Leksykon kultury ukraińskiej

Włodzimierz Wilczyński

Kultura ukraińska, rozumiana jako całokształt dorobku duchowego i materialnego narodu ukraińskiego, gromadzony, utrwalany i pomnażany w ciągu ponadtysiącletnich jego dziejów, jest zjawiskiem odrębnym i niepowtarzalnym, stanowi zarazem nieodrodną część kultury europejskiej. Jej powstawanie i kształtowanie odbywało się w drodze asymilacji przez system rodzimych tradycji wartości cywilizacji zachodniej, w tym spuścizny starożytnej Grecji, Rzymu oraz judeochrystianizmu. Na każdym etapie swojego rozwoju kultura ukraińska wychodziła poza opłotki etnocentryzmu i partykularyzmu, wytrwale otwierała się na impulsy płynące z zewnątrz, zwłaszcza z Zachodu. Proces ten owocował licznymi przełomami i zwrotami, dramatyzmem wielowiekowych heroicznych zmagań całego narodu. Wątek jednoczenia się kultury ukraińskiej z Zachodem stanowi jeden z głównych motywów przewijających się w niniejszym Leksykonie, potwierdzając tezę o jej otwartości we wszystkich aspektach ludzkiej działalności – indywidualnych i zbiorowych: sztuki, nauki, języka, literatury, filozofii i dziejopisarstwa, wartości światopoglądowo-etycznych i zasad współżycia, budowania instytucji ustrojowych i społecznych oraz form gospodarowania. W tym kontekście autor wyeksponował też związki łączące naród polski z ukraińskim w przeszłości i teraźniejszości.

Misja Ukraina

Maciej Olchawa

Tydzień przed szczytem Partnerstwa Wschodniego, 21 listopada 2013 roku, rząd Ukrainy ogłosił, że wstrzymuje prace nad umową stowarzyszeniową z Unią Europejską. Następnego dnia około dwóch tysięcy osób zgromadziło się na Majdanie Niezależności. Był to początek Euromajdanu. Proeuropejska rewolucja, która zaczęła się, gdy Janukowycz odrzucił proces zbliżenia się do UE, błyskawicznie przekształciła się w bunt przeciwko status quo, przeciwko wszystkim chorobom, które niszczyły Ukrainę.    Zdaniem wielu lekarstwem dla Ukrainy była umowa stowarzyszeniowa i pogłębione relacje z Unią Europejską. Gdy Janukowycz odebrał im resztki nadziei, narodził się Euromajdan. Następstwa tego odważnego zrywu to kule snajperskie na ulicach Kijowa, męczeńska śmierć Niebiańskiej Sotni, ucieczka Janukowycza, Anschluss Krymu przez Rosję i wojna na wschodzie Ukrainy. Liczba ofiar jest już liczona w tysiącach.    Nie wiadomo, jak ta historia się zakończy dla Ukraińców i ich państwa. Ta książka jest o tym, jak się zaczęła i jaką rolę w niej odegrał Aleksander Kwaśniewski i misja pod jego przewodnictwem. "Misja Ukraina" odsłania kulisy fascynującej gry polityczno-dyplomatycznej, zaprezentowanej w formie dynamicznej narracji usłanej intrygami. O Autorze:   MACIEJ OLCHAWA (ur. 1983) urodził się w Zakopanem, a dorastał w Chicago. Dyplom BA z zakresu historii i studiów międzynarodowych uzyskał na Loyola University Chicago. Studia magisterskie – europeistykę oraz ukrainoznawstwo – ukończył na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 2008–2014 był pracownikiem Parlamentu Europejskiego, gdzie między innymi pełnił funkcję doradcy politycznego ds. ukraińskich w Komisji Spraw Zagranicznych oraz Delegacji PE do komisji współpracy parlamentarnej UE-Ukraina. Autor książek Imperialna rozgrywka: Ukraina w geopolitycznej strategii Stanów Zjednoczonych oraz Gwiazdy i tryzub: Europejska integracja Ukrainy. Jego artykuły ukazały się na łamach dwumiesięcznika „Arcana”, „Eastbook.eu”, „The Diplomat” oraz  „The Huffington Post”.   O książce napisali:   (...) dogłębna i skrupulatna analiza roli Aleksandra Kwaśniewskiego w procesie integracji europejskiej Ukrainy. (...) "Misja Ukraina" wabi czytelnika za kulisy fascynującej gry polityczno-dyplomatycznej, zaprezentowanej w formie dynamicznej narracji usłanej intrygami.  Javier Solana Sekretarz generalny NATO (1995–1999), wysoki przedstawiciel Unii Europejskiej ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (1999–2009)       Wartościowa monografia. Ukazuje rolę, jaką Polska odegrała na Ukrainie - jak wspierała formowanie się tam społeczeństwa obywatelskiego i zwycięstwo „rewolucji godnościowej”. Uosabiał tę rolę prezydent Aleksander Kwaśniewski - ambasador „sprawy ukraińskiej” w świecie i demokratycznej wspólnoty Zachodu na Ukrainie. Dobra książka trafia do rąk polskiego czytelnika we właściwym czasie.  Profesor Adam Daniel Rotfeld Minister spraw zagranicznych RP (2005), współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Komisji ds. Trudnych       Kulisy jednej z najtrudniejszych misji Unii Europejskiej na Ukrainie pod przewodnictwem Aleksandra Kwaśniewskiego  - od czerwca 2012 do listopada  2013 roku.  Autor przytacza też opinie A. Kwaśniewskiego –  już z obecnej perspektywy – na temat polityki Rosji. Ich poznanie pozwala lepiej zrozumieć dramatyczne problemy Ukrainy na drodze do realizacji europejskich aspiracji: budowy nowoczesnego, w pełni niezależnego  i  demokratycznego państwa.  Marek Grela Pierwszy ambasador RP przy UE

