Wstęp 11

0. Wprowadzenie 15
0.1. Preliminaria epistemologiczne 15
0.1.1. Ograniczenia metody hipotetyczno-dedukcyjnej 16
0.1.2. Semantyczne podstawy logiki 17
0.1.3. Ograniczenia analizy semantycznej 17
0.1.4. Metoda fenomenologiczna 19
0.1.5. Obiektywność uzasadnień fenomenologicznych 20
0.1.6. Fenomenologiczne podstawy semantyki i logiki 21
0.1.7. Fenomenologiczne rozwiązanie problemu bazy empirycznej 22
0.1.8. Ograniczenia metody fenomenologicznej 23
0.1.9. Filozofia przyrody a nauki przyrodnicze 24
0.1.10. Metoda i cel filozofii przyrody 26
0.2. Preliminaria ontologiczne 26
0.2.1. Reizm fenomenologiczny, ontologiczny i metafizyczny 27
0.2.2. Fenomenologia a negatywne tezy reizmu 28
0.2.3. Reizm a nominalizm 29
0.2.4. Reizm a istnienie zbiorów 31
0.2.5. Struktury i liczby 32
0.2.6. Kontinuum i jego punkty 34
0.3. Preliminaria logiczne 34
0.3.1. Logika a istnienie 35
0.3.2. Kłopoty teorii względu 36
0.3.3. Słaba Ontologia 36
0.3.4. Wolna Ontologia 37
0.3.5. Logiczne problemy empirycznego uzasadnienia teorii 38
0.3.6. Logiczny status teorii naukowych 40
0.4. Preliminaria protofizyczne 42
0.4.1. Hugo Dingler i krytyka teorii względności 43
0.4.2. Protofizyka a teoria względności 43
0.4.3. Prawdziwy sens protofizyki 44
0.4.4. Protofizyka a fizyka i metafizyka 46

1. Ruch 47
1.1. Czy ruch jest sprzeczny? 47
1.1.1. „Stadion” 48
1.1.2. „Strzała” 49
1.1.3. „Dychotomia” 51
1.1.4. „Achilles” 52
1.1.5. Nieskończony podział 53
1.1.6. Efektywne i potencjalne operacje nieskończone 55
1.1.7. Czy kontinuum składa się z punktów? 56
1.1.8. Ile jest punktów w kontinuum? 58
1.2. Czy ruch jest względny? 59
1.2.1. Ruch – zmiana miejsca czy położenia? 60
1.2.2. Układ odniesienia 61
1.2.3. Ruch absolutny i względny a względność ruchu 63
1.2.4. Zasada bezwładności a względność ruchu 66
1.2.5. Grawitacja a względność ruchu. „Zasada Macha” 68
1.3. Eter a względność ruchu 70
1.3.1. Eter a bezwładność 71
1.3.2. Problem „wiatru eteru” a względność ruchu 72
1.3.3. „Wiatr eteru” a eksperymenty optyczne 74
1.3.4. „Wiatr eteru” jako siła uniwersalna 76
1.4. Znaczenie teorii względności 77
1.4.1. Szczególna teoria względności a eter 77
1.4.2. Teoria względności a względność ruchu 79
1.4.3. Kinematyczne efekty relatywistyczne 81
1.4.4. Realność efektów relatywistycznych 83
1.4.5. Natura efektów relatywistycznych 86
1.5. Konceptualne problemy teorii względności 88
1.5.1. Czy teoria względności jest sprzeczna? 88
1.5.2. Paradoksy teorii względności 90
1.5.3. Kłopoty z bliźniętami 92
1.5.4. Dwie interpretacje ruchu względnego 96
1.5.5. Efekt Sagnaca a sens stałości prędkości światła 98

2. Przestrzeń 101
2.1. Próżnia, miejsce, położenie 101
2.1.1. Próżnia – istniejący niebyt? 102
2.1.2. Pojęcie miejsca przed Newtonem 103
2.1.3. Miejsce a przestrzeń 104
2.1.4. Co to znaczy być „w” miejscu 106
2.1.5. Położenie a miejsce 107
2.1.6. Relacyjna i absolutna koncepcja przestrzeni 108
2.2. Punkty, obszary przestrzenne, przestrzeń 110
2.2.1. Miejsce punktu materialnego 110
2.2.2. Czy punkt jest częścią przestrzeni? 111
2.2.3. Czy przestrzeń składa się z punktów? 113
2.2.4. Powierzchnie, krawędzie i wierzchołki 115
2.2.5. Nieograniczoność i nieskończoność przestrzeni 117
2.2.6. Euklidesowość przestrzeni 119
2.2.7. Intuicja a euklidesowość przestrzeni 120
2.3. Wymiary przestrzeni 123
2.3.1. Kartezjański układ współrzędnych 123
2.3.2. Dwie interpretacje przekształceń współrzędnych 125
2.3.3. Siła uniwersalna a sens współrzędnych przestrzennych 126
2.3.4. „Wiatr eteru” a wymiary przestrzeni względnej 127
2.3.5. Siła uniwersalna a postać przestrzeni względnej 129
2.4. Geometria przestrzeni 130
2.4.1. Geometria fizyczna a geometria tła 130
2.4.2. Znaczenie geometrii tła 131
2.4.3. Protofizyka a sens geometrii tła 133
2.4.4. Znaczenie metryki 134
2.4.5. „Wiatr eteru” a geometria przestrzeni względnej 135
2.4.6. Grawitacja a geometria przestrzeni względnej 137
2.4.7. Eter a względność geometrii przestrzeni 139
2.4.8. Grawitacja a względność geometrii przestrzeni 140
2.4.9. Względność, konwencjonalność czy empiryczność geometrii? 141

