Systemowo-funkcjonalna analiza dyskursu

Anna Duszak, Grzegorz Kowalski

Niniejsza antologia stanowi zbiór prac prezentujących przedmiot badań i podstawy teoretyczno-metodologiczne systemowo-funkcjonalnej analizy dyskursu, wywodzącej się z  tzw. brytyjsko-australijskiej szkoły rejestru i gatunku. U jej podstaw leży teoria języka jako „społecznego systemu semiotycznego” (language as a social semiotic), autorstwa M.A.K. Halliday’a, stanowiąca nadal ważny punkt odniesienia dla dyskusji na temat relacji język-kontekst-kultura, a ostatnio także na potrzeby krytycznych badań nad komunikacją multimodalną. Zbiór ten kierowany jest w pierwszym rzędzie do lingwistów, tekstologów i dyskursologów, w tym szczególnie do polonistów i badawczy komunikacji spoza angielskiego obszaru językowego, oraz przekładoznawców i tłumaczy. Mamy nadzieję, iż będzie on przydatny także dla badaczy komunikacji społecznej, językowej i multimodalnej, wywodzących się z innych obszarów nauk o człowieku, społeczeństwie i komunikacji. „...środowisko krajowych tekstologów ma wyśmienitą okazję nie tylko do rozleglejszego i głębszego poznania innych projektów, ale także zrewidowania wielu swoich dotychczasowych przemyśleń.” z recenzji prof. dr hab. Bożeny Witosz (Uniwersytet Śląski) „...Bogactwo zawartego materiału i przemyślana struktura, łącząca wątki teoretyczne i opisowe, umożliwia szerokie zastosowanie książki jako podręcznika akademickiego, zarówno w trybie kursowym/seminaryjnym, jak i podczas samodzielnej lektury. Książka promuje interdyscyplinarny program badawczy, wpisując się tym samym w obowiązujące współcześnie na świecie kanony analizy naukowej…” z recenzji prof. dr. hab. Piotra Capa (Uniwersytet Łódzki)

Szczęśliwe winy teolingwizmu. Polska poezja po roku 1968 w perspektywie postsekularnej

Piotr Bogalecki

Czy w polskiej poezji ostatniego półwiecza mamy do czynienia ze zjawiskami, przy opisie których należałoby zwrócić się ku współczesnej myśli postsekularnej? Może wydawać się, że niekoniecznie, a pole duchowych poszukiwań w stosunkowo zgodny sposób podzieliły w niej legitymująca się długą tradycją poezja religijna oraz nowoczesny wariant literackich poszukiwań sacrum, jakim pozostaje szeroko rozumiana poetyka epifanii. Z jednej strony zatem – Twardowski, Kamieńska, Wojtyła czy Wencel; z drugiej – Miłosz, Zagajewski, Krynicki czy Hartwig. Jeżeli istniała jakaś „trzecia droga”, na której duchowe eksploracje prowadzono w odmienny sposób, wychodząc od żywej mowy i pozostając wiernymi przekonaniu, że w poezji „trzeba badać język. Język wszystko powie”, to wyznaczają ją praktyki twórcze takich autorów, jak Witold Wirpsza, Tymoteusz Karpowicz, Krystyna Miłobędzka czy Stanisław Barańczak. Funkcjonując w specyficznym polityczno-społecznym klimacie PRL-u, w którym religia pełniła nader istotną polityczną rolę, wymienieni, niejako z założenia „nieufni”, poeci-lingwiści nie mogli nie nadstawić uszu ku językowi religijnemu. Zaowocowało to pojawieniem się unikalnej formuły poetyckich poszukiwań duchowych, która z dzisiejszego punktu widzenia jawi się jako postsekularna avant la lettre, a której niezbywalną, formotwórczą energią okazała się stała dyspozycja lingwistyczna. Przedwieczny Logos zanurza ona w bystrej rzece ruchliwych logoi, ostateczność dogmatu – w gwarnej mowie wszystkich naszych świeckich spraw, Odpowiedź Teologii – w pytaniach teolingwizmu. Piotr Bogalecki – literaturoznawca, adiunkt w Katedrze Literatury Porównawczej Uniwersytetu Śląskiego. Jego monografia „Niedorozmowy”. Kategoria niezrozumiałości w poezji Krystyny Miłobędzkiej (Warszawa 2011) otrzymała nagrodę Narodowego Centrum Kultury za najlepszą pracę doktorską z zakresu nauk o kulturze. Współredagował m.in. antologię Drzewo Poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach (Katowice 2012) oraz książkę zbiorową Więzi wspólnoty. Literatura – religia – komparatystyka / The Ties of Community. Literature, Religion, Comparative Studies (Katowice 2013).

