Literatura i jej konteksty

Monika Malessa-Drohomirecka

Podobno irysy były ulubionymi kwiatami mistrzów ukiyo-e. W każdym razie widać je wyraźnie na drzeworycie Eishosai Choki z 1795 roku. Przedstawia on matkę i syna spacerujących po ogrodzie w majową noc. Chłopiec z przejęciem patrzy na taniec świetlików zataczających koła na nocnym niebie. Oliwkowe kimona stapiają się z rzędami irysów, a widza przyciąga rozświetlona czerń nocy. Tego drzeworytu akurat nie ma na wystawie w Muzeum Narodowym w Krakowie, lecz udostępniona na niej zwiedzającym część kolekcji Krzysztofa Jasieńskiego jest równie godna uwagi.  Motywem ją spajającym jest Onna (kobieta). [Fragment książki] Uwaga autorki nie zatrzymuje się wyłącznie – o czym zresztą świadczy sam tytuł publikacji – na literaturze. Książkę tworzą także artykuły ukazujące filozoficzne, historyczne i polityczne zaplecze kultury. Dlatego będzie w niej można znaleźć  omówienia i analizy książek takich jak Spowiedź rewolucjonisty Józefa Tischnera czy reportaży Mileny Jesenskiej Ponad nasze siły, ale także biografii George’a Orwella autorstwa D.J. Taylora. Mają w niej także swoje miejsce recenzje i relacje z wystaw (m.in. Rzeźba polska XIX i XX wieku, Koszycka moderna, Sztuka na nazistowskim indeksie) oraz prezentacje książek ukazujących wpływ mediów społecznościowych  na  kulturę (D. Ugrešić, Kultura karaoke). Ważną grupę stanowią artykuły dotyczące książek odnoszących się do Holocaustu bądź od strony dokumentalnej (C. Perechodnik Spowiedź), bądź w trybie socjologicznych rozważań (Alvin H. Rosenfeld, Podwójna śmierć). Teksty, które składają się na książkę Moniki Malessy-Drohomireckiej, reprezentują zróżnicowane tematycznie i gatunkowo formy publicystyki literackiej. Powstawały na przestrzeni ponad trzydziestu  lat. Tym, co je łączy, jest osobiste spojrzenie oraz ciekawe komentarze autorki, dobrze zorientowanej w różnych aspektach bieżącego życia literackiego, kulturalnego i społecznego. Daje ona własne świadectwo odbioru charakterystycznych dla epoki zjawisk artystycznych, postaw i poglądów, jakże cenne – dla historyków i badaczy literatury. [prof. dr hab. Jolanta Dudek] Monika Malessa-Drohomirecka ‒ doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, wieloletni pracownik Ośrodka Dokumentacji i Badania Twórczości Josepha Conrada na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiego Towarzystwa Conradowskiego. Przez wiele lat związana współpracą z Nowymi Książkami i Toposem publikowała także w Tygodniku Powszechnym, Twórczości, Ruchu Literackim, Zeszytach Filozoficznych, Kulturze Współczesnej, Yearbook of Conrad Studies. Autorka książki Konwencje. Stereotypy. Złudzenia. Relacje kobiet i mężczyzn w prozie Josepha Conrada (2017) oraz wykładów literackich poświęconych pisarzom pierwszej połowy XX wieku. Założycielka Stowarzyszenia im. Marka Hłaski.  

Literatura i pisarze w programie Rozgłośni Polskiej Radio Wolna Europa

Konrad W. Tatarowski

Rozgłośnia Polska RWE, która nadawała swoje audycje z Monachium od 3 maja 1952 do połowy 1994, docierała do słuchaczy w kraju z bogatym programem informacyjnym, edukacyjnym i kulturalnym. Około 10% oferty programowej Wolnej Europy stanowiły audycje literackie oraz bezpośrednio z literaturą związane. W Rozgłośni pracowali, bądź byli z nią związani, najwybitniejsi pisarze emigracyjni: Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Marian Hemar, Gustaw Herling-Grudziński, Tadeusz Nowakowski, Czesław Staszewicz i wielu innych twórców z różnych generacji. Autor książki, dziennikarz Rozgłośni w latach 1984-1994, przybliża ich twórczość antenową oraz omawia audycje literackie RWE, wskazując na ich zróżnicowany charakter. Dużo uwagi poświęca radiowemu „Teatrowi Wyobraźni”. Wskazuje także, iż audycje kulturalne i literackie wpisywały się w szerszy program ideowo-polityczny Rozgłośni, który nie sprowadzał się do „czarno-białego” ideologicznego schematyzmu. W różnych audycjach starano się kształtować wzorce obywatelskiego myślenia, ocalać samoświadomość i substancję narodową poprzez nawiązywanie do historii, tradycji, zasobów kultury. Do książki dołączona jest płyta CD, zawierająca fragmenty słuchowisk radiowych, wypowiedzi i autoprezentacji własnej twórczości przez Kazimierza Wierzyńskiego, Józefa Łabodowskiego, Witolda Gombrowicz i kilkunastu innych pisarzy. Konrad Witold Tatarowski – adiunkt w Zakładzie Dziennikarstwa na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, współpracuje z Katedrą Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej w Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Autor poetyckiej książki „Światło w ciemności” (NOWA, 1992) oraz wielu szkiców z zakresu literaturoznawstwa, historii mediów, artykułów publicystycznych i krytycznoliterackich, publikowanych w wydawnictwach książkowych i czasopismach od 1974 roku (m.in. w paryskich miesięcznikach „Kultura” i „Kontakt”, nowojorskim „Nowym Dzienniku”, berlińskim „Poglądzie”). Członek zespołu redakcyjnego miesięcznika „Tygiel Kultury”. Od października 1984 do czerwca 1994 – pracownik Rozgłośni Polskiej RWE w Monachium.  

