(Trans)pozycje idei w postjugosłowiańskim dramatopisarstwie oraz teatrze (1990-2020). Perspektywa transkulturowa

Gabriela Abrasowicz

Postjugosłowiańska produkcja dramatopisarsko-teatralna to przestrzeń oferująca możliwości zaobserwowania transpozycji idei artystycznych, społeczno-politycznych i filozoficznych. Wiąże się to z mobilnością kulturową, integracją wielu komponentów o różnym pochodzeniu kulturowym oraz tworzeniem nowych jakości. Fundamentem badań nad tym mechanizmem jest postrzeganie kultury jako procesu wymiany oraz odwołanie się do modelu sieci otwartych połączeń. Przedstawione tu projekty artystyczne dramatopisarzy i reżyserów teatralnych, aktywnych w krajach byłej Jugosławii, stanowią potwierdzenie, że jest to zjawisko pozostające wciąż w fazie rozkwitu. Jego dynamiczna formuła to dobry punkt wyjścia do refleksji na temat przepływów oraz powiązań ideowych i estetycznych, coraz bardziej dostrzegalnych w dramaturgii i teatrze wielu krajów Europy.

Trojanki

Eurypides

Trojanki to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Nowatorstwo tego dramatu Eurypidesa polega na zestawieniu ciągu scen, obrazujących w skrócie zagładę Troi. Tragedia przedstawia trojańskie kobiety przebywające w greckiej niewoli.  

Trojanki Jana Klaty

Olga Śmiechowicz

„Wojna się skończyła, czemu zabijacie?” ‒ tym jednym zdaniem można streścić Trojanki w reżyserii Jana Klaty. Eurypides, pisząc swoją tragedię, bezczelnie złamał koturn tradycji. Opowiedział o mieście od którego odwrócili się bogowie. Pokazał bohaterów Homera, którzy nie potrafili zmierzyć się z własnym zwycięstwem. Oddał głos pokonanym ‒ kobietom, członkiniom królewskiego rodu, zepchniętym na samo dno egzystencji... Trojanki to jednak nie tylko spektakl o wojnie i okrucieństwie, również o wektorach relacji w pięknym świecie rodzinnej nienawiści. Za murami Troi też były problemy, przemilczenia… Książka Trojanki Jana Klaty została napisana, by zachować w pamięci dźwięk przesypującego się piasku i zapach spalonych manekinów. Pokazuje naszą pracę nad tym spektaklem i opowiada o ryzyku, jakie wiąże się z wystawieniem antycznego dramatu – zawsze jest to niepewne balansowanie na granicy sensów greckiego oryginału. Książka Trojanki Jana Klaty jest bytem złożonym i niedefiniowalnym gatunkowo. Łączy w sobie formę eseju, dziennikarskiego wywiadu, dziennika, komentarza, reportażu i naukowego wykładu. Przynosi obraz pracy reżysera, który z równym zaufaniem i ciekawością odnosi się do własnych wyobrażeń, jak i do komentarzy specjalisty filologa, historyka, teatrologa. Ta nowatorska praca tworzy wzorzec dla profesjonalnego standardu: życzyłbym sobie, aby każdy spektakl stanowiący adaptację dawnego tekstu dramatycznego posiadał tak opracowaną dokumentację procesu twórczego, z tak profesjonalnym podejściem do źródła.                                                                            dr hab. Krzysztof Bielawski, Instytut Filologii Klasycznej UJ W centrum zdarzeń, a zatem w centrum rozpaczy, jest Hekabe Doroty Kolak. Matka tracąca dzieci obumiera, chwila po chwili, kawałek po kawałku. Rola jest wstrząsająca, bo pozbawiona źdźbła aktorskiej histerii. Na pierwszym planie, a wtopiona w całość. Kolak z siwymi włosami, niższa od młodszych partnerek, ma w sobie tyle siły, jakby wypełniała całą scenę. To w jej Hekabe skupia się wszystko, co w gdańskich Trojankach najważniejsze – wojna widziana przez kobiety, ich zduszony krzyk niezgody na taki świat, oczy suche już bez łez. Patrzę na Dorotę Kolak i przechodzą mnie dreszcze. Wiadomo nie od wczoraj, że to jest wielka aktorka. Tyle że teraz – z większą niż jeszcze nie tak dawno intensywnością – pokazuje, że może zrobić wszystko, trafiając idealnie w każdy ton. Jako Hekabe ma w sobie esencję tragedii Eurypidesa, ale i cierpienie każdej matki, wraz z dziećmi tracącej uzasadnienie do życia.                                  Jacek Wakar, Ziemia jałowa. O Trojankach Jana Klaty w Teatrze Wybrzeże, więź.pl  