Szermierka: droga do sukcesu

Elaine Cheris

"Jestem pod wielkim wrażeniem. To są solidne podstawy; taki program treningowy może pomóc nawet doświadczonemu szermierzowi. Sam chętnie skorzystam z kilku wskazówek treningowych!" Abrahamson Goran Członek Komisji Technicznej, srebrny (1997) i brązowy (1998) medalista Mistrzostw Świata Międzynarodowej Federacji Szermierczej "Cenny podręcznik zarówno dla osób uczących się szermierki, jak i dla trenerów. Elaine Cheris czerpie ze swojego doświadczenia zarówno jako trener, jak i zawodnik olimpijski". Peter Jacobs Sekretarz/skarbnik oraz członek Komitetu Wykonawczego Międzynarodowej Federacji Szermierczej Szermierka to bardzo techniczny sport. Już w dziewięciu ciekawych i zabawnych krokach możesz się jej nauczyć! Szermierka: droga do sukcesu omawia wszystkie umiejętności niezbędne w szpadzie i florecie. Książka jest doskonałym przewodnikiem dla początkujących i rozwijających się szermierzy oraz cennym źródłem wskazówek dla instruktorów. Autorka Elaine Cheris dzieli się wiedzą, która uczyniła ją jedną z najbardziej wyróżniających się osób wśród zawodników i instruktorów szermierki w Stanach Zjednoczonych. W każdym rozdziale przedstawia jedną główną umiejętność, prezentuje ilustracje pokazujące, jak ją wykonać, a następnie proponuje serię ćwiczeń, aby opanować i udoskonalić tę umiejętność. Cheris trenowała wielu wybitnych międzynarodowych zawodników, a także gwiazdę muzyki pop Jimmy'ego Buffetta. W książce Szermierka: droga do sukcesu możesz otrzymać personalne wskazówki i zacząć naukę szermierki od razu we właściwy sposób. Książka jest częścią bardzo popularnej serii Steps To Success Activity Series, która ma ponad 1 milion egzemplarzy nakładu.

Szkice o antyku T 5. Antyczne techniki perswazyjne

Edyta Gryksa, Patrycja Matusiak

Piąty tom Szkiców o antyku, poświęcony jest zagadnieniom związanym z antycznymi technikami perswazyjnymi.  Zawiera 11 artykułów artykułów omawiających temat z uwzględnieniem interpretacji ikonografii i literatury - zarówno antycznej, jak i współczesnej. Publikacja adresowana jest do osób interesujących się antykiem i jego recepcją w czasach późniejszych, m.in. filologów klasycznych, literaturoznawców, historyków czy archeologów. Edyta Gryksa, doktor nauk humanistycznych w dziedzinie literaturoznawstwa w Katedrze Filologii Klasycznej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Autorka monografii „Obraz Rzymu u Florusa” (Tarnów 2017). Obecnie zajmuje się realizacją projektu badawczego poświęconego łacińskiej poezji łowieckiej i pasterskiej (Gracjusz Faliskus, Kalpurniusz Sykulus). Członek Polskiego Towarzystwa Filologicznego oraz The Roman Society. [czerwiec 2019] Patrycja Matusiak, doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, adiunkt w Katedrze Filologii Klasycznej Uniwersytetu Śląskiego. Autorka książki „Obraz Hannibala w literaturze antycznej” (2015). Współredaktorka „Szkiców o antyku” oraz czasopisma „Scripta Classica”. W swoich badaniach zajmuje się tematyką kartagińską (Hannibal i wojny punickie), historiograficzną oraz recepcyjną (antyk w komiksie). [czerwiec 2019]

