KOCHAM DZIEŁO DUCHA ŚWIĘTEGO. SPOTKANIA Z KATECHIZMEM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO

ABP STANISŁAW BUDZIK

Trzeci i ostatni tom cyklu spotkań z Katechizmem Kościoła Katolickiego, poświęcony trzeciej Osobie Trójcy Świętej - Duchowi Świętemu. Autor przystępnie i rzeczowo wyjaśnia artykuły wiary. Korzystając z bogatego nauczania Kościoła i Tradycji, interesująco przedstawia tożsamość i misję Ducha Świętego oraz uwrażliwia na Jego obecność. Przekonuje, że ta najbardziej tajemnicza w Trójcy Świętej Osoba towarzyszy nam nieustannie: podtrzymuje naszą wiarę, daje łaskę w sakramentach, przychodzi na modlitwie, a przede wszystkim buduje wspólnotę Kościoła. Książkę polecamy wszystkim zainteresowanym pogłębieniem swojej wiedzy na temat prawd wiary nauczanych przez Kościół.

Konieczność wyboru

ks. Radosław Rychlik

Konieczność wyboru. Rozważania adwentowe na każdy dzień

KOŚCIELE DOKĄD ZMIERZASZ ?

KARD. KURT KOCH

Książka "Kościele dokąd zmierzasz?", którą wydawnictwo Gaudium oddaje do rąk polskich Czytelników, jest próbą zaprezentowania niezwykle bogatego dorobku teologicznego kardynała Kurta Kocha (przewodniczącego Papieskiej Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan). Jest to owoc głębokich przemyśleń szwajcarskiego teologa oraz translatorskiej pracy Ks. dra hab. Roberta Biela, najlepszego znawcy teologii Kardynała Kurta Kocha w Polsce. Szukając odpowiedzi na postawione w tytule pytanie, Autor wskazuje Kościołowi drogi ku Jego udanej przyszłości oparte w dużej mierze na otwarciu się na działanie Ducha Świętego i recepcji nauczania Soboru Watykańskiego II. Ta publikacja stanowi też głos w dyskusji na temat problemów eklezjalnych, które pojawiły w Kościele w Szwajcarii i Europie Zachodniej na progu trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa. Tytułowe pytanie: Kościele dokąd zmierzasz? brzmi również dzisiaj w przestrzeniach Kościoła w Polsce, ponieważ wiele problemów życia eklezjalnego na Zachodzie puka coraz bardziej natarczywie do naszych drzwi, co więcej niektóre z nich zadomowiły się u nas już nawet na dobre. A to ze względu na fakt, że po upadku komunizmu również Polska weszła niejako na orbitę wiodących trendów współczesnej cywilizacji. Ponadczasowy wymiar mają refleksje Kocha na temat wielu problemów życia eklezjalnego Kościoła, jak: prywatyzacja i indywidualizacja życia i wiary oraz bardzo mocna desolidaryzacja. Jego uważnemu spojrzeniu nie umknęły także wewnątrzkościelne problemy takie jak: eklezjalny narcyzm, katastrofalny brak kultury prowadzenia sporów oraz rozwiązywania wewnątrzkościelnych konfliktów. Dlatego, mimo że ta książka Kardynała Kocha ukazała się w oryginale już prawie 20 lat temu, to jednak jest ona wciąż aktualna, bo traktuje o problemach coraz to bardziej obecnych w Kościele powszechnym i lokalnych wspólnotach kościelnych. Jej aktualność ma swoje zakorzenienie szczególnie w eklezjologicznej idei rozumienia Kościoła jako wędrującej Wspólnoty Ludu Bożego oraz proponowanej przez Kocha futurologicznej perspektywie patrzenia na Kościół i jego niestrudzonej trosce o ciągłe szukanie i wskazywanie nowych dróg w podejmowaniu i realizowaniu misji ewangelizacji - nowej ewangelizacji, głosząc krzyż i śmierć Pana oraz Jego zmartwychwstanie (LG 8). Wstęp do polskiego wydania książki napisał ks. abp. Stanisław Budzik, a ks. Robert Biel opatrzył je Słowem od tłumacza.

