Być agentem wiecznej idei. Przemiany poglądów estetycznych Debory Vogel

Karolina Szymaniak

Książka jest pierwszą próbą uporządkowania estetyki Debory Vogel - międzywojennej pisarki i myślicielki piszącej w językach jidysz i polskim. Omówione zostały w niej nieznane lub zapoznane teoretyczne teksty pisarki, która podjęła w swej twórczości próbę stworzenia języka analogicznego do nowoczesnego malarstwa (m.in. teoria kubistyczno-konstruktywistycznej poezji chłodnej statyki i montażu literackiego). Książka zawiera również najobszerniejszą dotychczas biografię pisarki opartą na nowych dokumentach, aneks z tłumaczeniami wybranych esejów i poezji Vogel oraz sporządzoną po raz pierwszy bibliografię jej twórczości.  

Byliśmy tacy zakochani

Andrzej Horubała

Drugi tom szkiców krytycznych Andrzeja Horubały publikowanych w tygodniku Do Rzeczy. Zebrane w tej książce teksty stanowią gorący zapis polskiego życia kulturalnego w latach 2014 i 2015. Umieszczam w tych tekstach dużo z siebie, staram się pisać emocjami, eksponować swe przekonania, dzielić gniewem, furią, a czasem zachwytem i euforią. () Tu można mnie spotkać. () Nie chcę ukrywać swego ja, bo przecież to ja jestem czytelnikiem, widzem, świadkiem. Po co udawać przezroczystego, obiektywnego odbiorcę, konsumenta? () Teksty ukazują się w wersji publikowanej w tygodniku, ani ich nie uaktualniałem, ani też nie czyściłem. To ma być prawda o moich wyborach i opiniach z wtedy, to ma być zanurzenie się w tamtych sezonach.

Centra - peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku

Wojciech Browarny, Dobrawa Lisak-Gębala, Elżbieta Rybicka

Dawno minęły czasy, kiedy termin literatura regionalna oznaczał twórczość przeważnie minorową, w najrozmaitszych znaczeniach tego przymiotnika. Niniejszy tom odwołuje się zresztą do tamtych wcześniejszych faz i form regionalizmu, bowiem stanowią one konteksty historyczne i polityczne, wobec których współczesne myślenie regionalistyczne przyjęło postawę kontestacji, czy też, jak powiada w swoim znakomitym studium Małgorzata Mikołajczak, wszczęło rebelię. Opozycyjne, a tutaj również tytułowe, napięcie pomiędzy centrami a peryferiami, jest aktualną, współczesną postacią tożsamościowego dyskursu. W dalszym ciągu toczy się on na wielu płaszczyznach życia społecznego, stanowi istotę przemian kulturowych. Nadal najlepszego bodaj materiału obserwacyjnego czy wręcz badawczego dostarcza literatura. Zbiór studiów pt. Centra – peryferie w literaturze XX i XXI wieku jest ze wszech miar oryginalną próbą analitycznej prezentacji aktualnego stanu tego tak ważnego dyskursu.   prof. dr hab. Andrzej Zawada

Cenzorskie lekcje literatury. Studia o systemowej kontroli słowa w Polsce po 1945 roku