Szkice o modernizmie

Bartosz Kowalczyk

Książka ta, będąca pod względem formalnym zbiorem esejów, czy może raczej szkiców, połączonym wszak wspólnym polem eksploracji, nadrzędną myślą i mającym w końcu charakter monograficzny, dotyczy przede wszystkim literatury, malarstwa i muzyki, co nie oznacza, że nie znajdzie się w niej miejsce dla teatru czy filmu – być może to one są dobrym przykładem estetyki interdyscyplinarnej, stanowiąc syntezę ww. dziedzin, angażując najważniejsze dla estetyki zmysły wzroku, słuchu, a także intelekt. W skład owych szkiców wchodzą takie, które traktują temat z perspektywy czysto poznawczej – starają się one zreferować pewne aspekty badanego obszaru. Zaliczają się do nich takie rozdziały, jak wspomniane już Podwaliny modernizmu czy Metamodernizm, które zamykają rozważania pomiędzy klasycznym ujęciem modernizmu a jego szczególną mutacją, wkraczającą w XXI w. Ponadto rozdziały te stanowią teoretyczną klamrę dla dominującej w zbiorze grupy szkiców wpisującej się w literaturoznawczą praktykę interpretacyjną. Do tych z kolei należą Modernistyczna koncepcja artysty, Eidolon, Grzech pierworodny, Mythopoeia, Właściwe miejsce, niewłaściwy czas, Język przejmuje kontrolę i O bezsensowności obserwacji. Każdy z nich eksploruje odrębny – aczkolwiek pozostający w bezpośredniej relacji z pozostałymi – aspekt nowoczesności, przejawiający się w poszczególnych dziełach stanowiących przedmiot interpretacji. Autor posługuje się w nich narzędziami właściwymi dla komparatystyki literackiej, a metodologia łączy w sobie elementy XX-wiecznych szkół teoretycznych, partycypujących w tradycji hermeneutycznej (np. psychoanalizy, strukturalizmu czy dekonstrukcji mającej swoje korzenie w hermeneutyce podejrzeń). Niewczesne postscriptum, znajdujące się nie na końcu tekstu właściwego, ale zamykające wewnętrzną, interpretacyjną część zbioru, stanowi pozornie tylko oderwaną od reszty impresję na temat jednego z istotnych symboli modernizmu, który być może został przez jego zwolenników nieco błędnie odczytany.

Szkice o pożytkach z retoryczności teorii literatury i o niepokojach z nią związanych

Adam Regiewicz

Książka Adama Regiewicza to, wbrew pierwszemu możliwemu skojarzeniu, nie tylko kolejne opracowanie na temat dyskursywności teorii literatury, jej uwikłania w metafory, uzależnienia od języka, który rzekomo jedynie bada. Ważniejsze okazuje się w niej, że w sytuacji pewnego impasu zaufania do teorii, jej słabszej pozycji w politykach komunikacji humanistycznej, Regiewicz szuka sposobów, dzięki którym teoria literatury może znowu udanie przemówić, znaleźć nowe pojęcia i obrazy, aby móc nakłonić ucho odbiorcy do wysłuchania jej racji. Wymowność teorii literatury, możliwość przeprowadzenia przez nią udanej akcji perswazyjnej, przekonania do swej zasadniczej wartości przez dziedzinę kilka razy już uśmiercaną w ostatnich dekadach, to coś rzeczywiście dziś odzyskiwanego i książka ta włącza się w ów interesujący wysiłek. Jest to zarazem opracowanie warte uwagi z powodu inwencyjności, upartego poszukiwania nowych miejsc i kontekstów mogących stać się hic et nunc scenami współczesnej myśli teoretycznoliterackiej, na których to scenach refleksja ta może z powodzeniem występować i z nową swadą przemawiać. prof. Tomasz Mizerkiewicz

