Autonomia woli w prawie prywatnym międzynarodowym i arbitrażu

Joanna Boroń, Katarzyna Buda, Mateusz Dąbroś, Patryk Felkel, ...

Na publikację składają się wybrane referaty spośród wygłoszonych podczas konferencji naukowej pt. „Autonomia woli w prawie prywatnym międzynarodowym i arbitrażu”,  która zorganizowana została przez Koło Naukowe Prawa Prywatnego Międzynarodowego i Arbitrażu przy Katedrze Prawa Cywilnego i Prawa Prywatnego Międzynarodowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego. Autorzy podejmują rozważania nad współczesnym statusem zasady autonomii woli w prawie prywatnym międzynarodowym i w prawie sądownictwa polubownego. Właściwie ze wszystkich artykułów wyłania się przekonanie, iż współczesne prawo kolizyjne jest polem ścierania się dwóch przeciwstawnych tendencji. Z jednej strony dostrzegalna jest ekspansja zasady autonomii woli na obszary, w których tradycyjnie nie była ona respektowana. Z drugiej – w sferze zobowiązań umownych, gdzie zasada ta trwale wpisała się w tradycje prawa kolizyjnego, dostrzega się zjawisko przeciwne, które jest wyrazem przekonania, że kolizyjnoprawna autonomia woli stron musi  podlegać pewnym ograniczeniom. Analogiczne wyzwania stają przed współczesnym prawem sądownictwa polubownego, pomimo że wyrasta ono z zasady autonomii woli i jest wyrazem jej najwyższego poszanowania. Książka będzie zapewne wartościową i użyteczną publikacją dla przedstawicieli doktryny prawa kolizyjnego i prawa sądownictwa polubownego, jak również dla praktyki prawniczej.

Członkowie rodziny jako ofiary poważnych naruszeń praw człowieka. Studium z zakresu prawa międzynarodowego praw człowieka oraz międzynarodowego prawa karnego

Małgorzata Myl

Społeczność międzynarodowa boryka się obecnie z wieloma trudnymi wyzwaniami, m.in. ze znaczną skalą naruszeń praw człowieka, z nieustannymi konfliktami zbrojnymi oraz rosnącą liczbą ofiar. Waga tych problemów zmusza do refleksji nad zadaniami stojącymi przed ową społecznością i nad rolą prawa międzynarodowego. Za jedne z głównych sprawdzianów skuteczności tego prawa należy uznać zapobieganie poważnym naruszeniom praw człowieka, a w razie ich wystąpienia – ochronę ofiar. Społeczność międzynarodowa powinna dążyć do zminimalizowania szkód i traumy tych osób, a także do zapewnienia im sprawiedliwości oraz właściwej ochrony i realizacji ich praw. Tematem książki jest sytuacja prawna członków rodziny jako ofiar poważnych naruszeń praw człowieka. Główną kanwę przeprowadzonych badań stanowią regulacje prawa międzynarodowego praw człowieka i praktyka międzynarodowych organów ochrony tych praw. Uwagę skierowano także na międzynarodowe prawo karne. Badania miały na celu zrekonstruowanie standardu ochrony członków rodziny jako ofiar poważnych naruszeń praw człowieka oraz udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy istniejący stan prawny jest wystarczający, czy konieczne są określone zmiany. Prezentowana monografia to pierwsze w polskiej literaturze naukowej całościowe ujęcie sytuacji prawnej członków rodziny jako ofiar poważnych naruszeń praw człowieka na gruncie prawa międzynarodowego praw człowieka i międzynarodowego prawa karnego.

Developments in Labour Law from a Comparative Perspective

Izabela Florczak, Zbigniew Góral

The need for comparative studies of labour law seems indisputable, inasmuch it arises from the international character of many labour law norms, as well as from the interconnection between working and social relations which are often conditional and international. Thus, it appears that academic research into the field of labour law would be incomplete without its comparative facet. For these reasons, numerous networks of international cooperation between labour law scholars are being established on both formal and informal levels. The underlying idea is to find a common denominator for the discourse concerning the present condition of labour law, and pathways for its further development. The Labour Law Education Society, established in 2012 at the initiative of Prof. Charles F. X. Szymanski, is one of the networks attempting to accomplish this objective. Its early days were crowned with Developments in Labour Law from a Comparative Perspective, a conference held on 23rd–24th of May 2014 at the Allerhand Instituteʼs branch in Cracow, Poland. The present volume, which is an outgrowth of that conference, presents certain current issues frequently discussed in the realm of labour law. Also, it contains chapters considering the most significant developments within the discipline. 