Kościół katolicki wobec kary śmierci. Między prawem a filozofią i teologią

Tomasz Snarski

Katechizm Kościoła Katolickiego opowiada się obecnie za bezwarunkowym sprzeciwem wobec kary śmierci. To efekt decyzji papieża Franciszka z 2018 roku, która spotkała się z licznymi kontrowersjami. Kongregacja Nauki Wiary tłumaczyła wówczas, że mamy do czynienia z drobną korektą nauczania, nie zaś z przełomową zmianą. Jak jednak jest w rzeczywistości? Czy powinniśmy w tym przypadku mówić o ewolucji, czy raczej o rewolucji? A może obserwujemy powrót do ewangelicznego radykalizmu pierwszych wieków chrześcijaństwa? Jakie racje zdecydowały o przyjęciu przez Kościół skrajnego abolicjonizmu? Na ile wynika on z akceptacji poglądów formułowanych w filozofii czy naukach penalnych, a na ile jest rezultatem refleksji teologicznej w łonie samego Kościoła? Stawiając powyższe pytania, Tomasz Snarski przybliża specyfikę katolickiego abolicjonizmu. Konfrontuje nauczanie Kościoła z argumentacją sporu na temat kary śmierci w nauce prawa karnego i filozofii. Wiąże się z tym szereg kolejnych kwestii. Jakie znaczenie ma potępienie moralne kary śmierci przez Kościół dla tradycyjnego rozumienia kary kryminalnej i sprawiedliwości? Czy spór między przeciwnikami a zwolennikami kary śmierci zostanie kiedykolwiek rozstrzygnięty? Czy prawo karne może i powinno podzielać wartości ewangeliczne? I czy jest w nim miejsce na przebaczenie oraz miłosierdzie? Wzajemne uwikłanie prawa karnego, teologii i filozofii każe także na nowo zadać podstawowe pytanie o postawę chrześcijan (i nie tylko) wobec najbardziej okrutnych i niebezpiecznych przestępców.

Kościół na rynku. Eseje pastoralne

Ks. Andrzej Draguła

Marketing religijny to dziedzina w Polsce mało znana i budząca nieufność. W Kościele wciąż zauważa się pewien dystans wobec korzystania z technik reklamowych, wynikający zapewne z kojarzenia ich ze sprzedażą, działalnością komercyjną, zyskiem, a nawet manipulacją i kłamstwem. Jak jednak zauważa ks. Andrzej Draguła, instrumenty kryjące się pod terminami "marketing" i "reklama" same w sobie nie są ani dobre, ani złe. Przekonuje, że Kościół powinien uczyć się od marketingowców m.in. metod badania potrzeb oraz rozpoznawania mechanizmów rządzących ludzkimi wyborami. Pozwoli to spojrzeć na wiele starych metod duszpasterskich z nowego punktu widzenia. Wiara i ekonomia, Kościół i rynek, zbawienie i marka, duszpasterstwo i marketing są sobie bliższe, niż nam się wydaje.

Kościół św. Józefa w Sandomierzu

Andrzej Sarwa

Gdy wyjdzie się poza obręb sandomierskiego Starego Miasta, ongiś obwiedzionego murami, i ulicą Mickiewicza skieruje w stronę parku porastającego Wzgórze Reformackie, zwane też czasem Wzgórzem Świętego Wojciecha, a w pradawnych czasach Czwartkiem, dostrzeże się kościół św. Józefa oraz przylegające doń budynki dawnego klasztoru O.O. Franciszkanów-Reformatów. Budowlę sakralną, którą chciałbym tutaj zaprezentować pewnie trudno może zaliczyć do pereł sandomierskiej architektury, ale tylko jeśli odniesiemy to do całego gmachu. Za perły wszakże uznać można pewne detale zdobiące jej wnętrze. Dlatego koniecznie zajrzeć trzeba do tej cichej świątyni, przesyconej zapachem dawno zwiędłych kwiatów, dymów kadzideł, które wsiąkły w mury, a przede wszystkim szeptem niezliczonych modlitw, które usta wielu pokoleń wznosiły do Boga... Warto odwiedzić tę świątynię, bo znajdują się blisko Rynku, nie trzeba zatem zbaczać z głównych szlaków, nie zapuszczać się odległe rejony miasta.

