Wasza kartka wyborcza jest silniejsza niż karabin, niż armata... Z dziejów kultury politycznej na ziemiach polskich pod zaborami

Paweł Samuś

Twórcami najbardziej rozpowszechnionego w nauce pojęcia kultury politycznej są wybitni politolodzy amerykańscy Gabriel A. Almond, G. Bingham Powell, Sidney Verba. Według definicji przez nich wprowadzonej, kultura polityczna to całość indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki osób uczestniczących w określonym systemie politycznym. Autorzy tak rozumianego pojęcia kultury politycznej wyróżniają jej trzy aspekty czy też składniki: a) orientację (postawę) poznawczą (wiedza i poglądy dotyczące idei, instytucji i zjawisk politycznych); b) zaangażowanie emocjonalne (poczucie związków, zaangażowania lub wyobcowania); c) ocenianie (opinie i kryteria oceny całości systemu politycznego, zjawisk politycznych). Procesy liberalizacji i demokratyzacji systemów politycznych zachodzące na świecie od lat dwudziestych XIX w. objęły również w drugiej połowie tego stulecia ziemie polskie. W epoce zaborów została zapoczątkowana demokratyzacja kultury politycznej społeczeństwa polskiego, w tym także robotników. Przełomowe znaczenie w tym procesie miały lata rewolucji 1905–1907, które w literaturze przedmiotu zostały nazwane „kolebką współczesnej kultury politycznej naszego społeczeństwa”. Symptomy coraz szybciej postępującej demokratyzacji były także widoczne w życiu politycznym pozostałych zaborów. Pod wpływem fal rewolucyjnych napływających zza kordonu nastąpiło przyspieszenie i wzmożenie procesów demokratyzacji ustroju państwowego Austro-Węgier i społeczeństwa autonomicznej Galicji.

Wincentego Skrzetuskiego "Prawo polityczne narodu polskiego"

Wojciech Organiściak

Polski pijar Wincenty Skrzetuski, żyjący w latach 1745-1791, był uznanym historykiem, prawnikiem, pisarzem politycznym, nauczycielem oraz tłumaczem doby stanisławowskiej. Do jego ważniejszych dzieł należy zaliczyć "Mowy o głowniejszych materiach politycznych" oraz historie Szwecji i starożytnej Grecji. W swoich pracach Skrzetuski niejednokrotnie nawiązywał do zagadnień moralno-etycznych, stawiając sobie za cel wychowanie dobrego obywatela łączącego w sobie światopogląd chrześcijański, idee humanitarne, oświeceniowe, nowożytne koncepcje prawnonaturale i etykę opartą na podstawach racjonalnych. Skrzetuski pozostawał pod silnym wpływem republikańskiej ideologii Mably’ego i Rousseau oraz innych myślicieli oświeceniowych z Monteskiuszem i Beccarią na czele. Najważniejszym dziełem Skrzetuskiego, wydanym w latach 1782-1784, było "Prawo polityczne narodu polskiego". Pijar spopularyzował w nim obraz ustroju i prawa Rzeczypospolitej obowiązujący przed Sejmem Czteroletnim, propagując konieczność dalszych reform politycznych, społecznych i ekonomicznych w państwie szlacheckim. Swoją pracę Skrzetuski oparł częściowo na erudycyjnym dziele Gotfryda Lengnicha "Ius publicum Regni Poloniae", które uzupełnił o nowe rozwiązania ustrojowe wprowadzone w Rzeczypospolitej po 1764 roku. Dokonana w przedmiotowej rozprawie analiza "Prawa politycznego narodu polskiego" pozwala na stwierdzenie, że było to solidne kompendium wiedzy o ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej, mające miejscami cechy traktatu politycznego. W swym stosowanym w szkołach podległych Komisji Edukacji Narodowej podręczniku Skrzetuski zaprezentował szerokie spektrum zagadnień odnoszących się zarówno do ustroju politycznego, społecznego oraz gospodarczego, jak i ustroju sądów.  Podobnie jak dla Monteskiusza, dla polskiego pijara prawo polityczne było tą gałęzią prawa, która regulowała system rządów. Według Skrzetuskiego, na prawo polityczne składały się: sposób sprawowania władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, obrady publiczne oraz prawa i obowiązki wszystkich stanów, funkcjonowanie różnych organów i urzędów, religia, skarb, wojsko, handel, ludność, a także traktaty i umowy z obcymi państwami. Przeprowadzona w rozprawie analiza "Prawa politycznego narodu polskiego" pozwala na stwierdzenie, że pijar prezentował własne oceny i postulaty reform, które niejednokrotnie były kontynuacją głosów i myśli poprzedzających go pisarzy politycznych na czele ze Stanisławem Konarskim. Analiza poglądów Skrzetuskiego pozwala przyznać mu poczesne miejsce wśród polskich pisarzy politycznych doby stanisławowskiej, szczególnie tych tworzących przed Sejmem Wielkim ‒ propagatorów, a nawet projektodawców niektórych reform.