Nadchodzi III wojna światowa. Czy Ameryka porzuci Polskę na pastwę Rosji?

Jacek Bartosiak, Piotr Zychowicz

Rywalizacja między wielkimi mocarstwami wchodzi w fazę krytyczną. Czy Stany Zjednoczone pójdą na wojnę z Chinami? Po czyjej stronie stanie Rosja? Czy Polska zostanie wciągnięta w III wojnę światową? Czy świat stoi na krawędzi nuklearnej zagłady? To tylko niektóre z pytań, na które próbują odpowiedzieć Jacek Bartosiak i Piotr Zychowicz. Znany geopolityk oraz publicysta historyczny rozmawiają o Polsce i świecie. O tym, czy armia Rzeczypospolitej jest gotowa odeprzeć atak i obronić państwo. Wrzesień 39 nie może się powtórzyć. Stany Zjednoczone wycofują się z Europy, aby skupić się na Pacyfiku. A to oznacza, że amerykańskie gwarancje dla Polski stają się coraz bardziej iluzoryczne. Na jakich sojuszników naprawdę możemy liczyć? Czy grozi nam rosyjska agresja i nowa Jałta?

Odessa dla romantyków

Borys Tynka

Książka Odessa dla romantyków stanowi swoiste zaproszenie do odbycia spaceru po Odessie. Wypełniona jest bogatą treścią i miłością do miasta, które kilka wieków temu było niewielką tatarską warownią, a obecnie przyciąga swoją historią, mitami, legendami, anegdotami, pieśniami, specyfiką i kolorytem. Recenzje: Odessa posiada swoją niepowtarzalną atmosferę. Miłość do niej jest również swoja, unikatowa. Jako odesianka gratuluję autorowi, który potrafił przekształcić naszą niepowtarzalność w słowo pisane. Wspaniała i interesująca książka. Napisana z miłością do Odessy. - Svitlana Zaitseva-Velykodna - odesianka, prezes Związku Polaków na Ukrainie Oddział im. A. Mickiewicza w Odessie –   Odessa dla romantyków to książka, którą czyta się z wypiekami na twarzy. Autor bardzo osobiście i emocjonalnie opisuje to niezwykłe czarnomorskie miasto. Zdecydowanie warto, wraz z autorem wybrać się na spacer po tym niezwykłym zakątku świata, w którym przebywali m.in. Julian Ursyn Niemcewicz, Józef Ignacy Kraszewski czy Adam Mickiewicz. - Tomasz Róg - dziennikarz, twórca serwisu internetowego licznikgeigera.pl -

