New York Review of Books Przemyślane i świetnie uzasadnione antidotum na spolaryzowaną histerię związaną z problemem posiadania broni. Baum prezentuje zupełnie świeże stanowisko wobec drugiej poprawki kompromis. San Fransisco Chronicle

W pustyni i w puszczy

Henryk Sienkiewicz

Akcja powieści W pustyni i w puszczy zaczyna się w roku 1884 w Port Said. Stanisław Tarkowskiego i Angielka Nelly Rawlison rozmawiają oni o aresztowaniu żony sudańskiego dozorcy Smaina Fatmy i jej dzieci przez Anglików. Tymczasem zbliża się Wigilia. Staś dostaje na święta wymarzony sztucer, a Nel olbrzymiego psa mastifa, któremu nadaje imię Saba, co po arabsku znaczy lew. Fatma namawia jednego ze służących panów Tarkowskiego i Rawlisona Chamisa by razem ze swoimi kuzynami Gebhrem i Idrysem uprowadził Stasia i Nel, którzy mają posłużyć za okup dla Anglików za nią samą i jej dzieci.

Diaboliada. Powieść o tym, jak bliźniacy zgubili referenta

Michaił Bułhakow

Bułhakow odmalowuje biurokratyczną sowiecką rzeczywistość, wychodząc od humoru prowadzącego aż do absurdu, kończąc na pesymistycznym, tragicznym obrazie radzieckich realiów. Nasilenie dziwaczności, w którą uwikłany jest sowiecki człowiek, budzi skrajne emocje od chęci walki, która szybko przytłacza beznadzieją, aż do całkowitej uległości i bezradności wobec mechanizmów radzieckiej administracji.

Figliki

Mikołaj Rej

Figliki to zbiór około pięćdziesięciu krótkich utworów wierszowanych Mikołaja Reja, w których autor przedstawia jedną sytuację z życia dworskiego lub szlacheckiego w tonacji komicznej lub satyrycznej. Figliki stanowią doskonałe źródło wiedzy o poziomie życia towarzyskiego w dworkach szlacheckich w XVI w. Wiersze rubaszne, a czasami wręcz sprośne przeplatają się z lekkimi, pomysłowymi żartami o codziennym życiu i postawach ludzi. Figlik, który stanowi odmianę epigramatu, jest polskim gatunkiem literacki stworzonym przez Mikołaja Reja.

Best Seler i tajemnica rodu Kokosów

Mikołaj Marcela

Pamiętacie nieustraszonego szeryfa Jarzynowa? Mamy dla was dobre wieści Best Seler wraca do akcji! Tym razem nasz warzywny detektyw będzie miał twardy orzech do zgryzienia Los postawi przed nim trudne zadanie odnalezienia bratanicy opływającego w dostatki Henryka Kokosa, którego potężny ród trzęsie Owocowicami. Kto jest zamieszany w zniknięcie Wiórki Kokos? Co mają do ukrycia Tolek Banan, Anton Antonówka i Yoko Kokos? Czy zaginięcie Wiórki ma coś wspólnego ze sprawą Delgado Awokado? I jak z nowymi detektywistycznymi wyzwaniami poradzą sobie siostry Brukselki? Zastanawiacie się, o czym jest ten niezwykły vege kryminał? Niech wystarczą wam słowa babci Barbary, która odnalezioną w antykwariacie drugą część przygód Best Selera wręcza swoim wnuczkom O niesamowitym, owocowym mieście, przerażającym przetworze zagrażającym jego mieszkańcom, o tajemnicy wielkiego rodu i nieustraszonym detektywie, który do spółki ze swoimi pomocniczkami, jako jedyny może ją odkryć. Ale detektywa i jego pomocnice chyba już znacie. Zresztą, co ja wam będę opowiadała Jeśli chcecie, przeczytajcie! Fantastyczna lektura dla młodych czytelników z kryminalną, trzymającą w napięciu intrygą, naszpikowana ku uciesze rodziców (!) całą masą cytatów z kultury popularnej.