Szkiełko tłumacza i oko poety. Eseje

Karl Dedecius

  „«Słowa mają skutki!» Kto w to wierzy, nie mówi niczego bez przyczyny, nie pisze bez zamiaru. Kto ma swoim słuchaczom i czytelnikom coś do powiedzenia, zastanawia się nad skutkami tego, co mówi. Dedecius dba o wypowiedź jasną, niekiedy także prowokacyjną, ale i stara się wyważyć estetyczne i etyczne oddziaływanie własnych słów. Wyczucie formy, dbałość o przyjemność (nie tylko u tłumacza) płynącą z wieloznaczności słów, wariacje z wariantami zwrotów mowy i myśli chroni go najwidoczniej nawet wtedy przed natrętnym moralizatorstwem, kiedy w ostatecznej konsekwencji chodzi mu właśnie o moralność: na przykład kiedy apeluje o uchronienie kultury przed spłyceniem i dowolnością. (...) Jak to gdzieś napisał Dedecius? Książki powinny być «pożywne i strawne». Tutaj język jest sztuką i informacją, rozpuszczalnikiem i spoiwem jednocześnie. Teksty Dedeciusa zdradzają wielką emocjonalną bliskość do filologii (w pierwotnym znaczeniu tego słowa) i pewną rezerwę wobec zapatrzonego w teorię literaturoznawstwa. Pozostają zaangażowanymi esejami nawet wtedy, kiedy przejmują zadania słownikowe lub trafiają pomiędzy uczone rozprawy. Obca jest im także, w zależności od sytuacji, denuncjacyjna lub hymniczna poza krytyki literackiej. Ta ostatnia właściwość pisarstwa Dedeciusa wyznaczać może pole napięć między nim, «darem losu dla literatury polskiej i niemieckich czytelników», jak go nazwał Marcel Reich-Ranicki, a samym Reich-Ranickim (ur. 1920) właśnie, także z Polski pochodzącym «papieżem» niemieckiej krytyki literackiej.”   Ze Wstępu Andreasa Lawatego

Sztuka - percepcja - język. Sfera wizualna w poezji i prozie Mirona Białoszewskiego