Odessa. Geniusz i śmierć w mieście snów

Charles King

Puszkin, Babel, Żabotyński, Eisenstein To tylko kilku z długiej listy wybitnych mieszkańców Odessy. Tę legendarną przystań kosmopolityzmu i wolności nad Morzem Czarnym zamieszkiwali Rosjanie, Żydzi, Turcy, Grecy, Włosi, Niemcy i Rumuni, wspólnie tworząc prawdziwie światową metropolię. Charles King odtwarza historię czarnomorskiego portu od jego imperialnych początków po tragiczny wiek dwudziesty, nie omijając także sfery mitów i dyktowanych nostalgią rojeń. Odessa jest jednocześnie monografią historyczną i elegią barwną kroniką wspaniałego wielokulturowego miasta o nadzwyczajnej witalności i zdolności regeneracji, miasta, którego dzieje są piękne i równocześnie bolesne. Książka nagrodzona National Jewish Book Award. Znakomita, głęboko poruszająca opowieść o świetnej przeszłości żydowskiej Odessy i jej zniszczeniu przez Rumunów []. Odessa Kinga jednocześnie opiewa ją i opłakuje, obie te rzeczy czyniąc równie przejmująco. Harold Bloom W swojej nowej, poprzedzonej skomplikowanymi badaniami pracy King ożywia losy Rosjan, Żydów, Turków, Greków, Włochów, Niemców i Rumunów, którzy zamieszkiwali w najpełniejszym znaczeniu tego słowa wielonarodową Odessę []. Dar zręcznego obnażania jasnych i ciemnych tajemnic miasta prowadzi do wielu fascynujących spostrzeżeń. Publishers Weekly King umiejętnie oddziela fakty od mitów [] pisze ze swadą, ale nie płytko, z erudycją, lecz bez popadania w pretensjonalność. Lektura jego książki jest jak podróż, którą odbywamy, będąc w najwyższej formie intelektualnej, co się zwykle nie zdarza, mając w głowie wszystkie informacje, obyci w świecie i mądrzy. Timothy Snyder, The Wilson Quarterly Odessa zaczyna się jako pobudzający wyobraźnię pean na cześć czarnomorskiego portu, później jednak zmienia się w elegię, poruszające, liryczne epitafium dla miasta, którym była i którym jest dzisiaj. Peter M. Gianotti, Newsday Fascynujące, pełne ludzkiego współczucia, przeniknięte tragizmem studium wspaniałego i tragicznego tematu. Jan Morris, The Literary Review King łączy przejrzysty styl autora książek podróżniczych z przenikliwością historyka. Matthew Kaminsky, The Daily Beast Wciągający opis społeczno-politycznego rozwoju miasta od czasów, gdy nie odgrywało jeszcze większej roli na arenie geopolitycznej, przez bolesne skurcze towarzyszące wzrostowi jego znaczenia w trakcie i po rewolucji, aż do tragicznych doświadczeń XX wieku. Chad Ensley, Foreign Policy King wydobywa dychotomię i konflikt, przyczajone pod surowym pięknem tego niezłomnego miasta []. Jego przenikliwa opowieść otwiera drogę dalszym badaniom i odsłania prawdy, które kryją się pod starymi mitami. Library Journal Pod władzą Tatarów, sowietów, a dziś Ukraińców, Odessa wyrosła i upadła: od zwykłego portu na wybrzeżu Morza Czarnego do legendy rosyjskiego pogranicza. To urzekające miasto ma wręcz niedorzecznie bogatą historię, ale bardzo niewielu ludzi Zachodu porusza się po niej z tak swobodą, jak Charles King. Andrew Meier Piękna, poetycko opowiedziana historia miasta, które zrodziło wielu geniuszy i przepoiło geniuszem swoje ulice, teatry i place targowe []. Charles King wzorowo przygotował się do pracy, a jego styl jest źródłem czystej radości. Tą książką trzeba się delektować. Ilya Kaminsky Szlachetny hołd dla jednego z najwspanialszych i najsłabiej znanych miast Europy. The Economist Świetnie napisana, poparta gruntownymi badaniami Odessa Charlesa Kinga to historia miasta ukazana przez pryzmat losów jego mieszkańców. Dramatyczne, niekiedy tragiczne historie zostały opowiedziane z tym szczególnym optymizmem, który przez kolejne pokolenia stanowił nieodłączną część duszy miasta marzeń. Serhii Plokhy King ma nieprawdopodobny dar opowiadania; przedstawia ponad sto lat historii lekkim stylem, z jakiego byliby dumni legendarni odescy gawędziarze. Drew Bratcher, Washingtonian Magazine Odessa, wielowątkowa opowieść, w której miłość splata się z tragedią i wytrwałością, oddaje wszystkie niuanse legendarnego miasta nad Morzem Czarnym, będąc głęboką refleksją nad odwiecznymi wyzwaniami kosmopolitycznej metropolii. Dorri Olds, New York Resident Wspaniała książka, owoc odwagi, imponującej erudycji i umiejętności wnikliwego oddzielenia mitu od rzeczywistości. Odessa potrafi śmiać się z sama siebie i dzięki temu, a także z powodu jej zdecydowanie sceptycznego stosunku do podniosłych narracji historycznych, czytanie o jej losach, pod dyskretnym lecz jakże błyskotliwym kierunkiem Kinga, dostarcza żywej przyjemności. Peter Demetz

