Ibsen w Polsce 1879-2006

Katarzyna Maćkała

Książka stanowi próbę poszerzenia wiedzy na temat obecności dramatu ibsenowskiego na polskich scenach. Problematyka poruszona w pracy obejmuje okres od XIX wieku, kiedy dzieła Henrika Ibsena podbijały europejskie teatry, przez dwudziestolecie międzywojenne, czasy PRL-u, aż po transformację. Cezurę czasową prezentacji wyznacza 2006 rok – setna rocznica śmierci norweskiego pisarza. Autorka dokumentuje premiery, śledzi koleje losu „polskiego Ibsena” i stara się dokonać zapisu ocen, jakim poddawano jego utwory. Przedstawia także wysiłki ludzi teatru popularyzujących sztuki Ibsena, zarówno znanych, jak Leon Schiller czy Karol Adwentowicz, jak i entuzjastów, których trud nie został zapamiętany. Wnioski nasuwające się podczas lektury są ciekawe i niekiedy zaskakujące, przede wszystkim jednak portretują polską widownię i krytykę teatralną, ukazują, jak kwestie ibsenowskie wpisują się w zawiłe zagadnienia rodzimej kultury, odsłaniając jej mocne i słabe strony. „Rozległa dokumentacja przemawia językiem epoki, ukazuje skalę wartości estetycznych krytyki teatralnej, a także odsłania relacje twórców przedstawień do inscenizowanego tekstu. Pewne aspekty recepcji Ibsena miały już swoich badaczy, ale autorka nie idzie niewolniczo śladem wcześniejszych badań, lecz konsekwentnie buduje własną narrację”. Z recenzji dr hab. Małgorzaty Leyko, prof. UŁ „Pracochłonna wielokierunkowa kwerenda pozwoliła autorce dotrzeć do rozmaitych dokumentów recepcji. Zebrane informacje rzucają nowe światło na mechanizmy przyswajania Ibsena polskiej kulturze”. Z recenzji dr hab. Ewy Partygi, prof. IS PAN „Narracja, którą prowadzi autorka, nie zainteresuje tylko skandynawistów. Toczy się ona bowiem na tle historii polskiej sceny, uwikłanej w narodowe dysputy i polityczne zawirowania”. Z recenzji dr hab. Marii Sibińskiej, prof. UG Dr Katarzyna Maćkała studiowała filologię norweską, filmoznawstwo i teatrologię na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytecie w Oslo i w Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Publikowała w czasopismach naukowych i literackich w Polsce i za granicą, pisząc głównie o skandynawskiej literaturze i kulturze, o jej polskich kontekstach czy o sztuce tłumaczenia. Jako pracownik akademicki współpracowała z kilkoma uczelniami, obecnie z Uniwersytetem Gdańskim i WSB we Wrocławiu.  

Idea bardzo konsekwentna. Happening i Teatr Happeningowy Tadeusza Kantora

Justyna Michalik

Ruch happeningowy, od swoich początków datujących się na przełom lat 50. i 60. XX w. przetrwał zaledwie dekadę. Pomimo to, wpływu happeningu na współczesną kulturę i sztukę nie da się przecenić. Twórczość Tadeusza Kantora zajmuje w tym ogólnoświatowym ruchu pozycję szczególną. Artysta, działając w pewnym oddaleniu od głównych ośrodków – oddzielony dodatkowo „żelazną kurtyną” – tworząc swoje realizacje nie poddawał się teoretycznie sformułowanym ograniczeniom „gatunku”, i być może dzięki temu jego happening jawi się nam z dzisiejszej perspektywy jako ważny krok w kierunkach obranych nieco później przez wielu innych twórców, został też doceniony przez współczesnych sobie. Książka pozwala spojrzeć na zjawisko happeningu w wydaniu Tadeusza Kantora całościowo. Nie tylko opisuje kolejne realizacje, ale także przybliża idee, inspiracje i źródła pomysłów pozwalających artyście powoli przesuwać ciężar jakościowy ze ślepej fascynacji ideami, które niedługo później miały zostać zarzucone, ku świadomemu wykorzystaniu formuły happeningowej do eksperymentów z nowymi środkami artystycznego wyrazu. Książka może stanowić istotne źródło wiedzy dla czytelników zainteresowanych sztuką Tadeusza Kantora, a także dla badaczy teatru i sztuk wizualnych XX i XXI wieku. (Z recenzji wydawniczej dr hab. Katarzyny Fazan, prof. PWST im. L. Solskiego w Krakowie) Happeningi Tadeusza Kantora są z pozoru dobrze znane, wiemy ile ich było, jaki miały przebieg. Jednak przy głębszym namyśle okazuje się, że jest to wiedza dość powierzchowna, oparta o informacje niepewne i schematyczne myślenie. Kantor, będąc bardzo silną indywidualnością, narzucił szereg interpretacji, które z jego punktu widzenia były właściwe, ale dziś, dla naszych potrzeb naukowych, niewystarczające. (…) Dogłębne przygotowanie pozwoliło stworzyć autorce książkę doskonale umocowaną źródłowo, opatrzoną bogatymi przypisami, przemyślaną metodologicznie a jednocześnie napisaną w sposób przystępny. (Z recenzji wydawniczej dr hab. Joanny M. Sosnowskiej, prof. Instytutu Sztuki PAN)   Justyna Michalik (ur. 1983), absolwentka wiedzy o teatrze i podyplomowych studiów z dziedziny zarządzania w kulturze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Współredaktorka licznych pozycji książkowych i katalogów wystaw organizowanych przez Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie, w tym serii kalendariów kolejnych etapów życia i twórczości artysty. Uczestniczyła w przygotowaniu wystaw Kantora w Polsce i za granicą. Obecnie doktorantka Instytutu Sztuki PAN w Warszawie, gdzie przygotowuje rozprawę poświęconą strategiom happeningowym w Teatrze Śmierci Tadeusza Kantora. W 2013 roku otrzymała stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie teatru, w ramach którego powstała niniejsza książka.