Anna Śliwa

W publikacji zaproponowano nowe, multidyscyplinarne spojrzenie na poezję i prozę Mirona Białoszewskiego. Głównym celem dociekań uczyniono problem widzenia i wizualności w twórczości autora Rozkurzu. Autorka zbadała wizualność potencjalnie tkwiącą w języku. Podkreśliła rolę, jaką przy pisaniu Ballad rzeszowskich odegrał partner pisarza — Leszek Soliński, historyk sztuki i malarz. Książka odsłania mało znany, praktycznie do tej pory nie badany, problem percepcji dzieł sztuki w prozie Białoszewskiego. Ostatni rozdział ukazuje ambiwalentny stosunek pisarza do wizualności. Wzrok pozwala bowiem na bezinteresowny zachwyt światem i sztuką, z drugiej jednak strony okazuje się wcale nie „najszlachetniejszym” ze zmysłów, ale „chamskim”, zachłannym, pochłaniającym wszystko bez szczególnego wyboru. Widzenie, pojmowane jako „konsumowanie na chama”, można odczytywać jako metaforę, w której Białoszewski zawarł projekt własnej twórczości. Świadomie balansując na granicy, pisarz sytuował swoje postrzeganie i wyrażanie świata pomiędzy: uchem a okiem, wzrokiem a niewidzeniem, kontemplacją i konsumpcją, wreszcie życiem a sztuką.   Anna Śliwa jest interpretatorką wyśmienitą. Jej objaśnienia zaskakują nie ryzykownymi hipotezami lecz oczywistościami, które wcześniej uchodziły uwadze. (…) Nie daje się omamić żadnym stereotypom, nie tylko tym związanym bezpośrednio z interpretacją Białoszewskiego. Pozostaje czujna także wówczas, gdy dotyka tematów bardziej ogólnych, nasuwających piszącemu gotowe formuły. Praca Anny Śliwy, chociaż świetnie spełnia wszystkie warunki rozprawy doktorskiej, nie przypomina typowych rozpraw. Czułość autorki wobec swego tematu wyraziła się nie tylko w drobiazgowych poszukiwaniach archiwalnych, opanowaniu bogatego stanu badań i uważnym przyjrzeniu się interpretowanym materiałom, ale również w organizowaniu własnego tekstu (…). To jest praca osoby rozmiłowanej w tym, co robi. I ta fascynacja udziela się czytelnikowi, w każdym razie temu czytelnikowi, który podjął się recenzowania tego bardzo udanego studium. Fragment recenzji Zdzisława Łapińskiego Malarskie fascynacje i wizualna wrażliwość autora, który odkrył literacką wartość „gadania” i część swoich tekstów stworzył nagrywając je najpierw na taśmę magnetofonową, do tej pory pozostawały raczej na marginesie zainteresowań badaczy. (…) Samo dostrzeżenie tego tematu jest pierwszą przesłanką sukcesu doktorantki a dokonane przez nią opracowanie stanowi niewątpliwie cenne uzupełnienie naszej wiedzy o jednym z ważniejszych dwudziestowiecznych poetów polskich. Cały tok wywodu cechuje się wyjątkową dojrzałością metodologiczną, autorka jest doskonale świadoma reguł swojego postępowania, a zarazem wolna od doktrynerstwa w stosowaniu przyjętych założeń. Uruchamia bogatą erudycję z zakresu historii sztuki dla ukazania kontekstów zjawisk badanych w twórczości Białoszewskiego a jednocześnie nie rezygnuje z posługiwania się intuicją w interpretacji tekstów poety. Szczególnie dobrym sprawdzianem trafności jej oglądu poezji Białoszewskiego wydaje mi się to, że pracując na innym polu i idąc inną drogą niż Stanisław Barańczak, pokazuje od nowej strony tę istotną cechę twórczości poety, którą autor książki Język poetycki Mirona Białoszewskiego ukazał w jego stosunku do języka właśnie. Cechą tą jest szczególna wieloaspektowość przy jednoczesnej zwięzłości, szczególna wielostronność tej poezji, a więc właśnie pozostawanie pomiędzy. Fragment recenzji Małgorzaty Czermińskiej   … wpisując się w nurt nowej fazy recepcji twórczości pisarza, wnosi Anna Śliwa do badań nad twórczością Białoszewskiego wiele nowych i oryginalnych projektów lektury. Doceniając decyzję Autorki, aby usytuować swoje badania w tym obszarze, gdzie interesujący staje się Białoszewski nie „nasłuchujący”, ale „postrzegający”, a z perspektywy tekstu — to, co wizualne, wzrokowe, napisowe, doceniając także to, że Anna Śliwa — korzystając z wytyczonych szlaków — idzie swoją drogą, wnosząc cenne poznawczo wątki do rozważań nad dziełem pisarza, stwierdzam także, że dobór zagadnień, które stanowią treść kolejnych rozdziałów, jest faktycznie jednym z ciekawszych sposobów ujęcia problemów sfery wizualnej w pisarstwie Białoszewskiego. Dokonany w sposób przemyślany sprawia, że książka jest atrakcyjna w swoim zdynamizowaniu i zaplanowanych „przejściach” od sztuki do języka. Fragment recenzji Romualda Cudaka     Anna Śliwa — dr nauk humanistycznych, ukończyła filologię polską i historię sztuki na Uniwersytecie Gdańskim. Publikowała w „Pamiętniku Literackim”, „Tekstach Drugich”, „Twórczości”, „Frazie”, „Baroku”, „Archivolcie”, „Slavica Gandensia”, „Blizie” oraz wydawnictwach zbiorowych, m. in. Space of a Garden – Space of Culture (Cambridge Scholars Publishing: Newcastle upon Tyne 2008), (Un)masking Bruno Schulz. New Combinations, Further Fragmentations, Ultimate Reintegrations (Rodopi: Amsterdam — New York 2009), Polonistyka bez granic (Universitas: Kraków 2011). Interesuje się literaturą polską XX wieku, problematyką interferencji sztuk, zagadnieniem percepcji wizualnej, rolą wzroku w literaturze, kulturze i sztuce, grafiką. Pracuje w Dziale Sztuki Muzeum Miasta Gdyni.