Literatura i przyjemności. Szkice o literaturze XX I XXI wieku

red. Barbara Gutkowska, red. Agnieszka Nęcka

Tom Literatura i przyjemności. Szkice o literaturze XX i XXI wieku jest dziewiątym zbiorem z serii Literatura i... Tym razem w centrum uwagi badawczej postawione zostały różne rodzaje przyjemności – poczynając od tych wywoływanych doświadczeniami fizycznymi poprzez odczuwane psychologicznie na rozkoszy lektury skończywszy. Autorzy zamieszczonych tutaj szkiców, interpretując i analizując utwory takich pisarzy, jak między innymi: Bolesław Leśmian, Maria Dąbrowska, Eugeniusz Paukszta, Maria Nurowska, Gaja Grzegorzewska, Katarzyna Bonda, Ignacy Karpowicz, Małgorzata Szejnert, Julia Raczko, Beata Pawlikowska, Marek Tomalik czy Terry Pratchett, skoncentrowali się na źródłach przyjemności, która dla każdego z nas bywa czymś innym. Dla jednych oznacza poznawanie nowych miejsc i ludzi, u innych uczucie zadowolenia wywołane jest jedzeniem i piciem. Jeszcze inni skojarzą ją przede wszystkim z rozkoszą erotyczną lub radością przelewania myśli na papier czy też z lekturową frajdą.   Barbara Gutkowska, profesor doktor habilitowany nauk humanistycznych, profesor nadzwyczajny w Zakładzie Literatury Współczesnej Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego. Wybrane publikacje: autorka artykułów i książek poświęconych przede wszystkim prozie XX wieku: Powieści Stanisława Dygata. W czasie i przestrzeni życia i marzenia (Katowice 1996), O „Tangu” i „Emigrantach” Sławomira Mrożka (Katowice 1998), Odczytywanie śladów. W kręgu dwudziestowiecznego autobiografizmu (Katowice 2005), Wyzwania i wyznania. Od Andrzeja Trzebińskiego do Sławomira Mrożka (Katowice 2013). Redaktor serii „Literatura i …”, w której ukazały się dotychczas: Literatura i Ja. Postacie autobiografizmu w literaturze polskiej XX i XXI wieku (Katowice 2007), Literatura i przestrzeń. Postacie autobiografizmu w literaturze XX i XXI wieku (Katowice 2008), Literatura i polityka. Szkice o literaturze XX i XXI wieku (Katowice 2010), Literatura i różne historie. Szkice o literaturze XX i XXI wieku (Katowice 2011), Literatura i perwersje. Szkice o literaturze polskiej XX i XXI wieku (Katowice 2013), Literatura i obiekt/yw(izm). Szkice o literaturze XX i XXI wieku (Katowice 2014). [15.02.2017]   Agnieszka Nęcka, doktor habilitowany nauk humanistycznych w Zakładzie Krytyki i Literatury Ponowoczesnej Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, krytyk literacki, współpracowała m.in. z „FA-artem”, „Nowymi Książkami”, „Opcjami”, „Śląskiem”, „Twórczością”, „Pograniczami”, „Frazą”, „Toposem”, „artPAPIEREM”. Wybrane publikacje: autorka artykułów i książek poświęconych przede wszystkim prozie XX i XXI wieku: Granice przyzwoitości. Doświadczanie intymności w polskiej prozie najnowszej (2006); Starsze, nowsze, najnowsze. Szkice o prozie polskiej XX i XXI wieku (2010); Cielesne o(d)słony. Dyskursy erotyczne w polskiej prozie po 1989 roku (2011); Co ważne i ważniejsze. Notatki o prozie polskiej XXI wieku (2012); Emigracje intymne. O współczesnych polskich narracjach autobiograficznych (2013), „Polifonia. Literatura polska początku XXI wieku” (2015). Redaktorka działu krytyki w „Postscriptum Polonistycznym”. Współredaktorka serii „Literatura i …” oraz „Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych”. [18.10.2019]