Dylematy polityki zagranicznej Polski na początku XXI wieku

Miron Lakomy

Praca składa się z siedmiu części obejmujących wszystkie najważniejsze zagadnienia związane z polską polityką zagraniczną na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku. Obejmują one kolejno: ewolucję środowiska międzynarodowego Polski na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku; niektóre uwarunkowania, cele, środki i metody polityki zagranicznej Polski; zagadnienia dotyczące dylematów w relacjach polsko-niemieckich; dylematy polityki wschodniej Polski; niektóre kwestie dotyczące wyzwań i zagrożeń stojących przed polityką bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego Polski; implikacje kryzysu w strefie euro dla doktryny i polityki integracyjnej Polski oraz dylematy polityki zagranicznej Polski na kierunkach pozaeuropejskich. Oprócz części pierwszej i drugiej, głównym kryterium wyodrębnienia pozostałych, były najważniejsze kierunki polityki zagranicznej Polski na początku drugiej dekady XXI wieku zarówno w wymiarze relacji dwustronnych jak i w stosunkach wielostronnych. Praca jest adresowana do szerokiego grona odbiorców. Przede wszystkim, skierowana jest do szerokiej rzeszy studentów politologii, stosunków międzynarodowych, bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego oraz prawa. Ponadto, publikacja jest przeznaczona dla badaczy nauk politycznych, stosunków międzynarodowych oraz bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. Może być także interesującą propozycją dla decydentów polityki zagranicznej Polski, przedstawicieli mediów oraz publicystów. Recenzja książki ukazała się na stronach czasopisma internetowego „Sprawy Nauki” nr 6–7 (201) maj 2015 (recenzja dostępna pod adresem: www.sprawynauki.edu.pl, 29 maja 2015 r.).  

Ewolucja immunitetów mających swoje źródło w prawie międzynarodowym

Izabela Skomerska-Muchowska

Problematyka immunitetów mających swoje źródło w prawie międzynarodowym jest zagadnieniem doniosłym zarówno dla teorii, jak i praktyki prawa międzynarodowego. Instytucja immunitetów, w szczególności immunitetu państwa, znajduje swoje uzasadnienie w podstawowych zasadach systemu prawa międzynarodowego. Jednocześnie immunitety wyznaczają ramy wzajemnych relacji między państwami w zakresie wykonywania jurysdykcji. Zachodzące współcześnie zmiany, takie jak wzmocnienie pozycji jednostki, w szczególności ochrony jej praw podstawowych, czy coraz częstsze wchodzenie państwa w stosunki prywatnoprawne, powodują, że przedmiot niniejszego opracowania jest jednym z najszerzej dyskutowanych zagadnień w doktrynie zarówno prawa międzynarodowego, jak i poszczególnych dziedzin prawa krajowego, w ramach których immunitety te są realizowane. Nie ulega wątpliwości, że różne postaci immunitetów (w szczególności immunitet państwa, funkcjonariuszy państwa, immunitety dyplomatyczne oraz immunitet organizacji międzynarodowych) podlegają obecnie przemianom, co do ich zakresu i możliwych włączeń. Powstaje zatem pytanie, w jakim stopniu i zakresie immunitety muszą pozostać niewzruszalne w interesie utrzymania porządku międzynarodowego i zapewnienia sprawnego funkcjonowania państwa lub organizacji międzynarodowej w stosunkach międzynarodowych, w jakim zaś powinny być ograniczone, np. w interesie ochrony jednostki. Niniejsza publikacja jest próbą rozstrzygnięcia tej niezwykle istotnej dla praktyki kwestii. 