Wojna o młodych. Kościół i komuniści w walce o religię w szkołach średnich 1945-1961

Mateusz Rutkowski

Czy religia powinna być nauczana w szkołach? Ta kwestia pojawia się w dyskusji publicznej w Polsce od dziesięcioleci i jest żywo komentowana także i dziś. Jednak w okresie PRL pomiędzy władzą komunistyczną a Kościołem katolickim doszło do sporu, za którym stało o wiele więcej niż tylko rozmowy na temat kształtu edukacji szkolnej. Rozgrywał się konflikt o to, jakich wartości i przekonań powinna być uczona młodzież. Walka o rząd dusz. Prawdziwa wojna o młodych! Dlaczego religia w szkole tak bardzo przeszkadzała władzy? Jak starano się zniechęcać uczniów do jej nauki i praktykowania? Co komuniści chcieli zaproponować młodzieży zamiast katechezy? To tylko kilka z pytań, na które odpowiedź poznasz kupując tego e-booka. Dowiedz się jakie represje spotykały katechetów. Przeczytaj jak na zabiegi komunistycznych władz reagował Kościół katolicki. Sięgnij po e-booka "Wojna o młodych. Kościół i komuniści w walce o religię w szkołach średnich 1945-1961"! Mateusz Rutkowski - absolwent historii na Uniwersytecie Łódzkim, nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie starający się przekonać młodzież, że dzięki znajomości przeszłości łatwiej zrozumieć i wpływać na pogmatwaną teraźniejszość. Interesuje się dziejami powojennej Polski, biografiami postaci tego okresu oraz historią dydaktyki.

Wolność człowieka i jej granice. Antologia pojęcia o doktrynach polityczno-prawnych. Od Cato\'s Letters do klasyków anarchizmu

Olgierd Górecki

Trzytomowa monografia stanowi kompleksowe opracowanie kategorii wolności, jaką posługiwali się w doktrynach polityczno-prawnych przedstawiciele zachodniego kręgu cywilizacyjnego od czasów starożytnych aż do współczesności. Tom drugi zawiera analizy myśli epoki Oświecenia do końca XIX wieku. Przedstawiono w nim koncepcje Thomasa Gordona i Johna Trencharda (Cato’s Letters), Dawida Hume’a, Jana Jakuba Rousseau, Adama Smitha, interpretację różnorodnych aspektów wolności w założeniach „Ojców Konstytucji” USA oraz poglądy twórców konserwatyzmu – Edmunda Burke’a i Josepha de Maistre’a. Wnikliwej analizie poddano filozofię niemiecką Immanuela Kanta, Georga Wilhelma Hegla i najwybitniejszych przedstawicieli romantyzmu. Ponadto zamieszczono tu opracowania szeroko postrzeganej myśli: liberalizmu (Benjamin Constant, Alexis de Tocqueville, John Stuart Mill, Herbert Spencer, Lord Acton), socjalizmu (socjalizm utopijny, Karol Marks, Fryderyk Engels), konserwatyzmu (Juan Donoso Cortés) i anarchizmu (Lysander Spooner, Max Stirner, Piotr Kropotkin, Mlchaił Bakunin). W publikacji ukazano też ewolucję koncepcji wolności w polskiej myśli politycznej na przełomie XVIII I XIX wieku. Przegląd zaprezentowanych stanowisk pozwala dostrzec skalę rozbieżności w postrzeganiu pojęcia wolności nie tylko w różnych epokach, lecz także pomiędzy reprezentantami głównych doktryn politycznych. Bogactwo przywołanych koncepcji wskazuje jednoznacznie na interdyscyplinarną specyfikę badania kategorii wolności. Ukazanie spektrum ich różnorodności przez pryzmat analizy naukowej wydaje się więc niezbędnym fundamentem umożliwiającym kompleksowe i wielopoziomowe zrozumienie idei wolności.

Wolność człowieka i jej granice. Antologia pojęcia w doktrynach polityczno-prawnych. Od Starożytności do Monteskiusza

Olgierd Górecki

Trzytomowa monografia stanowi kompleksowe opracowanie kategorii wolności, jaką posługiwali się w doktrynach polityczno-prawnych przedstawiciele zachodniego kręgu cywilizacyjnego od czasów antycznych aż do współczesności. W prezentowanej publikacji omówiono koncepcje myślicieli starożytnych (Platona, Arystotelesa, stoików, Cycerona, św. Augustyna), założenia chrześcijańskich filozofów średniowiecza (św. Tomasza, Wiliama z Ockham), a także najwybitniejsze teorie renesansu (Machiavellego, utopii renesansowych, reformacji, szkoły z Salamanki). Ukazano też polską renesansową myśl polityczną – przynoszącą odrodzenie antycznej tradycji, wyrażającą się zarówno w traktatach z zakresu dyskursu republikańskiego XVI wieku, jak i w rozwiniętej formie u Andrzeja Maksymiliana Fredry. Ponadto w monografii znajdują się interpretacje założeń Tomasza Hobbesa, Algernona Sidneya, Johna Locke’a oraz studium myśli Monteskiusza z omówieniem teorii podziału władzy, a w szczególności trójpodziału władzy z perspektywy konstytucjonalizmu. Przegląd zaprezentowanych stanowisk pozwala dostrzec skalę rozbieżności w postrzeganiu pojęcia wolności nie tylko w różnych epokach, lecz także pomiędzy reprezentantami głównych doktryn politycznych. Bogactwo przywołanych koncepcji wskazuje jednoznacznie na interdyscyplinarną specyfikę badania kategorii wolności. Ukazanie spektrum ich różnorodności przez pryzmat analizy naukowej wydaje się więc niezbędnym fundamentem umożliwiającym kompleksowe i wielopoziomowe zrozumienie idei wolności.