Literatura i reklama w Niemczech

Tomasz Małyszek

O ile literatura bywa reklamowana, o tyle reklama zwykle nie bywa interpretowana. Gdyby wymagała objaśnienia sensu, straciłaby z oczu cel, dla którego powstała. Można sobie wyobrazić taki skrajny przypadek transgresji między literaturą i reklamą, kiedy ta pierwsza powstaje jako świadomy, zaplanowany komunikat reklamowy, a druga niczego nie reklamuje, pozornie nie ma więc sensu, i dopiero odczytanie w szeregu lub cyklu kolejnych epizodów kampanii promocyjnej nadaje jej znaczenie i naprowadza odbiorcę na jej pierwotny ślad. Paradoksalnie reklama bez słów, artystyczny spot filmowy oparty na scenariuszu, który jest pogłosem lub poświatą treści przemycanych uprzednio przez literaturę, najbardziej ją przypomina. Niniejsza praca sięga po przypadki znanych artystycznych spotów reklamowych, z których część ma charakter spotów wizerunkowych i była nagradzana na festiwalu w Cannes. Ich wspólną cechą jest miejsce wytworzenia, czyli niemieckie agencje reklamowe, lub produkt albo zleceniodawca, który również pochodzi z Niemiec. Takie zawężenie analizy nie oznacza, że niemiecka reklama wizerunkowa różni się od reklam produkowanych na świecie, ale pozwala utrzymać w ramach i uporządkować wiedzę na temat możliwych, domniemanych, a czasem oczywistych zależności pomiędzy literaturą danego kraju a utrwalonymi w nim normami promocji i marketingu.

Literatura i żywioły

red. Lucyna Nawarecka, Maria Janoszka

Książka zawiera teksty, które w różnorodny sposób podejmują temat żywiołów: począwszy od tradycyjnie pojmowanych żywiołów naturalnych (wody, ognia, światła), przez ujęcia metaforyczne podkreślające żywiołowość danego zjawiska (np. bachiczności, poliglotyzmu, barokowości, pamięci), aż do odrębnej problematyki żywiołu słowa. Większość artykułów i szkiców dotyczy literatury romantycznej, ale znajdują się tu również takie, w których w kategoriach żywiołów interpretowana jest literatura współczesna.

Literatura jako ćwiczenie duchowe. Dzieło Czesława Miłosza w perspektywie postsekularnej

Karina Jarzyńska

Przyjęta w książce perspektywa postsekularna sprzyja identyfikacji tych momentów w dziele Czesława Miłosza, w których religia i literatura stają się sojuszniczkami nowoczesności w dążeniu do (auto)refleksji oraz odpowiedzialności jednostek za własny rozwój i kondycję wspólnot, z jakimi decydują się identyfikować. Autorka analizuje wypowiedzi Miłosza na temat związków między religią, nowoczesnością a literaturą, wchodzące w dialog z przemyśleniami współczesnych badaczy kultury, oraz interpretuje jego hybrydyczne gatunkowo praktyki twórcze jako innowacyjne „ćwiczenia duchowe”. Zatrzymuje się również nad relacją między wybranymi utworami powstałymi w odpowiedzi na konkretne warunki historyczne, społeczne i egzystencjalne, co pozwala nakreślić mapę najważniejszych strategii artystycznych Miłosza i problemów, z którymi mierzył się w wybranym przez siebie medium. Myśl postsekularna zostaje przy tym wsparta innymi tendencjami w studiach kulturowych: postkolonializm pomaga zrozumieć stawkę pisania Zniewolonego umysłu, psychoanaliza – meandryczne zmagania z religią w Ziemi Ulro, krytyka afektywna i studia nad traumą towarzyszą interpretacji Ocalenia, a studia nad pamięcią i zwrot performatywny inspirują refleksję nad relacją Miłoszowych tekstów do tradycyjnych rytuałów.

Literatura jako trop rzeczywistości. Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej

Ryszard Nycz

Autor po raz kolejny pisze historię literatury najnowszej, począwszy od późnego romantyzmu (Norwid) do dni ostatnich (Herbert, Herling-Grudziński), szczególny nacisk kładąc na relację między tekstem i rzeczywistością, na sposoby wyrażania świata. Literatura nurtu obiektywistycznego, obstając za istnieniem „tamtej strony” dyskursu, równocześnie uznaje, że nie mamy do niej żadnego bezpośredniego dostępu. Jest zaszyfrowanym zapisem rzeczywistości, który trzeba dopiero właściwie odczytać.

Literatura koreańska - Pakiet promocyjny 3 książek

Praca zbiorowa/Han Malsuk

Literatura koreańska - Pakiet promocyjny 3 książek 1) BARWY MIŁOŚCI Zbiór opowiadań najpopularniejszych w swoim kraju i uznanych za klasyków pisarzy starszego pokolenia. W ich twórczości znalazły odbicie zarówno trudne doświadczenia z lat dzieciństwa i młodości: okupacja japońska, podział kraju, wojna domowa, jak i problemy psychologiczne, nurtujące aktualnie społeczność Korei. 2) FILIŻANKA KAWY Nowele jednej z najpopularniejszych pisarek południowokoreańskich, w roku 1993 nominowanej do literackiej Nagrody Nobla, ukazujące pole psychologicznej obserwacji ludzkich postaw i zachowań w obliczu nowych sytuacji życiowych. Bohaterowie opowiadań pochodzą z różnych warstw społecznych, reprezentują różny światopogląd i uwikłani są w kłopoty zarówno bytowej, jak i psychologicznej natury. 3) KOMUNGO Nowele jednej z najpopularniejszych pisarek południowokoreańskich, w roku 1993 nominowanej do literackiej Nagrody Nobla, ukazujące pole psychologicznej obserwacji ludzkich postaw i zachowań w obliczu nowych sytuacji życiowych. Bohaterowie opowiadań pochodzą z różnych warstw społecznych, reprezentują różny światopogląd i uwikłani są w kłopoty zarówno bytowej, jak i psychologicznej natury.

