Notatki starego aktora. Przewodnik po teatrze warszawskim XIX wieku

Władysław Krogulski

Władysław Krogulski pracował na scenie warszawskiej przez ponad sześćdziesiąt lat (1863-1930). Nie był gwiazdą. Był skromnym aktorem, występującym w małych rolach i kompozytorem teatralnych melodii. Przez całe życie gromadził materiały i źródła do dziejów sceny narodowej. Był także kolekcjonerem anegdot aktorskich i mistrzowskim podglądaczem sztuki scenicznej. Jego zapiski, świadectwo żywej tradycji teatralnej, tworzą niezwykle barwny przewodnik po teatrze warszawskim XIX wieku. Notatki starego aktora po blisko stu latach doczekały się publikacji. Fascynująca lektura, skreślona z wewnątrz teatru, spoza kulis, co nieczęsto się zdarza. Sporządzona w dodatku przez profesjonalnego aktora, który starał się, co warto podkreślić,    w równym stopniu stworzyć wizerunek artysty, jak osobowości człowieka. (z recenzji prof. dr hab. Jana Michalika) Nie byłbym „człowiekiem teatru” i nie byłbym entuzjastą tradycji, gdybym nie rozkoszował się tymi pełnymi prostoty, a tak plastycznymi wspomnieniami. Adam Grzymała-Siedlecki Dla takich jak on nie ma właściwie rubryki w dziejach sceny. Nazwałem go artystą użytecznym, gdy powinienem nazwać go – d u s z ą   s c e n y. Wincenty Rapacki Nie masz sumienniejszego człowieka teatru nad starego Krogułę. Na pół godziny przed przedstawieniem zjawia się czerstwy staruszek za kulisami. (…) Boże! Ileż to burz natury, przyrody, teatralnych, życiowych i zakulisowych przetrwało jego krzepkie ciało. Ile ofiar pochłonęło życie i teatr za jego pamięci. Ilu ludzi w kostiumach przewinęło się przed jego oczami, ile gwiazd błyszczało i zgasło, ilu młodzieńców i dziewcząt zmieniało się w jego oczach w mężczyzn i w kobiety, w starców i staruszki – ilu ich brak – on trwa spokojny… Juliusz Osterwa

O Czystej Formie

Stanisław Ignacy Witkiewicz

„O Czystej Formie” to dzieło Stanisława Ignacego Witkiewicza, powszechnie znanego jako Witkacy, który był wszechstronnie uzdolnionym pisarzem, malarzem, dramaturgiem oraz filozofem. „O Czystej Formie” przedstawia koncepcje artystyczną stworzą przez Witkacego. Według tej teorii pierwotną i podstawową rolą sztuki jest wywołanie u odbiorcy poczucia wyjątkowości odrębnego istnienia jednostki wobec całego świata. Teoria ta również przypisuje sztuce obowiązek nadania sensu ludzkiemu życiu.

Odmieńcza rewolucja. Performans na cudzej ziemi

Joanna Krakowska

Anarchistyczna, a więc z definicji antytotalitarna, odmieńcza rewolucja była totalna. Polegała bowiem na przekraczaniu wszelkich granic  –  tego, co piękne, tego, co stosowne, tego, co uznane, tego, co bezpieczne i tego, co silne. Jej narzędziem był performans – gatunek sztuki, a zarazem strategii społecznej, który zagarnia na swój użytek cudze przestrzenie, sprawiając, że literatura, teatr, sztuki wizualne, taniec i życie nieodwołalnie tracą autonomię wobec siebie nawzajem. I odwrotnie: narzędziem performansu często była odmieńczość, czyli queer – brak uznania dla kulturowych norm pętających wyobraźnię, pragnienia, ekspresję i fantazję. Ta książka to tylko mały wycinek historii performansu, historii queeru, historii Nowego Jorku, historii kontrkultury i zarazem popkultury. Wycinek trochę inny niż te najbardziej znane i najczęściej opowiadane, bo więcej tu kobiet, a mniej muzyki, więcej teatru, a mniej Warhola, choć i teatr nie ten, co zwykle. To historia odmieńczego performansu (rozumianego tu bardzo szeroko) na Manhattanie – na scenie, w piwnicy, w klubie i na ulicy – od lat sześćdziesiątych po dziewięćdziesiąte, z wycieczkami w przyszłość i w przeszłość, a nawet do Polski. Książka ukazuje się w serii „mówi muzeum” wydawanej wspólnie przez Wydawnictwo Karakter i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Odprawa posłów greckich

Jan Kochanowski

„Odprawa posłów greckich” to tragedia moralno-polityczna Jana Kochanowskiego, polskiego poety, który jest uważany za jednego z najwybitniejszych twórców renesansu w Europie. Przyczynił się on w wielkim stopniu do rozwoju polskiego języka literackiego. W „Odprawie posłów greckich” motywem przewodnim jest znany mit grecki o wojnie trojańskiej. Interesująca tragedia opisuje greckie poselstwo, które przybyło do Troi z żądaniem oddania porwanej, przez Parysa, Heleny.