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 10. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragną czytać Pismo Święte

(red.)

Wydanie zeszytu 10 "Kręgu Biblijnego" zbiegło się z ogłoszeniem przez Benedykta XVI Roku Kapłańskiego. W liście go inaugurującym Papież zadał szereg pytań w imieniu własnym i braci kapłanów: "czy jesteśmy przeniknięci słowem Bożym? Czy jest ono doprawdy pokarmem, którym się posilamy, bardziej niż chleb i sprawy tego świata? Czy naprawdę je znamy? Czy je miłujemy? Czy troszczymy się wewnętrznie o to słowo do tego stopnia, aby rzeczywiście odciskało się ono na naszym życiu i kształtowało to nasze myślenie?". Pogłębianiu zażyłości z Pismem Świętym - zarówno kapłanów, jak i świeckich, we wzajemnej współpracy - służy Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II i towarzyszący mu periodyk "Krąg Biblijny", a także cała sieć parafialnych kręgów biblijnych. Tym razem - w części I - otrzymują one pomoc do rozważania ewangelii przygotowywanych na ostatni okres roku liturgicznego: od 23. niedzieli zwykłej do uroczystości Chrystusa Króla. W części II natomiast dużo miejsca poświęcono św. Pawłowi, w którym - jak napisał Ojciec Święty - jaśnieje przed naszymi oczami wspaniały wzór kapłana, całkowicie oddanego swej posłudze".

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 4. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragną czytać Pismo Święte

(red.)ks. Piotr Łabuda

Czwarty numer kwartalnika (wrzesień, październik, listopad), wydawanego pod auspicjami Dzieła Biblijnego im. Jana Pawła II, składa się dwóch części, z których każda, jak mamy nadzieję, będzie niezwykle pomocna w poznawaniu Biblii. Pierwsza część Kręgu zawiera spotkania dla grup biblijnych, młodzieżowych i wszystkich, którzy pragnął czytać Słowo Boże. Każde, cotygodniowe spotkanie, zawiera analizę tekstu biblijnego nawiązującego do roku liturgicznego, jego akutalizację do życia współczesnego chrześcijanina oraz pytania i sugestie pomocne do prowadzenia spotkania. Część druga to refleksja nad kwestią natchnienia Biblii oraz wybrane zagadnienia z zakresu teologii Starego i Nowego Testamentu. Każde spotkanie składa się z opracowania danego zagadnienia, pogłębienia oraz pytań, które mogą ułatwiać studium Biblii.

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 45. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragn

Red. Ks. dr hab. Piotr Łabuda, prof. UPJPII

Krąg Biblijny nr 45 Bóg w najróżniejszy sposób mówi do tych, którzy pragną Go usłyszeć. Jak pisze autor Listu do Hebrajczyków: "Wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał Bóg do ojców przez proroków, a w tych ostatnich dniach przemówił do nas przez Syna" (Hbr 1,1). Dlatego tak wielkim darem jest dla nas Biblia jako żywe słowo Boga kierowane do człowieka przez całe dzieje zbawienia. Mamy nadzieję, że "Krąg Biblijny" pomaga czytelnikom, duchownym i świeckim, otwierać się - jak św. Józef - na tajemnicę i moc Bożego słowa. Przed nami już jego zeszyt 45. Część pierwsza koncentruje się na omówieniach kolejnych perykop Ewangelii według św. Mateusza. Jak zdążyliśmy się już przyzwyczaić, współczesna egzegeza biblijna znajduje w nich swoje oświetlenie w komentarzach ojców Kościoła, manifestując w ten sposób właściwy katolicyzmowi sojusz Pisma św. i Tradycji. Jeśli chodzi o część drugą, to nie ulega wątpliwości, że czekają nas poważne zmiany, jako że dobiegają właśnie końca wszystkie trzy cykle dotychczas składające się na nią. Cykl poświęcony starożytnym pismom żydowskim i wczesnochrześcijańskim zamyka artykuł o apokryfach nowotestamentalnych. Szczegółowa charakterystyka Księgi Malachiasza wraz z przedstawieniem obowiązującego w niej rozumienia przymierza z Bogiem zwieńcza omawianie Starego Testamentu, natomiast interpretacja ostatniej serii wizji, jakie stały się udziałem św. Jana na wyspie Patmos, kończy prezentację Apokalipsy, a wraz z nią - pism Nowego Testamentu. W części trzeciej jak zwykle zostały podjęte zagadnienia liturgiczne w perspektywie biblijnej. Po omówieniu siedmiu sakramentów kolej na sakramentalia i błogosławieństwa i im jest ona tym razem poświęcona. Dzieło Biblijne im. św. Jana Pawła II zaprasza nas, abyśmy wzorem św. Józefa nieustannie zanurzali się w tajemnicę Boga, który pragnie do nas mówić poprzez swoje słowo. Ks. prof. dr hab. Henryk Witczyk Przewodniczący Dzieła Biblijnego im. św. Jan Pawła II

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 46. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragn

red. ks. dr hab. Piotr Łabuda, prof. UPJPII

Rok 2021 został ogłoszony rokiem Sługi Bożego księdza Stefana kardynała Wyszyńskiego. Przez dziesięciolecia swojej posługi Prymas Tysiąclecia prowadził kościół w Polsce przez niezwykle trudny dla jego funkcjonowania czas komunizmu. Pośród wielu zasług prymasa Wyszyńskiego należy wymienić jego zaangażowanie w powstanie pierwszego w Kościele tłumaczenia całej Biblii na język polski - tłumaczenia, które ukazało się na rok przed milenijną rocznicą chrztu Polski. W słowie wstępnym do pierwszego wydania Biblii Tysiąclecia prymas Polski życzył wszystkim sięgającym po Biblię: "Oby wszyscy głodni Słowa Żywota poszli za natchnieniem Ezechiela: (Ez 3,1)" Otwarty na to natchnienie "Krąg Biblijny", który współtworzą polscy bibliści, jak mamy nadzieję, pomaga czytelnikom - osobą duchownym i świeckim - otwierać się na tajemnicę i moc Bożego słowa. Bóg w najróżniejszy sposób przemawia do tych, którzy pragną Go usłyszeć. Wielkim Jego darem dla nas jest Biblia, w której możemy słuchać Jego słów. Ks. prof. dr hab. Henryk Witczyk Przewodniczący Dzieła Biblijnego im św. Jana Pawła II

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 47. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragn

red. ks. dr. hab. Piotr Łabuda prof. UPJPII

W zeszycie 47 "Kręgu Biblijnego", ukazującego się już od piętnastu lat pod egidą Dzieła Biblijnego im. św. Jana Pawła II, rozpoczynamy dokładne omówienie Ewangelii według św. Łukasza. I jej właśnie przez dłuższy czas będzie poświęcona pierwsza jego część. Druga część "Kręgu" będzie przybliżać kolejne święta i tradycje biblijne (w najnowszym odcinku Święto Przaśników), a także bohaterów Starego i Nowego Testamentu (w tym zeszycie są to Izaak i św. Jakub Starszy). W trzeciej części, odwołującej się do wielkiej tradycji Kościoła, refleksji liturgiczno-biblijnej towarzyszyć będą krótkie wykłady na temat pierwszych świadków Dobrej Nowiny. ludzi, którzy na własne oczy słyszeli, czego Jezus nauczał, i na własne oczy widzieli to, czego dokonywał, lub też formowali się pod ich wpływem. Ks. prof. dr hab. Henryk Witczyk

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 48. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragn... search KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 48. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragn ... Ewangelia według świętego Łukasza (Łk 4,1-6,38). Komentarz biblijno-patrystyczny