FUNKCJONOWANIE BEZZAŁOGOWYCH SYSTEMÓW POWIETRZ-NYCH W SFERZE CYWILNEJ

Tadeusz Zieliński

Zdaniem autora, główne ograniczenia, wpływające na powolny rozwój rynku cywilnych zastosowań bezzałogowych statków powietrznych, obejmują trzy kluczowe obszary: rozbieżności w jednoznacznym klasyfikowaniu bezzałogowych systemów powietrznych, w tym wieloznaczna terminologia i typologia; trudności w integracji bezzałogowych systemów powietrznych z załogowym lotnictwem cywilnym, zwłaszcza wykonywanie lotów w niewydzielonej przestrzeni powietrznej; aspekty społeczne funkcjonowania bezzałogowych systemów powietrznych w środowisku cywilnym. 

Jurysprudencja 3. Integracja zewnętrzna i wewnętrzna nauk prawnych. Cz. 2

Adam Bartczak, Monika Zalewska, Małgorzata Król

Dążenie do integracji zewnętrznej i wewnętrznej prawoznawstwa jest zjawiskiem ciągle aktualnym i powracającym w refleksji naukowej nad prawem. Jednakże w ślad za rozwojem nauki zmienia się zarówno obszar integracji, jak i jej zakres, a zatem zmienia się pole integracji. Można to zauważyć w piśmiennictwie, a także w niniejszym tomie. Prawoznawstwo stale poszukuje nowych punktów odniesienia i nowych metod badawczych, by lepiej poznać i zrozumieć zjawisko prawne, przyjmując za punkt wyjścia wielowymiarowość prawa. Pole integracji staje się obszarem coraz gęstszych, a jednocześnie zmiennych, relacji interdyscyplinarnych i transdyscyplinarnych, pozwalających korzystać z dorobku naukowego rozmaitych dyscyplin badawczych z pożytkiem dla integrujących się dyscyplin, w tym szeroko rozumianego prawoznawstwa. Wskazać można wiele odmiennych pól integracji wyznaczanych w różnym czasie przez poszczególnych badaczy. Prawo ma ścisły związek z wieloma zjawiskami społecznymi, psychicznymi, etycznymi i językowymi, bo samo też jest takim zjawiskiem w wielu odsłonach. W opracowaniu poruszono bardzo wiele niezwykle interesujących oraz inspirujących badawczo i metodologicznie zagadnień z tego zakresu. Książka może stanowić źródło inspiracji naukowej, wzbudzić żywą dyskusję i rozwinąć dalsze zainteresowanie zjawiskiem prawnym.  

Jurysprudencja 4. Legitymizacja prawa Unii Europejskiej. Legitymizacja demokratyczna czy cywilizacyjna?

Wioletta Jedlecka

Europa jest wspólnotą wartości cywilizacyjnych, do których należą wolność i równość jednostki, demokracja, państwo prawa, społeczeństwo obywatelskie, to „europejski dom” nie może być budowany niezależnie od tych wartości lub wbrew nim, ale tylko i wyłącznie na ich podstawie. Wspólna polityka europejska musi więc występować w obronie wymienionych wartości oraz brać za nie odpowiedzialność. Teoria integracji europejskiej wymaga zgody co do strategii i celów zjednoczenia, a budowa tej zgody nie jest możliwa bez określonych koncepcji legitymizacyjnych. Oś problemową podjętych rozważań stanowi kwestia legitymizacji Unii Europejskiej – jej instytucji oraz stanowionego przez nie prawa. Inspiracją do podjęcia tematu było poczucie szeroko rozumianego kryzysu legitymizacji demokratycznej UE. Niewątpliwie w Unii występuje problem z uzasadnianiem decyzji – szczególnie w zakresie prawa pochodnego i orzecznictwa – w sposób wpisywalny w dominujące koncepcje demokracji, do których przywykły krajowe dyskursy profesjonalne. Receptą na ów kryzys może być wzmocnienie legitymizacji cywilizacyjnej Unii Europejskiej, tj. odbudowa wspólnoty inkluzywnej przy wykorzystaniu zasady solidarności, kanonu wartości wspólnych i wielokulturowości.  