Wykładnia autentyczna w świetle nauki o wykładni prawa

Sławomir Piekarczyk, Sławomir Tkacz

Termin "wykładnia autentyczna" rozumiany zazwyczaj jako wykładnia o mocy powszechnie wiążącej dokonywana przez organ, który dany przepis ustanowił. Z reguły wskazuje się, że ma ona niewielki wpływ na praktykę prawniczą. Zdaniem autorów w praktyce wykładnia autentyczna ma o wiele większe znaczenie niż to, które jest z nią zazwyczaj wiązane. Zwracają oni uwagę na to, że pojęcie wykładni autentycznej charakteryzuje się wysokim stopniem wieloznaczności. W kategoriach wykładni autentycznej są charakteryzowane różne konstrukty prawne. Monografia ma na celu uporządkowanie wypowiedzi odnoszących się do problematyki wykładni autentycznej. Dokonane ustalenia zostają odniesione do praktyki prawniczej. Waga poruszonych problemów pozwala na sformułowanie wniosku ogólnego, że zagadnienia podjęte w monografii można zaliczyć do problematyki węzłowej dla nauki o wykładni prawa.

Z Dziejów Prawa. T. 10 (18)

red. Marian Mikołajczyk, red. Wojciech Organiściak

Kolejny tom czasopisma historyków prawa zawiera artykuły: Joanny Ożarowskiej dotyczący zasady praedia debent esse vicina w prawie rzymskim oraz jej znaczenia w polskim prawie cywilnym, Wojciecha Organiściaka na temat rozumienia przez Wincentego Skrzetuskiego „sądów zadwornych”, Michała Bożka dotyczący zasady demokracji w Konstytucji weimarskiej, Tomasza Szczygła na temat przestępstw przeciwko moralności w pracach Komisji Kodyfikacyjnej II Rzeczypospolitej, Katarzyny Todos o prawie prasowym w latach 1919–1939; Andrzej Drogoń z kolei pochyla się nad koncepcjami doktrynalnymi i wymiarem praktycznym postulowanych zmian statutu organicznego województwa śląskiego w okresie II RP, Anna Moszyńska zaś opisuje prawo spadkowe w nieznanym projekcie kodeksu cywilnego, Anna Stawarska-Rippel, opierając się na wewnętrznych dokumentach Ministerstwa Sprawiedliwości PRL, analizuje współpracę resortów sprawiedliwości państw socjalistycznych (w latach 1958–1963), zaś Jan Kil pochylił się nad prawem islamu. Część pierwszą czasopisma (zatytułowaną: Artykuły i rozprawy) wzbogacają dwa obcojęzyczne teksty: Ingrid Lenczowej pt. The Divorce Law in the Kingdom of Hungary oraz Martina Skaloša: Vznik Slovenskej republiky 1993 vo svetle politických a právnych aspektov. W części materiałowej znalazło się rzetelne opracowanie Ordynacji saskiej dla Woyska Posiłkowego w Polsce z roku 1715 autorstwa Wojciecha Organiściaka oraz fragment omawianego tekstu. Część recenzyjna zawiera tekst dotyczący książki Jacka Wijaczki pt. Kościół wobec czarów w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku (na tle europejskim). Tradycyjnie tom zamykają Kronika Katedry Historii Prawa oraz wykaz publikacji pracowników Katedry Prawa za 2016 rok.

Z Dziejów Prawa. T. 2 (10)

Marian Mikołajczyk, red. Adam Lityński, Wojciech Organiściak

Kolejny tom tej serii zawiera artykuły i rozprawy z szeroko rozumianej historii prawa, omawiające między innymi: wpływ kościelnego doświadczenia w rozstrzyganiu sporów na formę procesu cywilnego w Europie, Wincentego Skrzetuskiego poglądy na temat sejmów w Rzeczypospolitej szlacheckiej, przestępczość w Polsce wieku Oświecenia, problem duchowieństwa i religii za rządów Rady Zastępczej Tymczasowej, genezę regulacji prawnej interpelacji poselskich w Sejmie Śląskim w latach 1922-1939, dekret Prawo rzeczowe z 1946 r., nowe prawo Polski Ludowej (1950 r.), ustrojowe i polityczne uwarunkowania początków Uniwersytetu Śląskiego, także "kierowniczą rolę PZPR" w strukturze tej Uczelni w 1968 r. W tomie tym znalazł się także materiał dydaktyczny na temat prawa pracy II Rzeczypospolitej oraz recenzje godnych uwagi prac z dziedziny historii prawa, jakie ukazały się na naszym rynku w latach 2006 i 2007.