Red. ks. Piotr Łabuda

Czas słuchania słowa Bożego jest niewątpliwie szczególnym czasem wpatrywania się w Jezusa. W adhortacji Amoris leatitia Ojciec św. przypomina, że "jest [ono] dla rodziny źródłem życia i duchowości. Całe duszpasterstwo rodzinne musi być kształtowane wewnętrznie i formować członków Kościoła domowego prze modlitewną i kościelną lekturę Pisma Świętego. Słowo Boże jest nie tylko dobrą nowiną dla życia prywatnego osób, ale również kryterium oceny i światłem, by rozeznać różne wyzwania, przed którym stają małżonkowie i rodziny". Każdy zeszyt "Kręgu Biblijnego" jest zaproszeniem do pogłębionego spojrzenia na Jezusa Chrystusa. Zeszyt 48 przybliża nam początek głoszenia przez Niego Dobrej Nowiny. Koncentruje się na Jego działalności w Nazarecie i nauczaniu nad Jeziorem Gelilejskim, znajdującym swoją kulminację w Kazaniu na równienie, w błogosławieństwach i złorzeczeniach. W części drugiej "Kręgu Biblijnego" czytelnicy otrzymują omówienie trzeciego ważne święta Izraela - Święta Tygodni, a także sylwetek dwóch ważnych postaci z dziejów zbawienia w jego fazie staro- i nowotestamentowej: patriarchy Jakuba oraz jednego z Dwunastu - św. Jana Apostoła. Część trzecia przybliży im jednego pierwszych świadków Ewangelii - św. Justyna, a także wyjaśni znaczenie liturgii i pobożności ludowej.

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 49. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragn

Red. Ks. dr hab. Piotr Łabuda, prof. UPJPII

Przypomniane przez Papieża Franciszka w liście apostolskim Scripturae Sacrae Affecuts wydarzenie z życia św. Hieronima stanowi dla nas podwójną inspirację. Po pierwsze, każdy z nas- chrześcijan powinien zastanowić się jakie znaczenie ma dla niego słowo Boże. Św. Hieronim podkreśla, że nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością samego Chrystusa. Być może zatem trzeba nam - wzorem owego wielkiego męża ze Strydonu - zdobyć się na dystans do mądrości oferowanej przez świat, a zbliżyć się do mądrości słowa Bożego. Czy można bowiem bez tego osiągnąć zbawienie? Po drugie, należy zwrócić uwagę, że św. Hieronim nie tylko sam przylgnął do Biblii, ale także przyciągał do niej innych. Również i naszym zdaniem jest poznawanie "tajemnicy mądrości Bożej" (1 Kor 2,7) i jednocześnie jej głoszenie. Każdy bowiem, kto zobaczył i umiłował Jezusa Chrystusa jako Drogę, Prawdę i Życie (J 14,6), jest zobowiązany do wystąpienia w roli jego świadka!(1J1,3). Trzeba, abyśmy naszym bliźnim podsuwali Biblię wraz z pomocnymi w jej pełniejszym zrozumieniu komentarzami - choćby ze sprawdzonymi pod tym względem zeszytami "Kręgu".

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 50. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragn

Red. Ks. Dr Hab. Piotr Łabuda, Prof. UPJPII

Ewangelia według św. Łukasza (Łk 9,28-11,28) Komentarz biblijno-patrystyczny Jubileusz to czas radości, ale to też czas wdzięczności. Pragnę podziękować wszystkim osobom zaangażowanym we współpracę z Dziełem Biblijnym i "Kręgiem". Oczywiście, podziękowania kieruję również do wszystkich, którzy nadają ich trudowi sens - to znaczy do czytelników sięgających po przygotowane dla nich materiały. Cieszą nas wszystkie pozytywne opinie na temat kolejnych zeszytów "Kręgu". Ufam też, że wzorem św. Hieronima całe środowisko związane z Dziełem Biblijnym nie ustanie w apostolacie biblijnym i dawaniu świadectwa umiłowania słowa Bożego. Jak to napisał papież Franciszek, ważne jest bowiem, aby chrześcijanin "przez ciągłe czytanie i długotrwałe rozmyślanie" uczynił "swoje serce biblioteką Chrystusa".