Jurysprudencja 5. Prawo prywatne Unii Europejskiej ze stanowiska teorii prawa

Joanna Helios

Głównym celem monografii było zbadanie adekwatności wypracowanych w teorii prawa koncepcji podziału na prawo publiczne i prawo prywatne w prawie Unii Europejskiej. Na marginesie zasadniczych rozważań uwzględniono również dyskusję nad Europejskim Kodeksem Cywilnym, harmonizacją/unifikacją prawa prywatnego i refleksję nad rolą prawa prywatnego w procesie integracji społecznej. W publikacji można wyodrębnić trzy obszary problemowe: 1) adekwatność wyróżnienia prawa prywatnego UE jako rodzaju prawa; 2) kwestię uzasadnienia podziału europejskiego prawa na publiczne i prywatne; 3) modernistyczne uwikłania unijnego prawa prywatnego. Procesy integracji europejskiej oraz globalizacyjne „narzucają” nowe rozumienie prawa publicznego i prawa prywatnego. Wiąże się to ściśle ze zjawiskami: publicyzacji prawa prywatnego, prywatyzacji prawa publicznego oraz multicentryzmem. Na prawo prywatne Unii Europejskiej składa się wiele aktów unijnych o charakterze wiążącym i niewiążącym. Dyrektywy unijne w większości dotyczą obrotu konsumenckiego i są wdrażane za pomocą procedur administracyjnoprawnych, co stanowi pogwałcenie założeń prawa prywatnego. Do prawa prywatnego Unii Europejskiej trzeba również zaliczyć prawo międzynarodowe prywatne. Książka skierowana jest zarówno do teoretyków i filozofów prawa, dogmatyków prawa międzynarodowego i europejskiego, cywilistów, komparatystów i historyków prawa, jak też do wszystkich zainteresowanych prawem prywatnym, które może być szansą dla rozbudowy Wspólnoty.  

Klauzule generalne w prawie krajowym i obcym

red. Lidia Zacharko

Klauzule generalne stanowią jedno z najbardziej dyskutowanych zagadnień zarówno na gruncie prawa publicznego, jak i prawa prywatnego. Wzbudzają wątpliwości nie tylko na etapie ich definiowania oraz umiejscowienia w systemie norm i uregulowań prawnych. Klauzule generalne zapewne przyczyniają się do uelastycznienia tekstu przepisów, choć posługiwanie się nimi w procesie stosowania prawa wiąże się z wieloma zagrożeniami. Stąd ważna rola orzecznictwa sądów powszechnych i administracyjnych. Jak wynika z praktyki orzeczniczej, klauzule generalne muszą same być poddane wykładni, stanowiąc wytyczną do rozumienia przepisów prawnych, w tym w szczególności w przypadku podejmowania decyzji uznaniowych, na przykład w zakresie prawa podatkowego („ważny interes podatnika”, „niewspółmierna wysokość” podatku czy „uzasadniona obawa” w kontekście zabezpieczenia zobowiązania podatkowego). Klauzule generalne implikują konieczność wyważenia wartości, jednak nie przesądzają o wyborze właściwego rozwiązania, jedynie wskazują na warianty możliwości. Stąd istotną rolę w ich stosowaniu odgrywają zasady techniki legislacyjnej. Nadrzędną zasadą jest jednoznaczność treści przepisów prawnych, ale nieodzownym ich elementem jest tzw. luz decyzyjny, który jest odpowiedzią na zmieniające się otoczenie i dynamikę zjawisk społeczno‑gospodarczych.  (Słowo wstępne)   Zeszyt naukowy jest skierowany zarówno do pracowników naukowych i studentów wszystkich kierunków, których programy nauczana obejmują problematykę teorii i filozofii prawa, prawników praktyków: adwokatów, radców prawnych.

Konstytucyjne podstawy ochrony praw człowieka

red. Radosław Koper

Praca zawiera przegląd rozmaitych zagadnień dotyczących ochrony praw człowieka w relacji do norm konstytucyjnych. Stopień poszanowania praw człowieka niezmiennie stanowi istotne kryterium oceny zakresu ugruntowania struktur demokratycznych. Wskazana tematyka jest więc niezwykle ważna i aktualna w kontekście interesu społecznego i interesu indywidualnego jednostki. Autorzy poszczególnych opracowań skoncentrowali uwagę zarówno na problemach z zakresu prawa publicznego (konstytucyjnego, karnego, gospodarczego, finansowego) jak i prawa prywatnego (cywilnego), omawiając konkretne regulacje normatywne, a także przedstawiając rozważania o charakterze ogólnym i systemowym. Zeszyt naukowy jest skierowany do pracowników naukowych, studentów prawa i administracji, prawników praktyków: adwokatów, radców prawnych, sędziów, prokuratorów, notariusz.