Literatura koreańska XX wieku

Halina Ogarek-Czoj

Książka ukazuje się w serii Literatury orientalne i jest kontynuacją Klasycznej literatury koreańskiej. Obejmuje okres XX wieku, kiedy od nowa tworzył się - w opozycji do starej literatury - i język literacki, i nowe prądy w piśmiennictwie koreańskim.

Literatura, której nie ma. Szkice o polskiej literaturze homoseksualnej

97883-242-1426-6

Książka stanowi zbiór szkiców poświęconych reprezentacji (męskiego) homoseksualizmu w literaturze polskiej. Ramy chronologiczne pracy obejmują cały niemal XX wiek. Podobnie szeroko nakreślone są granice genologiczne - autora interesuje proza, liryka, ale także zagadnienie recepcji twórczości literackiej eksponującej tematykę homoseksualną. Z pracy Wojciecha Śmiei wyłania się klarowny obraz specyfiki polskiej „literatury homoseksualnej” – szkice problemowe ujęte zostały w klamrę szerszego zamierzenia teoretycznego. Autor stara się dowieść swoich tez dotyczących: – statusu genologicznego pojęcia literatura homoseksualna; – periodyzacji sposobów reprezentowania homoseksualności; – niemożności wpisania rozwoju polskich sposobów reprezentowania homoseksualności w quasi-uniwersalne wzorce, np.: przedemancypacyjność – emancypacja – postemancypacyjność; – stylistycznej, tematycznej i strukturalnej inspiracji twórczością Gombrowicza wśród autorów literatury homoseksualnej lat osiemdziesiątych; – roli stereotypów narodowych i katolickiej religijności w konstruowaniu homoseksualnej/gejowskiej podmiotowości w literaturze dwóch ostatnich dekad XX wieku.

Literatura niewyczerpana. W kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863-1914

Krzysztof Fiołek

Bohaterami Literatury niewyczerpanej są nieco już zapomniani pisarze, współtworzący w latach 1863-1914 historię polskiej literatury. Dziś są postaciami z tła epoki, choć niejednokrotnie cieszyli się autentyczną sławą w swoim czasie. Na plan pierwszy wysuwają się tu twórcy rzadko trafiający nawet na listę lektur uzupełniających. Stąd rodzi się potrzeba przypomnienia wielu nazwisk dla dopełnienia obrazu literatury polskiej w drugiej połowie XIX wieku i na początku wieku XX. Zadania tego podjęli się badacze z różnych ośrodków akademickich – obok profesorów również młodsi pracownicy i doktoranci. Idea doczytania twórców funkcjonujących jedynie w pogłębionej analizie historycznoliterackiej epok pozytywizmu i Młodej Polski połączyła trzy pokolenia polonistów. Przedstawili wyniki swoich badań nad mniej znanymi pisarzami. O wielu z nich już od dawna nie pisano, więc siłą rzeczy ukazują się nam w nowych kontekstach i skojarzeniach. (Krzysztof Fiołek, Słowo od redaktora)

Literatura obecna. Szkice o najnowszej prozie i krytyce

Tomasz Mizerkiewicz

Pojęcie „literatury obecnej”, nieco zadłużone w refleksji filologicznej Hansa Ulricha Gumbrechta, rozumiem na dwa sposoby naraz. Po pierwsze, odnosić się ma do niejasnej ontologii tego, co literackie (i nie tylko) we współczesności. Literatura jako obiekt dzisiaj istnieniowo niepewny, chwilami nieobecny, innym razem podejrzanie oczywisty, wreszcie – najczęściej – ujawniający się jako coś spektralnego, widmowego. Do tej problematyki i dynamiki objawiania się, odchodzenia oraz znikania należą wszelkie pytania o miejsca zajmowane przez literaturę, a ściślej: o jej sposoby zajmowania i wytwarzania miejsc własnych. Drugie ze znaczeń „literatury obecnej” akcentuje teraźniejszość czytanych utworów. Bez wątpienia są one wyjątkowo interesującą ekspresją naszego „teraz”, kontynuują – na własnych zasadach, przy użyciu właściwych sobie środków – opisaną przez Karla Bohrera nowoczesną problematykę momentu. Książka jest próbą zapytania o to, jakie wyobrażenia na temat udziału w teraźniejszości dają się odnaleźć w utworach współczesnych polskich autorek i autorów. W najfortunniejszych dziełach dochodzi do nowego, fascynującego usytuowania (się) utworu na pozycjach celowej niewczesności, intrygującej późności lub zdumiewającej aktualności. (ze Wstępu)   Tomasz Mizerkiewicz (ur. 1971) – profesor UAM w Zakładzie Literatury XX Wieku, Teorii Literatury i Sztuki Przekładu w Instytucie Filologii Polskiej UAM w Poznaniu; krytyk, historyk i teoretyk literatury. Autor m.in. książek Po tamtej stronie tekstów. Literatura polska a nowoczesna kultura obecności (2013), Nić śmiesznego. Studia o komizmie w literaturze polskiej XX i XXI wieku (2007). Stale współpracuje z „Nowymi Książkami” i „FA-artem”, ponadto publikuje na łamach „Dekady Literackiej”, „Wielogłosu”, „artPapieru”, „Czasu Kultury” i in.