Ifigenia w Aulidzie

Eurypides

Ifigenia w Aulidzie to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Sztuka obraca się wokół Agamemnona, przywódcy greckiej koalicji przed i podczas wojny trojańskiej, i jego decyzji poświęcenia swojej córki Ifigenii, aby przebłagać boginię Artemidę i pozwolić jego żołnierzom wypłynąć w obronie honoru, w bitwie z Troją.  

Ifigenia w Tauryi

Eurypides

Ifigenia w Tauryi to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Dramat zaczyna się od rozmyślań Ifigenii nad śmiercią brata. Opowiada ona również o tym jak została złożona w ofierze przez swojego ojca Agamemnona, oraz o tym, jak została uratowana przez Artemidę i stała się kapłanką w tej świątyni.  

Ion

Eurypides

Ion to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   W prologu dramatu Hermes wyjaśnia, że tytułowy bohater, młody Ion, jest owocem romansu Apollina i ateńskiej królewny Kreuzy. Młoda matka zdecydowała się na porzucenie nieślubnego syna, jednak na prośbę ojca chłopiec został uratowany przez Hermesa i odtąd wychowywał się w Delfach pod opieką kapłanki wyroczni.  

Jak wam się podoba

William Shakespeare

”Jak wam się podoba” to idylliczna komedia autorstwa Williama Shakespeare’a z roku 1599 lub 1600. Akcja tej sztuki osadzona jest w jednym z francuskich księstw, jednak większa jej część rozgrywa się w pobliskim Lesie Ardeńskim, którego pierwowzorem był las z okolic Stratford-upon-Avon, czyli z rodzinnych stron Shakespeare’a.

Japoński dramat telewizyjny

Melanowicz Mikołaj

Japoński dramat telewizyjny. Mukoda Kuniko, Yamada Taichi i taiga dorama Japoński dramat telewizyjny, książka oparta na oryginalnych nagraniach i tekstach, jest pierwszą w Europie próbą zapoznania Czytelnika z japońskim światem teatru telewizyjnego. Po tym medialnym labiryncie oprowadzają nas przewodnicy: nieżyjąca już Mukoda Kuniko i wciąż aktywny na polu artystycznym Yamada Taichi twórcy zarówno jednoczęściowych dramatów, jak i seriali ukazujących życie rodziny w Kraju Kwitnącej Wiśni. W drugiej części książki poznajemy świat wielkich narracji historycznych, rzadkich w kręgu europejskim, zwanych dramatami-rzekami (taiga dorama). W większości są to opowieści samurajskie, prezentujące burzliwą historię od czasów dworskich po wprzęgnięcie jednostki ludzkiej w machinę II wojny światowej. Publikacja jest cennym źródłem wiedzy o japońskiej kulturze masowej, roli telewizji, upodobaniach i stylu życia oraz o codziennych problemach Japończyków i ich stosunku do narodowej tradycji. Mikołaj Melanowicz, japonista, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, od 1959 roku związany z Instytutem (obecnie Wydziałem) Orientalistycznym, wieloletni kierownik Zakładu Japonistyki UW i UJ. Wykłada również w Wyższej Szkole Studiów Międzynarodowych w Łodzi. Wybitny znawca literatury japońskiej, m.in. autor trzytomowej monografii Literatura japońska i wielu prac z tej dziedziny. Tłumacz ponad 30 utworów najwybitniejszych współczesnych pisarzy japońskich. W 1997 roku otrzymał Order Świętego Skarbu, najwyższe japońskie odznaczenie przyznawane cudzoziemcom.

Józef Jarema w międzywojennym teatrze awangardowym Cricot (1)

Jolanta Mazur-Fedak

Książka przedstawia postać Józefa Jaremy, założyciela i dyrektora międzywojennego teatru artystów Cricot, działającego w Krakowie w latach 1933-1939. Na scenie Cricotu wystawiano spektakle eksperymentalne i organizowano wieczory kabaretowe. Inicjatywa Jaremy była zjawiskiem nowatorskim, o czym przekonujemy się zarówno na podstawie wspomnień aktorów, jak i w oparciu o odnalezione w sanockim Muzeum Historycznym archiwalia: utwory dramatyczne wraz z rysunkami scenografii i kostiumów, luźne zapiski, fragmenty powieści w brulionie, korespondencję itp. Autorka wskazuje na prekursorski charakter rozwiązań artystycznych, stosowanych w teatrze Jaremy, sytuując go wśród zjawisk europejskiej awangardy teatralnej i malarskiej. Nakreśla miejsce Cricotu na tle historii dramatu i teatru, konstruując swego rodzaju mapę istotnych miejsc, ludzi i awangardowych wystąpień. Obok biografii Jaremy znajdujemy tu analizy sztuk teatralnych jego autorstwa, publikowane po raz pierwszy w aneksie. Efekt wizualny, plastyka, ruchome obrazy, ukazanie umowności scen, znakowego ich charakteru, metafikcja, obnażanie stereotypów komunikacji werbalnej i niewerbalnej -to według Józefa Jaremy istota teatru.