LEGALNE/NIELEGALNE POSZUKIWANIE ZABYTKÓW I OBRÓT ZABYTKAMI. NA STYKU ARCHEOLOGII I PRAWA

Iwona Gredka-Ligarska, Dariusz Rozmus (red.)

Książka niniejsza jest zbiorem artykułów, w których Autorzy podjęli próbę przedstawienia zjawiska poszukiwania zabytków i obrotu nimi, widzianego z perspektywy: organów publicznych powołanych do ochrony zabytków, organów ścigania przestępstw przeciwko zabytkom, uczestników rynku obrotu zabytkami oraz samych poszukiwaczy. Nakreślona została sylwetka ,,poszukiwacza”, który poszukuje i wydostało w świetle obowiązujących – jak również dopiero projektowanych – uregulowań administracyjnoprawnych, karnoprawnych oraz cywilnoprawnych. Niejednokrotnie autorzy artykułów postawili sobie za cel odpowiedź na pytanie, czy obowiązujące regulacje prawne są adekwatne do aktualnie obserwowanego w praktyce zjawiska legalnego/ nielegalnego poszukiwania zabytków i obrotu nimi. W niektórych przypadkach nie podano jeszcze gotowych rozwiązań dostrzeżonych, skomplikowanych problemów, ale co istotne – zwrócono uwagę na ich występowanie i stopień natężenia, który jest bardzo niepokojący i który wymaga uwagi ustawodawcy. Przeprowadzone rozważania pozwoliły także na zgłoszenie kilku propozycji wprowadzenia nowych rozwiązań do systemu prawa polskiego. Przedstawione zostały także rozwiązania przyjęte w innych krajach europejskich (na przykładzie Niemiec). Redaktorzy niniejszej książki wyrażają nadzieję, że dialog pomiędzy archeologami, muzealnikami, prawnikami i poszukiwaczami ,,skarbów” jest możliwy, a nade wszystko jest konieczny. Mediatorem mogą tu być urzędy konserwatorskie, środowiska akademickie i wszyscy ci, którym uczciwie na sercu leży zachowanie dziedzictwa kulturowego. Jak bowiem powiedział Józef Piłsudski, ,,Kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku, teraźniejszości ani prawa do przyszłości”.

Militarne i pozamilitarne aspekty współczesnego bezpieczeństwa międzynarodowego. Wybrane problemy. T. 2

red. Tomasz Iwanek, współred. Agnieszka Miarka, współred. Bartosz Midro, współred. Marzena Mruk, ...

„Z przyjemnością oddając do rąk Czytelnika tom 2 opracowania zbiorowego pt. Militarne i pozamilitarne aspekty współczesnego bezpieczeństwa międzynarodowego, należy wyjaśnić, iż ma on na celu wszechstronne, acz w żadnym razie nieaspirujące do miana wyczerpującego, rozważenie współczesnych – istniejących i rodzących się – zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego. W poprzednim tomie, noszącym ten sam tytuł i mającym zasadniczo te same cele badawcze, skupiono się na krajowych (narodowych) czynnikach bezpieczeństwa militarnego, ze szczególnym uwzględnieniem roli i struktury sił zbrojnych, oraz na przeglądzie wyzwań napotykanych przez państwa w nieustającym procesie zapewniania stabilności międzynarodowej, mając przy tym na uwadze podział na czynniki militarne oraz pozamilitarne. Tom drugi ma za zadanie uzupełnić wcześniejsze rozważania. Wobec tego prezentowane są w nim dwie dalsze grupy zagadnień. Po pierwsze, analizie poddano zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego oraz polityki wybranych państw w tym zakresie. Po drugie, dokonano case studies, skupiając się na analizie przebiegu i implikacji wybranych konfliktów zbrojnych. Wspólnie te analizy dopełniają obrazu proponowanego spojrzenia na badane zagadnienia.” (fragment Wstępu)