Literatura obozowa w jej funkcji ‘oral history\' a propaganda PRL

Marek Ostrowski

Dzieła literatury obozowej, będąc częścią systemu kultury, reprezentowanego w realnym życiu politycznym przez instytucje PRL, dostarczały systemowi społecznemu niepodważalnych w swej istocie wartości. Życie przeciwko śmierci, niewinność przeciwko zbrodni. Postawy te jednakże zamieniają się na role w systemie, który był w stanie zręcznie manipulować składanymi mu niejako w ofierze aktami afirmacji życia w sytuacji konfrontacyjnej z najcięższą ze zbrodni. Niniejsza praca nie ma ambicji omówienia wielkiej liczby pozycji literatury obozowej, jaka ukazała się w PRL, w sposób kompletny. Ogranicza się do wybranych utworów literackich autorów mniej znanych, wychodząc od pojęcia ‘oral history’. Literatura obozowa rozumiana jest w niniejszej publikacji jako zapis swojego rodzaju świadectwa ludzkiego i historycznego, a nie w pierwszym rzędzie w kategoriach dzieła sztuki. Dla autora interesujące jest zwłaszcza zaobserwowanie równoległości zjawisk oddziaływania propagandowego instytucji władzy w PRL i reakcji na tę propagandę środowiska literackiego czy osób aspirujących do przynależności do tego środowiska.

Literatura polska obu Ameryk. Studia i szkice. Seria druga

red. Bożena Szałasta-Rogowska

Druga seria Literatury polskiej obu Ameryk nie ma być tylko dopełnieniem czy kontynuacją serii pierwszej. W książce tej, zawierającej prawie trzydzieści artykułów, podjęto oczywiście po raz kolejny szereg problemów dotyczących polskiej twórczości literackiej powstającej na obu amerykańskich kontynentach, jednakże są to najczęściej tematy dość świeże w polskim literaturoznawstwie (na przykład losy potomków polskich emigrantów do Ameryki, amerykańskie wizje pisarzy krajowych czy „świat nieprzedstawiony” w polskiej literaturze emigracyjnej).

Literatura polska w świecie. T. 7: Reportaż w świecie światowość reportażu

red. Katarzyna Frukacz

Książka jest zbiorem artykułów polskich i zagranicznych badaczy, rozpatrujących tytułowy gatunek na tle procesów globalnej cyrkulacji i recepcji literatury faktu oraz w kontekście najistotniejszych mechanizmów cywilizacyjnych ery współczesnej. Z zamieszczonych w tomie tekstów wyłania się obraz reportażu jako fenomenu zarazem obecnego w świecie i światowego, narodowego i transnarodowego – będącego przedmiotem międzykulturowych i interdyskursywnych odczytań, a jednocześnie formą rezonującą z tendencjami pokrewnymi Baumanowskim metaforom „upłynnienia”, „odkotwiczenia” i „wtórnej barbaryzacji” dzisiejszej rzeczywistości. Tak sprofilowane studium zbiorowe – adresowane w równym stopniu do badaczy, jak i sympatyków twórczości niefikcjonalnej – aspiruje do wykorzystania potencjału tkwiącego w interdyscyplinarnych, komparatywnych i międzynarodowych analizach tego nurtu. Zawartość tomu zdaje się także świadczyć, że dzięki swej elastycznej konwencji gatunkowej i naturalnej predyspozycji do adaptacji w zmiennych realiach współczesnego świata reportaż skutecznie odżegnał się od etykiety „gorszego brata literatury”.   Katarzyna Frukacz, Katarzyna Frukacz – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie literaturoznawstwo, adiunkt w Katedrze Międzynarodowych Studiów Polskich Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W latach 2014–2015 wykładowca w Szkole Języka i Kultury Polskiej UŚ. Absolwentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej na Uniwersytecie Wrocławskim oraz filologii polskiej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Zainteresowania badawcze: polski reportaż literacki, konwergencja mediów, teoria komunikacji, publicystyka prasowa i internetowa, genologia literacka i dziennikarska. Autorka monografii Polski reportaż książkowy. Przemiany i adaptacje (Katowice 2019), 12. tomu z serii „Czytaj po polsku. Materiały pomocnicze do nauki języka polskiego jako obcego” (Katowice 2016), artykułów w polskich i zagranicznych książkach oraz czasopismach naukowych, a także tekstów publicystycznych i popularnonaukowych publikowanych m.in. w „artPAPIERZE”. [lipiec 2019]