3. Czasoprzestrzeń 145
3.1. Geometryczna interpretacja teorii względności 145
3.1.1. Niezmienniki a symetrie praw przyrody 145
3.1.2. Czasoprzestrzeń Minkowskiego 147
3.1.3. Geometryczne rozwiązanie problemu układów inercjalnych 150
3.1.4. Geometryczne wyjaśnienie symetrii praw przyrody 153
3.1.5. Geometryczna interpretacja teorii względności a względność geometrii 154
3.1.6. Ogólna teoria względności a nieskończoność przestrzeni 155
3.2. Eter a geometria czasoprzestrzeni 157
3.2.1. Eter geometryczny a układy inercjalne 158
3.2.2. Pełna geometria czasoprzestrzeni mechaniki nierelatywistycznej 159
3.2.3. Grawitacja a geometria czasoprzestrzeni 161
3.2.4. „Hydrodynamiczny” model grawitacji 163
3.2.5. Eter a korespondencja 165
3.2.6. Uogólnienie modelu „hydrodynamicznego” 167
3.2.7. Geometria czasoprzestrzeni modelu optodynamicznego 170
3.2.8. Protofizyka a geometria tła 171
3.3. Substancjalizm czasoprzestrzenny 174
3.3.1. Niuanse stanowisk w sporze Leibniz–Clarke 175
3.3.2. Substancjalna przestrzeń i czasoprzestrzeń a bezwładność 177
3.3.3. Symetria praw przyrody i substancjalne „podłoże” pól 179
3.3.4. Substancjalna czasoprzestrzeń a czynna interpretacja przekształceń 180
3.3.5. Czasoprzestrzeń substancjalna – czy absolutna? 183
3.3.6. Argument „dziury” a substancjalizm 185
3.3.7. Relacjonizm a sens zasady względności 188
3.4. Alternatywa dla substancjalizmu czasoprzestrzennego 190
3.4.1. Absolutna czasoprzestrzeń mechaniki nierelatywistycznej 191
3.4.2. Geometria fi zyczna a geometria tła w fi zyce nierelatywistycznej 193
3.4.3. Eter Einsteina a geometria czasoprzestrzeni 195
3.4.4. Ontologiczny status geometrii czasoprzestrzeni 196
3.4.5. Eter a czynna interpretacja symetrii czasoprzestrzeni 197
3.4.6. Eter a symetria praw przyrody 199
3.4.7. Eter a substancjalna przestrzeń 200

4. Czas 203
4.1. Określenie czasu 203
4.1.1. Pomiar czasu 203
4.1.2. Czy można mierzyć czas? 206
4.1.3. Zmiana a czas 209
4.1.4. Czas a jego miara 211
4.2. Równoczesność 213
4.2.1. Równoczesność ontologiczna a równoczesność fizyczna 213
4.2.2. Względność czasu fizycznego 215
4.2.3. Grawitacja a względność czasu 217
4.2.4. Grawitacja a równoczesność ontologiczna 219
4.3. Czy czas istnieje? 221
4.3.1. Ontologiczny status przeszłości i przyszłości 221
4.3.2. Absolutna teraźniejszość a geometria czasoprzestrzeni 224
4.3.3. Absolutna teraźniejszość a sens „upływu” czasu 226
4.3.4. Jak szybko „płynie” czas? 226
4.3.5. Paradoksy „upływu” czasu 228
4.3.6. Reizm a realność czasu 232
4.4. Własności czasu 233
4.4.1. Jednowymiarowość czasu 233
4.4.2. Spójność czasu 235
4.4.3. Niezwartość czasu 236
4.4.4. Nierozgałęzioność czasu 238
4.4.5. Jednorodność czasu 240
4.4.6. Anizotropia czasu 243
4.4.7. Determinizm a status „strzałek” czasu 246

5. Podsumowanie i wnioski 249
5.1. Ruch 249
5.1.1. Czy ruch jest sprzeczny? 250
5.1.2. Czy ruch jest względny? 251
5.1.3. Eter a względność ruchu 252
5.1.4. Znaczenie teorii względności 253
5.1.5. Konceptualne problemy teorii względności 254
5.2. Przestrzeń 256
5.2.1. Próżnia, miejsce, położenie 257
5.2.2. Punkty, obszary przestrzenne, przestrzeń 258
5.2.3. Wymiary przestrzeni 259
5.2.4. Geometria przestrzeni 260
5.3. Czasoprzestrzeń 262
5.3.1. Geometryczna interpretacja teorii względności 263
5.3.2. Eter a geometria czasoprzestrzeni 265
5.3.3. Substancjalizm czasoprzestrzenny 266
5.3.4. Alternatywa dla substancjalizmu czasoprzestrzennego 268
5.4. Czas 269
5.4.1. Określenie czasu 270
5.4.2. Równoczesność 271
5.4.3. Czy czas istnieje? 272
5.4.4. Własności czasu 273
5.5. Krajobraz po rewolucji 274

Literatura 281
Summary 295

• Tytuł: Ruch, przestrzeń, czas. Protofizyczne i metafizyczne aspekty podstaw fizyki relatywistycznej
• Autor: Jan Czerniawski
• ISBN: 978-8-3233-8239-3, 9788323382393
• Data wydania: 2014-05-16
• Format: Ebook
• Identyfikator pozycji: e_0b14
• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego