Zrównoważony rozwój lokalny. Podstawy teoretyczne i działania praktyczne

Alicja Sekuła, Andrzej Miszczuk, Julia Wojciechowska-Solis, Joanna Nucińska

W monografii omówiono jedną z koncepcji rozwoju lokalnego, jaką jest rozwój zrównoważony. Przedstawiono teoretyczne podstawy tego rozwoju na poziomie lokalnym oraz ukazano jego przejawy i działania praktyczne w sferach gospodarczej, społecznej i ekologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem turystyki i oświaty jako wewnętrznych czynników rozwojowych. Ponadto w kontekście rozwoju zrównoważonego poruszono zagadnienia Agendy 2030, Europejskiego Zielonego Ładu, inicjatywy LEADER, turystyki wiejskiej oraz partnerstw terytorialnych.

Zrównoważony rozwój miast. Polityka i finanse

Beata Guziejewska

Publikacja poświęcona jest finansom jednostek samorządu terytorialnego, w szczególności miast, w dwóch kontekstach: krajowej polityki miejskiej oraz zrównoważonego rozwoju. Na tym tle omawiane są zagadnienia finansowania rozwoju miast, inwestycji, zadłużenia, rewitalizacji oraz zadań, takich jak polityka mieszkaniowa czy ochrona zdrowia. Opisano w niej wiele wątków podjętej problematyki, co podkreślane jest również w dokumentach strategicznych, takich jak Krajowa Polityka Miejska (polityki rozwoju lokalnego i regionalnego, źródła finansowania zrównoważonego rozwoju miast, rozwój Łodzi i jego uwarunkowania finansowe oraz społeczne aspekty finansowania miast). Duże znaczenie miast i problematyki miejskiej ujęto w perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2014–2020. Miasta będą mogły ubiegać się o fundusze unijne z programów krajowych i regionalnych, a także ze specjalnie dla nich przygotowanego nowego instrumentu – Zintegrowane Inwestycje Terytorialne. Przewidywane kierunki działań miast to m.in.: wzmacnianie konkurencyjności firm, walka z ubóstwem i dyskryminacją, włączenie społeczne, przechodzenie na gospodarkę niskoemisyjną, wzmacnianie jakości zatrudnienia i transport zrównoważony. Na szeroko rozumiane programy rewitalizacji miast planowane są zarówno miliardowe środki krajowe, jak i europejskie. Zawarte w książce zagadnienia były omawiane na konferencji naukowej zorganizowanej w kwietniu 2015 r. przez Katedrę Finansów Publicznych Uniwersytetu Łódzkiego. 

Zrównoważony rozwój personelu poprzez szkolenia

Katarzyna Piwowar-Sulej

Nie da się wdrożyć w organizacji założeń zrównoważonego rozwoju bez kompetentnych pracowników, dlatego kluczowym działaniem pracodawców powinien być zrównoważony rozwój personelu poprzez szkolenia. Rozwój taki nie tylko promuje idee sustainablity w treściach edukacyjnych, ale sam jest realizowany zgodnie z zasadami zrównoważonego zarządzania zasobami ludzkimi. Monografia odpowiada na pytanie, jak realizować rozwój personelu, by móc go nazwać zrównoważonym, operacjonalizuje analizowany konstrukt i przedstawia wyniki badań empirycznych nad realizacją poszczególnych zasad zrównoważonego rozwoju personelu poprzez szkolenia.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy gmin i województw

Eugeniusz Sobczak

Rozwój zrównoważony wyraża się w integracji wszystkich dziedzin rozwoju społeczno-gospodarczego, w tym spójności społecznej, rozwoju ekonomicznego i ochrony środowiska naturalnego, a jednocześnie ogranicza istniejące dysproporcje rozwojowe. W praktyce jest to trudne do osiągnięcia, ale wszystkie władze (rządy i samorządy) mają obowiązek uwzględniania harmonizacji przestrzennej w rozwoju regionów i krajów. Niniejsza praca ma im pomóc w tym trudnym zadaniu.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy gmin oraz podregionów i regionów w Polsce

Eugeniusz Sobczak

Autorzy rozdziałów: Jacek Sroka, Joanna Podgórska-Rykała, Leszek Jerzy Jasiński, Agnieszka Tomczak, Waldemar Kunz, Eugeniusz Sobczak, Michał Staniszewski, Aleksandra Jadach-Sepioło, Janusz Sarnowski   Prezentowana monografia jest dziesiątą kolejną publikacją na temat zrównoważonego społeczno-gospodarczego rozwoju jednostek samorządu terytorialnego wydawaną przez Oficynę Wydawniczą Politechniki Warszawskiej. Świadczy to o kształtującym się ośrodku badawczym integrującym wiele zespołów badawczych z całej Polski.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy jednostek samorządu terytorialnego w świetle indykatorów aktywności rozwojowej

Eugeniusz Sobczak

W opracowaniu omówiono następujące zagadnienia: stan wdrażania w Polsce środków europejskich z perspektywy finansowej 2014-2020 wspierających zrównoważony rozwój; międzyregionalne różnice ekonomiczne w Polsce i w wybranych krajach świata; wpływ aktywności sektora badawczo-rozwojowego na zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy województw; opodatkowanie instalacji OZE podatkiem od nieruchomości; wybrane teoretyczne i praktyczne aspekty zrównoważonego rozwoju Krakowa; społeczno-demograficzne uwarunkowania bezrobocia w gminach powiatu ciechanowskiego; relacje między architekturą innowacyjną a ponadczasowymi tendencjami; wpływ działalności Centrum Ekologii i Zrównoważonego Rozwoju w powiecie ostrowskim na zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy oraz znaczenie przynależności do Unii Europejskiej dla mieszkańców gminy Cekcyn.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy regionów i gmin polskich

Eugeniusz Sobczak

W książce omówiono różne aspekty zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego realizowanego na terenie naszego kraju. Kolejne części opracowania dotyczą: aktywności innowacyjnej różnych regionów Polski; analizy dynamiki i struktury PKB w regionach i podregionach Polski; oceny poziomu spójności demograficznej obszarów wiejskich w porównaniu z miastami w latach 2005–2015; analizy porównawczej gmin, wykazujących się najwyższym syntetycznym miernikiem rozwoju i dynamiką wskaźnika przedsiębiorczości w województwie mazowieckim; zrównoważonego rozwoju jako zasady prawnej ochrony środowiska, stanowiącej gwarancję realizacji „wizji” programowej i godnego życia w jednostkach samorządu terytorialnego; sieci ekoturystycznej „Między Bugiem a Narwią” na tle rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu ostrowskiego; rozwoju lokalnego gmin wiejskich na wybranych przykładach, a także finansowania ze środków unijnych zadań z zakresu zrównoważonego rozwoju w krajach Grupy Wyszehradzkiej.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy województw oraz miast i gmin wiejskich

Eugeniusz Sobczak

Współcześnie aktualnym paradygmatem w rozwoju społeczno-gospodarczym na poziomie lokalnym, regionalnym, jak również na poziomie Unii Europejskiej jest zrównoważony rozwój. Termin ten jest wynikiem tłumaczenia z angielskiego @sustainable development, co jest zwykle tłumaczone jako rozwój trwający, ciągły, samonapędzający lub też jako zrównoważony rozwój – ekorozwój. Początkowo termin ten był stosowany do siedlisk leśnych, w których chodziło o zabezpieczenie lasów przed nadmierną eksploatacją (wycinką), co miało prowadzić do utrzymania względnie stałego zalesienia obszarów. Koncepcja @sustainable development została przeniesiona również do rolnictwa, w wyniku czego zaczęto stymulować powstawanie tzw. gospodarstw ekologicznych-organicznych, w których odstąpiono od stosowania nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin na rzecz naturalnych nawozów oraz powrócono do gospodarki płodozmiennej, która w naturalny sposób zapobiega koncentracji zachwaszczenia, chorób i szkodników. Z czasem koncepcja zrównoważonego rozwoju była przenoszona na inne sektory gospodarki (przemysł wydobywczy i przetwórczy, usługi itp.). W dwudziestym pierwszym wieku znaczenia nabiera społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw (@corporate social responsibility – CSR). W CSR oprócz dbałości o środowisko naturalne dochodzą takie aspekty, jak cyrkulacyjna ekonomia, społeczność lokalna, w której przedsiębiorstwo prowadzi działalność, ustawiczne kształcenie pracowników i motywowanie do angażowania się w ciągłe poprawiane jakości wytwarzanego produktu. Na uwagę zasługuje nowe podejście do wartości dodanej, które powinno się koncentrować na innowacjach produktowych i technologicznych, których celem powinno być systematyczne zmniejszanie zużycia tzw. rzadkich surowców. W kontekście CSR duże znaczenie przypisuje się redukcji zużycia energii wytwarzanej na bazie klasycznych surowców energetycznych i przechodzeniu na odnawialne źródła energii. Społeczna odpowiedzialność odnosi się również do jednostek samorządu terytorialnego (JST), które pełnią podwójną rolę, a mianowicie jako specyficzne przedsiębiorstwo realizujące projekty inwestycyjne i jako interesariusz lokalny, zainteresowany odpowiedzialnym działaniem przedsiębiorstw komercyjnych. W odniesieniu do projektów inwestycyjnych realizowanych przez JST ważna jest ich ekonomiczna i społeczna zasadność (odpowiedzialność) przy jednoczesnym najmniejszym oddziaływaniu na środowisko naturalne. Podczas szczytu ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku przyjęto definicję, która stwierdza, że „rozwój zrównoważony jest strategią przekształceń ekologicznych, społecznych, techniczno-technologicznych i organizacyjnych, których celem jest osiągnięcie racjonalnego i trwałego poziomu dobrobytu społecznego, umożliwiającego przekazanie go następnym pokoleniom, bez obawy zagrożenia destrukcją zasobów przyrody i ekosystemów”. Jak wynika z powyższego rozwój zrównoważony jest strategią, która określa kierunki działań i ograniczenia, wynikające z eksploatatorskiego podejścia do zasobów środowiska naturalnego, w tym zasobów surowcowych oraz ekosystemów. Niezbędne jest zatem racjonalne podejście do wykorzystania zasobów naturalnych (stałe nakłady przy zwiększającej się liczbie wytwarzanych jednostek produktu, lub stała liczba wytwarzanych jednostek produktu przy malejących nakładach). Dążenie do optymalnego wykorzystania zasobów naturalnych występuje zwykle wówczas, gdy pojawia się zagrożenie wystąpienia radykalnych niedoborów, na przykład ropy naftowej lub innych nośników energii. Szczególnie mocno podkreśla to E.F. Schumacher, który zwraca uwagę na konieczność poszanowania środowiska przyrodniczego i rozumnego korzystania z jego zasobów. W wyniku tego poglądu kształtowana była koncepcja technik dostosowawczych, które powinny być kapitało-, energo- i materiałooszczędne, ale przy tym pracochłonne, łatwe do adaptacji i pozwalające na optymalne wykorzystanie miejscowych zasobów. Reasumując, można stwierdzić, że rozwój zrównoważony jest strategią rozwoju społeczno-gospodarczego, w której musi być uwzględniona spójność społeczna, rozwój ekonomiczny i ochrona środowiska naturalnego. Spójność społeczna nakłada na rządy i samorządy obowiązek uwzględniania harmonizacji przestrzennej w rozwoju regionów i krajów. Można zatem stwierdzić, że różna interpretacja zrównoważonego rozwoju przedstawiona przez L.J. Jasińskiego, powinna być uwzględniana przy kształtowaniu rozwoju zrównoważonego. Należy także podkreślić, że rozwój zrównoważony wyraża się w integrowaniu wszystkich dziedzin rozwoju społeczno-gospodarczego i jednocześnie ograniczania istniejących dysproporcji rozwojowych. W praktyce jest to trudne do osiągnięcia. Rozwój jest bowiem procesem bardzo złożonym, w którego realizacji pojawiają się coraz to nowe trudności-ograniczenia, dlatego trzeba stwierdzić, że jest to przechodzenie od jednego do drugiego stanu nierównowagi. Można zatem mówić o nieustannym równoważeniu sfery społecznej, ekonomicznej i przyrodniczej (środowiska naturalnego) i wykorzystywaniu procesu równoważenia do poprawy jakości życia ludności i kształtowania systematycznych działań rozwojowych. Niniejsza monografia jest ósmą, kolejną publikacją na temat zrównoważonego społeczno-gospodarczego rozwoju JST wydawaną przez Oficynę Wydawniczą Politechniki Warszawskiej. Świadczy to o kształtującym się ośrodku badawczym integrującym wiele zespołów badawczych z całej Polski.