Tumor Mózgowicz

Stanisław Ignacy Witkiewicz

„Tumor Mózgowicz” to dramat Stanisława Ignacego Witkiewicza, powszechnie znanego jako Witkacy, który był wszechstronnie uzdolnionym pisarzem, malarzem, dramaturgiem oraz filozofem. „Tumor Mózgowicz” to dzieło, którego tematyka porusza się wokół ciągłych perypetii z życia sławnego matematyka z niskiej klasy społecznej. Bohater tytułowy przeżywa absurdalne wydarzenia, w których można z łatwością dostrzec groteskowy humor Witkacego.

Twenty-Six and One and Other Stories

Maxim Gorky

The poem in prose Twenty-Six and One is based on the writers impressions related to life in Kazan and work in Semenovs bakery. Gorky considers the image of a tramp, revealing its negative qualities. The work tells about twenty-six bakers, attitude, feelings, the behavior of which is presented by the author as the attitude of one person. This is achieved by using Gorky a huge number of pronouns we are all

Tymon Ateńczyk

William Shakespeare

”Tymon Ateńczyk” to tragedia autorstwa Williama Shakespeare’a. Za materiały źródłowe, które posłużyły do jej napisania, uznaje się Życie Alcybiadesa Plutarcha i Tymona mizantropa Lukiana. Utwór ten jest przedmiotem wielu dyskusji, ze względu na to, że jest uważany za niedokończony. Istnieje także podejrzenie, iż jest to praca zbiorowa, być może nawet eksperymentalna.

Tytus Andronikus

William Shakespeare

”Tytus Andronikus” to jedna z pierwszych tragedii Williama Shakespeare’a w pięciu aktach powstała w latach 90. XVI wieku. Akcja tragedii rozpoczyna się w senacie, w którym toczy się dyskusja na temat sukcesji tronu po zmarłym Cesarzu. Aspirują do niego Saturninus, syn cesarza, i jego młodszy brat Basjanus. Po chwili dyskusji zgadzają się, że najlepszym rozwiązaniem będzie oddanie tronu powracającemu do Rzymu triumfującemu wodzowi Tytusowi Andronikusowi. Ten jednak odmawia przejęcia tego zaszczytu ze względu na swój zaawansowany wiek i sugeruje przejęcie tronu przez Saturninusa. Nowy cesarz wybiera sobie na żonę córkę Tytusa, Lawinię. Andronikus przystaje na to z radością. Do ślubu jednak nie dochodzi, gdyż Lawinia zostaje porwana przez swojego poprzedniego narzeczonego i brata cesarza, Basjanusa.

Uciekła mi przepióreczka

Stefan Żeromski

“Uciekła mi przepióreczka” to dramat Stefana Żeromskiego, polskiego prozaika, publicysty i dramaturga. Żeromski był czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.   Utwór opowiada historię Edwarda Przełęckiego, naukowca i działacza społecznego, który we współpracy z nauczycielami zamierza powołać w Porębianach uniwersytet ludowy. W Edwardzie zakochuje się jednak nauczycielka Dorota Smugoniowa. Edward, mimo uczucia, którym również darzy Dorotę, świadomie wywołuje skandal, by skompromitować się w jej oczach. Robi to, aby ratować małżeństwo Smugoniów oraz ideę uniwersytetu ludowego.