Należyta staranność w prawie międzynarodowym

Joanna Kulesza

Monografia stanowi pierwsze w doktrynie prawa międzynarodowego opracowanie zagadnienia należytej staranności, leżącego u podstaw odpowiedzialności międzynarodowej państw za zaniechanie ich organów. Celem dokonanej analizy jest wykazanie, iż należyta staranność zdefiniowana została w dorobku prawa międzynarodowego dostatecznie precyzyjnie, zaś jej rola jest na tyle znacząca, aby uznać ją za jedną z zasad prawa międzynarodowego. Z recenzji: „Monografia stanowi istotny i wielce znaczący wkład w rozwój prawa międzynarodowego. Po raz pierwszy poddane zostało analizie międzynarodowo-prawnej zagadnienie należytej staranności, kluczowe dla praktyki przypisywania odpowiedzialności państwom za zaniechania ich organów. W dobie walki z międzynarodowym terroryzmem oraz katastrof ekologicznych, wywołanych stosowaniem nowych technologii, to właśnie odpowiedzialność państw za zaniechania, raczej niż za działania ich organów ma dominujące znaczenie praktyczne”. dr hab. Piotr Daranowski, prof. UŁ  

Perspektywa praw ofiar w prawie międzynarodowym. Sprawiedliwość okresu przejściowego (transitional justice)

Tomasz Lachowski

Monografia dotyczy tematyki związanej z pojęciem sprawiedliwości okresu przejściowego (transitional justice ) w prawie międzynarodowym - niezwykle dynamicznie rozwijające j się dyscypliny wiedzy, ale i przede wszystkim działań praktycznych, czerpiących wprost z nauk prawnych oraz z bogactwa nauk historycznych, politycznych, społecznych, a nawet psychologicznych. To przestrzeń, w której można znaleźć rozwiązania problemów społeczeństw postautorytarnych lub postkonfliktowych, znajdujących się pomiędzy rządami władzy opresyjnej a demokracją lub pomiędzy wojną a pokojem, chcących jednocześnie rozliczyć trudną przeszłość. Autor pochyla się w szczególności nad sytuacją prawną ofiar poważnych naruszeń praw człowieka lub prawa humanitarnego w czasie gwałtownych zmian polityczno-społecznych. W uzupełnieniu metodologii charakterystyczne j dla nauk prawnych odwołuje się także do swoich badań terenowych przeprowadzonych w państwach zmagających się z niełatwą przeszłością, takich jak: Bangladesz, Bośnia i Hercegowina, Mozambik oraz Ukraina.

Prawa człowieka. Współczesne zjawiska, wyzwania, zagrożenia. T.1

Anna Kalisz (red.)

Czy prawa człowieka stanowią odrębną dziedzinę prawa, czy może tak jednak nie jest? Z jednej strony pojęcie praw człowieka funkcjonuje w świadomości społecznej, czasem napotykamy pojęcie „prawo praw człowieka”, istnieje i rozwija się doktryna praw człowieka, na niektórych wydziałach prawa uniwersytetów funkcjonują katedry praw człowieka. Z drugiej strony, o ile prawa człowieka mogą stanowić i stanowią odrębny przedmiot nauczania, to jednak wydaje się, że nie stanowią one odrębnej dyscypliny prawa. Zagadnienia praw człowieka bardziej przenikają różne dyscypliny prawa i zarówno treść książki, jak i jej systematyka wydają się tę tezę potwierdzać. Tak więc prawa człowieka mają swój wymiar międzynarodowy i ponadnarodowy, mają swój wymiar konstytucyjny – zasadniczo horyzontalny, do ich naruszeń dochodzi w obszarze zarówno stanowienia, jak i stosowania norm prawa administracyjnego, karnego, cywilnego, jak i norm składających się na inne dyscypliny prawa. Ponadto prawa człowieka cechuje dynamika przejawiająca się we wkraczaniu przez nie na obszary, na których ich wcześniej nie stwierdzano, na przykład prawa człowieka postępują za rozwojem stosunków społecznych, rozwojem techniki czy technologii. Ponieważ prawa człowieka wymagają ochrony, to za ich rozwojem postępuje rozwój instytucji, procedur i całych mechanizmów ich ochrony, często wysoce wyspecjalizowanych, zarówno w wymiarze prawa międzynarodowego, jak i w wymiarze prawa wewnętrznego.