Literatura polska w świecie. T. 8: Polska literatura non fiction - perspektywa nadawcy i odbiorcy

Wioletta Hajduk-Gawron

Prezentujemy 8. tom z serii Literatura Polska w Świecie. Czytelnicy tej części mają możliwość zapoznania się z tekstami wygłoszonymi podczas cyklicznej VIII międzynarodowej konferencji Literatura polska w świecie. Polska literatura non fiction - perspektywa nadawcy i odbiorcy, która odbyła się w listopadzie 2022 roku w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Wygłoszone przez badaczy i badaczki z Polski oraz z zagranicy referaty zostały zgrupowane w następujących sekcjach tematycznych: - Rozprawy recepcyjne - Reportaż - (Auto)biografie - Różnorodność strategii narracyjnych - Literatura non fiction - perspektywa glottodydaktyczna. Zapraszamy do lektury, licząc na to, że zgromadzone artykuły dostarczą nie tylko inspiracji, ale także staną się przyczynkiem do dalszych badań oraz dyskusji nad literaturą non fiction i innymi wątkami poruszonymi w tym tomie.

Literatura polska wobec ludobójstwa. Rekonesans

Arkadiusz Morawiec

Arkadiusz Morawiec poszerza kategorię zagłady, odnosząc ją do zbiorowych zbrodni przeciw różnym społecznościom, nie tylko społeczności żydowskiej. W tej materii najważniejsze jest badanie zbrodni dokonywanych na osobach chorych psychicznie oraz na Cyganach. Pracę oceniam jako wartościową - podjęto w niej ważną problematykę zarówno z naukowego, jak i ogólnospołecznego punktu widzenia. Jest to dzieło uwzględniające obszerne materiały, w tym archiwalne. Rozdziały książki są zróżnicowane także pod tym względem, że w jednych Autor mógł się odwoływać do bogatej literatury przedmiotu, w innych zaś jest pionierem, ponieważ nie ma - lub prawie nie ma - opracowań mówiących o literackich odbiciach poszczególnych strasznych wydarzeń, takich jak martyrologia Cyganów czy wojny bałkańskie. Z recenzji prof. dr. hab. Michała Głowińskiego

Literatura polskiego oświecenia wobec tradycji i Europy. Studia

Marcin Cieński

Zebrane w tej książce studia mają za przedmiot powiązanie polskiego oświecenia (zwłaszcza jego literatury) z tradycją organizującą kulturę Pierwszej Rzeczpospolitej i z europejskimi impulsami wpływającymi na jej modernizację (zwłaszcza w obszarze polityki i świadomości jej obywateli). Układają się one wokół pewnych osi tematycznych, wskazujących jednocześnie – mam nadzieję – najważniejsze dla mnie kwestie, które w badaniach nad polskim oświeceniem należało czy należy rozpoznać. Bardzo ważna wydaje mi się problematyka dotycząca dzisiejszego spojrzenia na oświecenie, naznaczonego historią sporów o przeszłość, czarnymi i białymi legendami, manipulacjami, a przede wszystkim stereotypowymi uproszczeniami. To one tworzą kontekst, w którym dziś przychodzi badaczowi oświecenia interpretować – na nowo – wydarzenia i postawy, przedmioty i teksty z osiemnastego stulecia. Przełamanie stereotypów nie zależy tylko od literaturoznawcy, ale może on próbować pokazać, jak przedmiot jego zainteresowania łączy się z wielkimi porządkami narodowej świadomości i kultury. Powinien on też – tak uważam jako historyk literatury (dawnej) – pokazać odmienność kulturową i cywilizacyjną swego przedmiotu zainteresowania, objaśnić go, wprowadzić w szerszy układ odniesienia. W czytaniu epok dawnych właśnie „cywilizacyjna historia literatury” wydaje się szansą na przezwyciężenie zagrożeń współczesnego odrzucenia historyczności oraz kryzysu historii literatury. (ze Wstępu)

Literatura popularna. T. 2: Fantastyczne kreacje światów

red. Ewa Bartos, red. Dominik Chwolik, red. Paweł Majerski, red. Katarzyna Niesporek

Monografia zbiorowa Literatura popularna T. 2: Fantastyczne kreacje światów jest drugim tomem serii zapoczątkowanej przez publikację książki Literatura popularna T. 1: Dyskursy wielorakie. Publikacja składa się z 26 tekstów będących ważnym głosem w badaniach nad fantastyką. Autorzy szkiców zamieszczonych w tomie nie tyko przyglądają się literaturze fantastycznej i jej fenomenowi, ale również temu, co szeroko określane jest mianem fantastyki, a co stanowi problem zarówno przy okazji przyporządkowania do tej dziedziny literatury, jak i przy określeniu reguł rządzących kreacją świata przedstawionego.