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 51. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragn

Red. Ks. Dr Hab. Piotr Łabuda, Prof. UPJPII

Ewangelia według św. Łukasza (Łk 11,29 - 14,24) Komentarz biblijno-patrystyczny Krąg Biblijny" - mimo kilkunastoletniej już historii obecności na rynku wydawniczym - wciąż rozszerza swoją formułę, dostosowując ją do coraz bardziej wymagających oczekiwań czytelniczych. Najbardziej znane są dwa działy: pierwszy - poświęcony szczegółowemu omówieniu kolejnych perykop z ewangelii (obecnie ich obiektem jest Ewangelia według św. Łukasza), i drugi - koncentrujący się wokół różnych tematów związanych z propedeutyką biblijną oraz Starym i Nowym Testamentem (w ostatnich zeszytach składają się na niego prezentacje świąt biblijnych, a także bohaterów starotestamentalnych i apostołów Jezusa Chrystusa). Stosunkowo niedawno został rozszerzony dział trzeci, skupiający się na odsłanianiu biblijnych korzeni całej tradycji Kościoła - teraz nie tylko jego liturgii, ale także doktryny, formującej się między innymi za sprawą aktywności ojców Kościoła, czyli autorów komentarzy do Pisma św. z pierwszych wieków, których lektura w dalszym ciągu dostarcza wielu nieoczekiwanych inspiracji. W zeszycie 51 można odnotować znaczącą nowość - pojawia się w nim dział "Ze skarbca polskiej", w którym będą przypominane ciekawe z merytorycznego i metodologicznego punktu widzenia artykuły i opracowania o tematyce biblijnej, dające choć ogólne wyobrażenie o bogactwie biblistyki uprawianej przez polskich egzegetów. W ramach inauguracji został zamieszczony artykuł o. Wojciecha Popielewskiego OMI, poświęcony wierze Hioba i Koheleta, a więc bohaterów tych ksiąg biblijnych, po które ze względu na ich walor mądrościowy szczególnie chętnie sięga współczesny chrześcijanin.

KRĄG BIBLIJNY Zeszyt spotkań 52. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragn

Red. Ks. dr hab. Piotr Łabuda, prof. UPJPII

Struktura "Kręgu Biblijnego" w trakcie jego istnienia ulega znaczącej rozbudowie. Obecnie składa się on z czterech części. W pierwszej zostały omówione kolejne rozdziały dzieła św. Łukasza (Łk 14,25-20,8). Ich pogłębiona lektura przybliż y nam ostatni etap wędrówki Jezusa do Jerozolimy, zwieńczony uroczystym wjazdem do Świętego Miasta, oraz zatarg z arcykapłanami dotyczący natury jego władzy. Komentarze współczesnych biblistów tradycyjnie inkrustowano wyimkami z pism ojców Kościoła koncentrującymi się wokół poruszonych problemów. Na część drugą złożyły się artykuły kontynuujące cykle o świętach biblijnych (Chanuce) oraz bohaterach Starego (Jozuem) i Nowego Testamentu (Mateuszu Lewim). O wielkiej tradycji Kościoła traktuje część trzecia. Tym razem została ona przywołana przez szkic o Euzebiuszu z Cezarei jako historyk Kościoła i twórcy pomocy egzegetycznych, a także opracowanie na temat biblijnych źródeł liturgii godzin. W części czwartej, czyli "Ze skarbca polskiej biblistyki" - dzięki życzliwości redakcji "Verbum Vitae" - czytelnik znajdzie rozważania na temat związku między władzą Boga nad światem a ładem moralnym według Księgi Hioba. Przy okazji zachęcamy do sięgnięcia po wcześniejsze zeszyty "Kręgu Biblijnego", choćby po zeszyt 47, do którego dołączona były płyta CD z nagraniem całości Ewangelii według św. Łukasza w autorskiej interpretacji Wojciecha Żołądkiewicza przez Edycję św. Pawła.