Marzena Woźniak-Łabieniec

Cenzorskie lekcje literatury zawierają niezwykle cenne ustalenia w dwóch – powiązanych ze sobą – obszarach: historii literatury i historii peerelowskiej cenzury. Obydwie te sfery w czasach PRL wzajemnie się dopełniają, dopowiadają i komentują. Marzena Woźniak-Łabieniec ukazuje związki ideologii i sztuki, analizuje najróżniejsze formy oddziaływania, w których tekst poetycki i prozatorski podlega modyfikacji, lecz także wchodzi w interakcję z zaleceniami urzędników z Mysiej. Śledzenie tych zależności jest zadaniem, przed jakim staje badaczka. Do najtrudniejszych zaś należy tropienie zjawiska autocenzury. W tym zakresie funkcjonowanie Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk poczyniło być może największe szkody. Cenzorskie lekcje literatury śledzą zatem to, co można wypatrzeć w archiwach GUKPPiW, ale też notatkach samych pisarzy, w których komentują oni uwagi pracowników komunistycznego ministerstwa prawdy. […] Rzecz jest napisana z filologiczną wnikliwością i rzetelnością, jaka winna cechować badacza tematyki cenzury peerelowskiej. Rozważania analityczne Marzena Woźniak-Łabieniec wspiera kwerendą archiwalną oraz rozległą lekturą literatury przedmiotowej (dotyczącą dorobku pisarzy aktywnych twórczo w czasach PRL). Z recenzji prof. dr. hab. Sławomira Buryły (Uniwersytet Warszawski)   Zdumiewa pasja, z jaką autorka wydobywa z przepastnych archiwów „po-PRL-owskich” oraz z archiwów pisarzy nieznane fakty, wydarzenia oraz nigdy niepublikowane fragmenty, które – tak bywa – zmieniają konteksty interpretacyjne wielu utworów, a w przypadku omawianej książki – Parnickiego, Rymkiewicza, Nowakowskiego, Różewicza i Miłosza. To są po prostu badania ważne dla historyków literatury (i szerzej – historyków PRL) oraz interpretatorów literatury. Dlatego bardzo wysoko oceniam poziom merytoryczny prezentowanej książki, jej ważność w obrębie dyscypliny literaturoznawstwa, doceniam też uważność i skrupulatność autorki w odniesieniu do stanu badań. Z recenzji prof. dr. hab. Józefa Olejniczaka (Uniwersytet Śląski)

Chiny i Europa Środkowo-Wschodnia. Historia kontaktów literackich

Ding Chao, Song Binghui

Redakcja naukowa i koordynacja przekładu: Małgorzata Religa Przyczyn, dla których prezentowana przez nas książka może być interesująca dla polskiego czytelnika, jest kilka. Już sama ilość i różnorodność zawartych tu informacji jest imponująca, a ich zakres czasowy ogromny – obejmuje około dwóch tysięcy lat od najwcześniejszych kontaktów między Azją a Europą Środkową aż do dziś. […] W pewnym sensie ważniejsza nawet niż sama ilość zgromadzonego tu materiału jest jednak ofiarowana nam przez tę książkę możliwość spojrzenia na naszą literaturę chińskimi oczami. Mamy więc okazję dowiedzieć się, kiedy i jak Polska po raz pierwszy trafiła do świadomości Chińczyków, a także czy i dlaczego polska literatura była dla Chińczyków interesująca w przeszłości i czy jest dla nich interesująca nadal. Co więcej, mamy też okazję zobaczyć siebie na tle innych krajów regionu, które pojawiły się w chińskiej świadomości w zbliżonym czasie i postrzegane były jako interesujące punkty odniesienia do sytuacji chińskiej. Miało to miejsce na przykład na początku XX wieku w przypadku Polski i Węgier, które wzbudziły zainteresowanie jako podbite państwa uparcie walczące o wolność, a ich literatura cenna była dla Chińczyków głównie jako świadectwo i jedno z narzędzi tej walki, albo w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku w przypadku literatury czeskiej, która w wychodzących z traumy rewolucji kulturalnej Chinach wzbudziła zainteresowanie ostrością i głębią krytyki politycznych wypaczeń okresu komunistycznego. Fragment Wstępu do wydania polskiego   Książka ta jest unikalnym kompendium wiedzy na temat historii kontaktów i wymiany literacko-kulturalnej między Chinami a szesnastoma krajami Europy Środkowo-Wschodniej. Czytelnik prześledzi – na tle wydarzeń historycznych – dzieje relacji Chin w Polską, jej południowymi sąsiadami czy krajami bałkańskimi. To również wyjątkowa okazja, aby spojrzeć na doskonale znane nam dzieła literackie i pisarzy z chińskiego punktu widzenia. Które klasyczne dzieła były i są tłumaczone na język chiński, a którzy pisarze naszego regionu zdobyli popularność w Kraju Środka? Jak Chińczycy opisywali Europę Środkowo-Wschodnią w swych relacjach z podróży? Na te i inne pytania znajdziemy odpowiedź w niniejszej książce.