Literatura popularna. T. 3: Kryminał

red. Ewa Bartos, Katarzyna Niesporek

Monografia zbiorowa Literatura popularna T.3: Kryminał jest trzecim tomem z serii zapoczątkowanej przez publikację książki Literatura popularna T.1: Dyskursy wielorakie. Nie zapominając o ważnych pracach na temat kryminału Stanisława Barańczaka, Jerzego Siewierskiego, Bernadetty Darskiej, Mariusza Kraski, Mariusza Czubaja, Tadeusza Cegielskiego, Rogera Cailloisa, Stanko Lesica, a także o – w całości poświęconych kryminałowi – „Tekstach” z 1973 roku czy „Czasie Kultury” z 2010, trzeci tom badań nad literaturą popularną chcemy poświęcić właśnie temu gatunkowi. Kryminał stanowił i stanowi intelektualną zagadkę dla czytelnika oraz stawia wyzwania jego badaczom. Mimo niesłabnącej jego popularności i zwiększonego zainteresowania nim krytyków, wciąż sytuuje się na peryferiach współczesnego literaturoznawstwa. Artykuły umieszczone w tej książce są próbą refleksji nad tym zjawiskiem kultury.

Literatura prze-pisana II. Od zapomnianych teorii do kryminału

Agnieszka Izdebska, Agnieszka Przybyszewska, Danuta Szajnert

Publikacja stanowi kontynuację refleksji nad różnymi postaciami literackiego, i nie tylko literackiego, recyklingu kanonicznych tekstów kultury, podjętej w tomie I: Literatura prze-pisana. Od Hamleta do slashu, red. A. Izdebska, D. Szajnert, Łódź 2015. Tematyka tomu II dotyczy zatem zagadnień związanych z wielorako rozumianym prze-pisywaniem, ze szczególnym uwzględnieniem przemian, które zaszły w kulturze w ostatnich latach. Autorzy tropią te zagadnienia na rozmaitych obszarach, takich jak: historia literaturoznawstwa, relacje literatura – nauka, biografistyka, formy autobiograficzne i inne gatunki, konwencje i strategie tekstowe, skupiając się na tym, kto, co, kiedy, gdzie, dlaczego i po co prze-pisuje. Tom Literatura prze-pisana II jest pokłosiem drugiej edycji konferencji naukowej zorganizowanej przez Katedrę Teorii Literatury Instytutu Kultury Współczesnej UŁ w maju 2015 r.  

Literatura prze-pisana. Od "Hamleta" do slashu

Agnieszka Izdebska

Formuły „literatura prze-pisana” używa się przede wszystkim do określenia tych spośród praktyk intertekstualnych, w których: 1) aktywizowane są inne niż punktowe odniesienia do cudzych wypowiedzi, czyli takie, w których semantycznej i często ideologicznej rewaloryzacji poddawane są większe całości tekstowe; 2) są to odniesienia skonkretyzowane, co wyróżnia je spośród relacji „przyrodzonych” anonimowej przestrzeni dyskursywnej; 3) prze-pisuje się nie tylko teksty literackie, którym przysługuje szczególny status kulturowy; 4) last but not least, jeśli prze-pisane ma coś wspólnego z kopią (z przepisanym), to musi to być tzw. kopia twórcza, rezultat twórczego czytania (odpowiednio oglądania), rezultat odsłaniający (re)kreacyjną rolę kopisty i jego usytuowania względem miejsca i czasu, w którym powstał oryginał. Książka dotyczy prze-pisywania, czyli szczególnej postaci literackiego, i nie tylko literackiego, recyklingu – czytania/interpretowania/pisania od nowa (ale też przekształcania w obrazy, widowiska, gry komputerowe i inne teksty intersemiotyczne funkcjonujące w kulturze cyfrowej) tego, co już zostało napisane. Autorki artykułów starają się w mniejszym lub większym stopniu wyeksponować sprawczą rolę rzeczywistości kulturowej, w której pre-teksty – traktowane jako część innej przestrzeni historycznej – są prze-pisywane. Publikacja stanowi interesującą diagnozę nie tylko szczególnych relacji intertekstualnych, ale też związków literatury ze światem.  

Literatura rosyjska wobec upodmiotowienia zwierząt. W kręgu zagadnień ekofilozoficznych