Pogranicze wszystkiego. Podróże po Wołyniu

Natalia Bryżko-Zapór

Wyjazdy zarobkowe na Zachód legalne i nielegalne to codzienność mieszkańców Wołynia. Z ich punktu widzenia wymarzonym Zachodem jest Polska, tymczasem Polacy mają z Wołyniem przede wszystkim ponure skojarzenia. A przecież od tragicznych wydarzeń minęło już ponad siedemdziesiąt lat, narodziły się kolejne pokolenia i mówiąc najzupełniej banalnie życie toczy się dalej. Życie, o którym wiemy zdecydowanie za mało. Natalia Bryżko-Zapór prowadzi nas więc przez Wołyń dzisiejszy i przeszły. Wołyń arian i współczesnych protestantów, Wołyń przemytników papierosów i emigrantów, Wołyń żyjący w cieniu Donbasu i krwawej historii, Wołyń urzekających krajobrazów i lasów zdewastowanych przez rabusiów bursztynu, Wołyń Ukraińców, Żydów i Polaków. Wreszcie Wołyń przedwiecznych bogów, boginek i upiorów. Pogranicze wszystkiego to przewodnik po krainie położonej tuż za miedzą, na ukraińskim brzegu Bugu, żyjącej własnym życiem i poszukującej, trochę po omacku, nowej tożsamości.

Regiony w prawie i praktyce Polska - Ukraina

Krzysztof Skotnicki, Katarzyna Wlaźlak

W kontekście coraz częściej pojawiających się pytań o cele i kierunki reformy administracji regionalnej na Ukrainie można wykorzystać w tym zakresie polskie doświadczenia. Funkcjonowanie regionów samorządowo-rządowych w Polsce, mimo nieustannie dokonywanych licznych zmian prawa, opiera się już bowiem na pewnych trwałych podstawach ustrojowych, chociaż kwestionowana jest słuszność różnych konkretnych ustawowych rozwiązań, w tym dotyczących wewnętrznej struktury regionu i in. Książka jest zbiorem opracowań powstałych na bazie referatów wygłoszonych podczas samorządowo-prawnej sesji tematycznej „Regiony w prawie i praktyce”, zorganizowanej przez Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego w ramach Międzynarodowej konferencji naukowej „Europa Wschodnia w XXI wieku. Polska – Ukraina: partnerstwo regionów” (Łódź, 21–22 października 2014). Autorzy zanalizowali i ocenili reformy prawa samorządu terytorialnego i kształtowanie się pozycji ustrojowej regionów oraz praktyki ich funkcjonowania w Polsce i na Ukrainie, w kontekście doświadczeń innych państw europejskich. Została podjęta różnorodna tematyka w szeroko rozumianym aspekcie regionalnym w prawie konstytucyjnym i administracyjnym. Doniosłe prawnie, teoretycznie i praktycznie problemy, nieraz budzące kontrowersje, wymagały od Autorów nie tylko przedstawienia własnego – często krytycznego – stanowiska, ale również wskazania pożądanych kierunków zmian legislacyjnych.  

Syrop z piołunu. Wygnani w akcji "Wisła"

Paweł Smoleński

Po zmianie granic w Polsce Ludowej zostało siedemset tysięcy Ukraińców. Nie pasowali do nowej wizji państwa, dlatego wiosną 1947 roku władze postanowiły rozwiązać ostatecznie problem ukraiński. Rozpoczęto deportacje, które objęły wszystkich podejrzanych o ukraińskość, włączając Łemków i mieszane rodziny polsko-ukraińskie. Zmasowana akcja trwała trzy miesiące. Niektórzy badacze przyjmują, że zakończyła się na przełomie września i października 1947 roku, ale mniej systematyczne wywózki ciągnęły się jeszcze przez wiele lat. W sumie wywieziono około 140150 tysięcy osób. W wielu wsiach w Bieszczadach, Beskidzie Niskim, na Lubelszczyźnie i Chełmszczyźnie zapadła cisza. Wysiedleni zamieszkali kilkaset kilometrów dalej, w okolicach Olsztyna, Morąga, Giżycka, Węgorzewa, w Zielonogórskiem, na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim. Odtąd towarzyszył im strach, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Każdy naród ma w swojej przeszłości takie wydarzenia, o których woli nie pamiętać. W historii narodu ukraińskiego to pamiętny dla Polaków Wołyń. W historii Polaków to pamiętna dla narodu ukraińskiego akcja Wisła. O tej akcji i jej przebiegu przez dziesięciolecia milczano lub opowiadano w sposób propagandowo kłamliwy. Paweł Smoleński podążając drogą odważnych i uczciwych historyków kreśli obraz akcji piórem delikatnym i bezkompromisowym. To przerażający obraz gehenny Ukraińców i Łemków, obywateli państwa polskiego, na których wyrok wydała totalitarna dyktatura, a wsparł tę zbrodnię ciemny polski szowinizm. I oto powstało doniosłe świadectwo polskiego pisarza, który pojmuje swój polski patriotyzm jako obowiązek mówienia prawdy w oczy własnemu narodowi. To znak, że potrafimy być uczciwi wobec siebie. Przejmująca lektura. Adam Michnik