Ofiary

Ajschylos

Ofiary to utwór Ajschylosa, jednego z najwybitniejszych, obok Sofoklesa i Eurypidesa, tragików ateńskich. Powszechnie uważany za rzeczywistego twórcę tragedii greckiej.   Ofiary, znane również pod nazwą Ofiarnice, to druga część Oresteji, czyli trylogii starogreckich tragedii autorstwa Ajschylosa. Orestes, syn Agamemnona, powraca do Argos z zamiarem zemszczenia się na Klitajmestrze, za zabójstwo jego ojca. Rozkaz taki dostał od Apolla.   

Orestes

Eurypides

Orestes to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Słynny dramat Eurypidesa, opowiadający o wydarzeniach Orestesa po tym, jak zamordował swoją matkę.  

Otello

William Shakespeare

”Otello” to tragedia Williama Shakespeare’a napisana prawdopodobnie ok. 1602-1604 r. Tytułowym bohaterem sztuki jest Maur, który żeni się z córką weneckiego senatora, Desdemoną. Choć żona pozostaje mu wierna, Otello, za sprawą intryg, zaczyna podejrzewać ją o cudzołóstwo i daje się ogarnąć obsesyjnej zazdrości.

Peace

Aristophanes

An elderly wine grower Trigay, tired of the war and strife between the Greek cities, on a giant dung beetle goes to heaven to talk with Zeus. Arriving there, Trigay learns from Hermes that Zeus and the other gods are away, and instead of them, Polemos settled in the house of the gods. Polemos threw the goddess of peace Eiren into the cave and stoned him; together with the Horror that is serving him, he is going to powder the Greek cities in a huge mortar depicting a war.

Peer Gynt

Henryk Ibsen

„Peer Gynt” to dzieło Henryka Ibsena, norweskiego dramatopisarza, uważanego za czołowego twórcę dramatu modernistycznego. „Peer Gynt” jest nadzwyczajnym dramatem, gdyż jest w całości napisany wierszem. Sztuka ta została uznana za arcydzieło literatury skandynawskiej, łącząca wątki baśni z rzeczywistością oraz zacierająca granice między fantastyką a realizmem. Ten ciekawy poemat dramatyczny niesie w sobie również filozoficzne przesłanie przekazane w formie krytyki postaw Norwegów, w stosunku do samouwielbienia oraz egoizmu. Jest to piękny utwór, który przedstawia bohatera dorastającego i przechodzącego przemianę dzięki odbytej podróży i odnalezieniu sensu swojego życia, w tym też siły prawdziwej miłości.

Persowie

Ajschylos

Persowie to utwór Ajschylosa, jednego z najwybitniejszych, obok Sofoklesa i Eurypidesa, tragików ateńskich. Powszechnie uważany za rzeczywistego twórcę tragedii greckiej.   "Persowie" są apoteozą potęgi Aten i całej cywilizacji greckiej. Ajschylos żałuje Persów, ale pokazuje, że sami byli winni straszliwej porażki, gdyż odważyli się na wojnę z Grekami. Ukazuje też wyższość demokracji nad tyranią, snując piękny obraz wolnych Ateńczyków z własnej woli stających do walki w obronie swoich praw.  

Plutus

Aristophanes

This is a comedy of the ancient Greek comedian Aristophanes. First introduced in 408 BC e., was later redesigned and put on the scene in 388 BC. e. in a contest with four more poets. Competition results are unknown. Put on stage for the second time, in a complete rework. This was the last play staged on the stage by Aristophanes himself.