Justyna Tymieniecka-Suchanek

Drugie wydanie nowatorskiej monografii poświęconej problematyce ekofilozoficznej rozważanej na materiale literatury rosyjskiej (od połowy XIX do końca XX w.), która, jak dotąd, była nieobecna w dyskursie literaturoznawczym współczesnej rusycystyki, zarówno polskiej jak i europejskiej. Autorka omawia podmiotowość zwierząt; podejmuje, poszukuje i analizuje zagadnienia ekofilozoficzne dotyczące relacji i interakcji pomiędzy człowiekiem a zwierzętami, z uwzględnieniem oceny i kwalifikacji moralnej ludzkich czynów wynikających z owych relacji (ekoetyka). Rozważania mają na celu określenie jakości ludzkiego bycia z nieludźmi na podstawie wybranych utworów z zakresu prozy, poezji i publicystyki. Ta interdyscyplinarna książka z pogranicza literaturoznawstwa i ekofilozofii, etyki środowiskowej i etologii kognitywnej, nawiązująca też do innych nauk (zoosemiotyki, prawnej ochrony zwierząt) stanowi próbę wpisania się w kontekst studiów zwanych „trzecią kulturą”. Autorka pokazuje złożone relacje człowiek – zwierzę w procesie historycznym na tle rozwoju nauk przyrodniczych. Kompozycyjny układ pracy wyznaczają zjawiska pozaliterackie, które wywarły bardzo istotny wpływ na przewartościowanie ludzkiego stosunku do zwierząt: teoria Darwina, ochrona dzikiej przyrody, osiągnięcia nowoczesnej etologii, druga wojna światowa oraz płynąca z jej doświadczeń refleksja nad etycznym aspektem ludzkiego bytu, prowadząca do powstania praw człowieka (1948) i kontynuacja tego samego nurtu myślowego, wiodącego do opracowania praw zwierząt (1978), bioetyka, studia nad świadomością zwierząt podjęte pod koniec XX w. oraz nowa gałąź nauki – etyka ochrony zwierząt (l. 80-90 XX w.). Książka jest adresowana głównie do czytelników, których interesuje dobrostan zwierząt oraz aspekty podmiotowości rozpatrywane w kluczu moralnej odpowiedzialności w relacjach człowiek-zwierzę. Wegetarianizm, gatunkizm, wiwisekcja, polowanie, biocentryzm, porozumienie międzygatunkowe, martyrologia zwierząt, sytuacje codzienne oraz ekstremalne, w których przeplatają się losy ludzi i zwierząt (wojna/gułag/kolektywizacja/klęska głodu) – to tylko niektóre zagadnienia, jakie tutaj podjęto. Nie jest to wszak lektura lekka i łatwa w odbiorze z uwagi na dominujące w niej motywy okrucieństwa wobec zwierząt, które pisarze obnażają m.in. po to, by skłonić czytelnika do namysłu nad ciemną stroną naszej (nie) ludzkiej natury.   „Trzeba za(bić) to zwierzę” – w taki oto antropocentryczny paradygmat myślowy typowy dla homo sapiens wpisują się treści większości interpretowanych utworów. Książka nie tylko odsłania nowe oblicze pisarzy rosyjskich jako obrońców zwierząt, wyrażających zdecydowany sprzeciw wobec owego nagannego etycznie paradygmatu (np. F. Dostojewskiego, L. Tołstoja, S. Jesienina, W. Majakowskiego, W. Szałamowa, A. Cwietajewej, W. Astafjewa, A. Bitowa). Staje się ona ważnym przewodnikiem po zootwórczości mniej znanych/zapomnianych prozaików i poetów będących miłośnikami zwierząt (L. Zinowjewa-Annibal, J. Guro, W. Błażenny, A. Dobrolubow i in.). Ukazanie drogi literatury rosyjskiej do upodmiotowienia zwierząt, osiąga w prezentowanej monografii niemal rangę moralnego przesłania. Rozważania autorki mieszczą się w nurcie posthumanistycznym, kwestionującym dotychczasowe status quo człowieka, który przestał być centrum świata i miarą wszechrzeczy, nurtu naukowo wspierającego działania mające na celu ochronę gatunków i promującego studia nad relacjami ludzko-zwierzęcymi (animal studies). Zadaniem książki jest propagowanie w Polsce studiów, które na Zachodzie stanowią już odrębną dyscyplinę akademicką.

"Literatura środka". Kontekst słowiański

Lidia Mięsowska, red. Barbara Stempczyńska

Publikowane w zbiorze teksty są wynikiem rozważań literaturoznawców, teatrologów, medioznawców, badaczy różnych kultur słowiańskich: rosyjskiej, polskiej, ukraińskiej, chorwackiej, czeskiej, białoruskiej. Kategoria „literatura środka” porządkuje wielość i różnorodność problematyki badawczej, daje obraz skomplikowanej materii zjawiska tzw. homogenizacji twórczości oraz różnych przejawów dynamicznego współdziałania literatury elitarnej i popularnej. W ścisłym powiązaniu z analizą utworów reprezentujących tytułową kategorię autorzy prowadzą interesującą polemikę, dotyczącą definicji „literatury środka”, projektując nowe aspekty i punkty widzenia. Przy całym bogactwie podejmowanych kwestii i rozpiętości proponowanych rozwiązań metodologicznych przyjęcie w tomie ram czasowych, które wyznacza przełom ostatnich stuleci, sprawiło, że pozornie odległe koncepty spinane są klamrą powtarzających się słów kluczy (takich jak: intertekst, hybryda, gatunek, parodia), wpisujących wszystkie rozważania w kontekst ponowoczesności i postmodernistycznego myślenia o literaturze.