Chińska kultura symboliczna

Kasarełło Lidia

Jest to pierwsza próba przybliżenia i wyjaśnienia symbolicznych treści i języka, jakim posługują się współcześni artyści chińscy. Książka pokazuje metamorfozę chińskiej kultury symbolicznej na przykładzie wybranych dzieł. Pośród analizowanych tekstów kultury są powieści i opowiadania Gao Xingjiana, Mo Yana i Su Tonga, a także obrazy Hu Yongkaia oraz najwybitniejszych przedstawicieli chińskiej awangardy końca XX i początków XXI wieku. Twórczość teatralną reprezentuje monumentalna opera o buddyzmie chan Śnieg w sierpniu (Bayue xue) napisana i wyreżyserowana przez Gao Xingjiana. Poszukiwaniom symboli, metafor i aluzji towarzyszy refleksja na temat roli tradycji, chroniącej podstawowe struktury znaczeniowe, pojęcia, znaki i obrazy. Chodzi tu o proces kształtowania symboli głębokich, zakorzenionych m.in. w korelatywnej kosmologii chińskiej i uniwersyzmie, a także o kulturę dobrowróżbną, przechowującą model myślenia symbolicznego. Współczesny twórca chiński czerpie z tradycji kulturowej i doświadczenia społecznego, w których pamięć wspólnoty splata się z indywidualną pamięcią i wyobraźnią artystyczną. Jego wypowiedzi, nasycone symbolami, aluzjami i alegoriami nie tylko pozostają w dialogu ze współczesną kulturą i sztuką na świecie, ale przede wszystkim odgrywają ważną rolę w poszukiwaniu własnej tożsamości kulturowej.

Chwila bez imienia. O poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Stanisław Stabro

Wznowienie pracy poświęconej poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, która weszła do klasyki opracowań historycznoliterackich, stając się monografią twórczości wybitnego pisarza z „pokolenia Kolumbów”. Autor książki nie ogranicza się do wnikliwej analizy utworów poety, lecz przywołuje tradycję romantyczną, patronującą podjęciu ideologii czynu i wpływającą na kształtowanie się heroicznego wymiaru poezji, oraz modernizm wnoszący nowe wątki historiozoficzne i dostarczający środków poetyckich do wyrażenia głębokiego pesymizmu. Zasadnicza perspektywa, w jakiej autor postrzega twórczość Baczyńskiego to nurt polskiego katastrofizmu. Utwory młodego poety konfrontowane są z poezją „żagarystów”, ze światopoglądem i poetyką Miłosza i Czechowicza, przynosząc zapis stanu świadomości pokolenia wojennego.

Ciało, kobiecość i śmiech w poezji Anny Świrszczyńskiej

Agnieszka Stapkiewicz

Jedna poetka. Trzy tematy. Trzy rewolucje?   „U Świrszczyńskiej ciało jest sposobem myślenia, odczuwania i przeżywania świata – sposobem jedynym i wyłącznym”. Ta dominująca pozycja ciała łączy się ściśle z kobiecością – nie tylko poprzez fizjologię kobiecości, ale także jako specyfika kobiecej percepcji i kobiecego sposobu bycia w świecie. I śmiech: jeden „bezinteresowny” i radosny, a drugi – będący w istocie postawą wobec śmierci, próbą odczynienia jej grozy i obrony własnej tożsamości wobec tego, co przeczuwane i nieuniknione. Plan egzystencji i plan pisania autorka splata tak mocno, że trudno byłoby mówić o Świrszczyńskiej-poetce, nie pamiętając o Świrszczyńskiej społecznicy czy Świrszczyńskiej-publicystce – trzeba wyjątkowych umiejętności nie tylko literaturoznawczych, aby ten splot wydobyć, ale także w sposób tak przekonujący i zajmujący opisać. To, co w tej książce niezmienne, to pełna żarliwej pasji i osobistego zaangażowania postawa badawcza. To ona sprawia, że czytając, obcujemy de facto z dwiema autentycznymi osobowościami: poetki i badaczki. Właśnie ta relacja osobowa jest niezmiernie ważna. Szczęśliwie odeszliśmy już w humanistyce od zdepersonalizowanych aktów lektury. (prof. Krystyna Pietrych)