Pocieszne wykwintnisie

Molier

“Pocieszne wykwintnisie” to sztuka autorstwa Moliera, wybitnego francuskiego komediopisarza, uznawanego za jednego z najważniejszych daramtopisarzy w dziejach.   Jest to jednoaktowa satyra Moliera traktująca o paryskich „wykwintnisiach” – młodych dziewczętach lubujących się w romantycznych historiach, konwersacjach na tematy kultury i sztuki (o których tak naprawdę nie mają większego pojęcia), ceniących wszystko, co modne i „wykwintne”.  

Podpory społeczeństwa

Henryk Ibsen

„Podpory społeczeństwa” to dzieło Henryka Ibsena, norweskiego dramatopisarza, uważanego za czołowego twórcę dramatu modernistycznego.   „Podpory społeczeństwa” przedstawiają drogę głównego bohatera, Bernicka, w odnalezieniu sensu moralności. Dramat jest uznawany za przełomowe dzieło w karierze Ibsena, gdyż był pierwszą sztuką autora, która zasłynęła w wielu krajach Europy.

Poeta jakich wielu

Józef Ignacy Kraszewski

“Poeta jakich wielu” to książka Józefa Ignacego Kraszewskiego, polskiego pisarza i publicysty oraz autora największej liczby wydanych książek w historii literatury polskiej i siódmego autora na świecie pod tym względem.  “Poeta jakich wielu” to dramat w pięciu obrazach, napisana przez jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy XIX wieku. “ P. sędzina. Ja dawno wiedziałam że z niego będzie wielki człowiek. Wszystko to oznajmywało. —  P. sędzia. Czyta zeszyt i poklaskuje rękami: wyborne i wyborne wiersze! klassyczne! Ale cyt! Nie trzeba go w oczy chwalić, aby się chłopiec nie popsuł. (spogląda ukradkiem,) słuchaj no Munciu! zkąd te wiersze wziąłeś? —  Sędzic niewstając z kanapy. A jużciż z głowy! P. sędzia. Ej? mów no prawdę tylko. —  Sędzic. Toż prawdę mówiłem. —  P. sędzia. Zkąd u licha te myśli! zkąd ta znajomość ludzi, świata! tfu! ten błazen! to niedouwierzenia, (głośniéj) to wcale nie źle! weź się waść, a możesz wyjść na człowieka; masz zdatności chwała Bogu!” Fragment.

Poetyka

Arystoteles

Poetyka to utwór Arystotelesa, filozofa, jednego z trzech – obok Sokratesa i Platona – najsławniejszych filozofów starożytnej Grecji.   Dzieło Arystotelesa przedstawia teorię struktury i odbioru dzieła literackiego. Jest to pierwszy w historii podręcznik poetyki opisowej i poetyki normatywnej.  Poetyka jest powszechnie uznawana za “Bibilię” scenarzystów filmowych.  

Polskie życie teatralne w Kijowie w latach 1905-1918

Piotr Horbatowski

Kijów lat 1905 1918 to jeden z najaktywniejszych centrów polskiego życia kulturalnego na emigracji. Po kilkudziesięciu latach zastoju, społeczność polska z ogromną energią przystąpiła tam do zakładania kolejnych stowarzyszeń, towarzystw, bibliotek, drukarni i teatrów. W tętniącej życiem i dynamicznie rozwijającej się aglomeracji polskie instytucje znaleźć można było niemal wszędzie, także w najbardziej reprezentatywnych częściach miasta. Niniejsza praca koncentruje się na opisaniu przemian polskiego życia teatralnego. Głównym bohaterem jest tu teatr prowincjonalny, choć początkowo pozbawiony wielkich nazwisk i wybitnych przedstawień, jednak jakże barwny w swym heroicznym zmaganiu z codzienną rzeczywistością. Dzięki uporowi i konsekwencji kilkudziesięciu pasjonatów, po roku 1914 doczekał się on chwil sławy i zasłużonego miana pierwszej sceny emigracyjnej, na której występowali czołowi twórcy polskiego teatru. Książka pokazuje możliwie najszersze spektrum aktywności teatralnej Polaków, zwracając uwagę na działalność zespołów zawodowych i amatorskich, organizację spektakli okolicznościowych, jak i występów gościnnych. Celem nie jest jednak wyłącznie dokumentacja, ale przede wszystkim oddanie różnorodności, barwności i wieloaspektowości zachodzących zjawisk. Wpływ na działalność polskich teatrów miała tam bowiem zarówno wielka międzynarodowa polityka, światowe kryzysy i wojny, jak i małe, prowincjonalne sprawy, lokalne sympatie i antagonizmy, zakulisowe relacje.