Czy powrót wypartego? Psychoanaliza i dziedzictwo totalitaryzmów

Ewa Kobylińska-Dehe

Oddajemy naszą książkę do rąk Czytelnika w czasach pandemii, która bezlitośnie obnażyła aporie cywilizacyjne. Czy antyliberalny zwrot w Polsce i innych krajach postkomunistycznych, dający o sobie znać również  w zachodnim świecie, można zrozumieć za Freudem jako powrót wypartego dziedzictwa totalitaryzmów dwudziestego wieku? Czy też mamy do czynienia z nowym regresem społecznym i politycznym, z nową wojną kulturową, za którą kryją się lęki i agresje wobec wyzwań naszego globu, podsycające iluzoryczną tęsknotę za powrotem tego, co oswojone? Rozpad struktur tożsamościowych, przemiany seksualności, fundamentalny konflikt pokoleniowy wobec katastrofy klimatycznej, kryzys migracyjny, odradzanie się populizmu, brutalizacja dyskursu politycznego – te niepokojące zjawiska stanowią wyzwanie również dla współczesnej psychoanalizy. Polscy, niemieccy, rosyjscy i litewscy autorzy – klinicyści i akademicy – łącząc rozważania teoretyczne, przykłady kliniczne oraz psychoanalityczne odczytania zjawisk społecznych, pytają  o krytyczny potencjał psychoanalizy na miarę naszych czasów. Ta niezwykle ważna, treściwa i pięknie skomponowana książka jest jednym z najnowszych i najważniejszych świadectw tej oto pomyślnej okoliczności, że psychoanaliza na dobre wróciła do Polski. W szczególności zaś książka ta uświadamia nam, że psychoanaliza – niezrównana w badaniach nad dynamiką ludzkich złudzeń i pragnień – oferuje zestaw niezwykle skutecznych narzędzi krytycznych, których jak najpilniej potrzebujemy w prawdziwie dramatycznej sytuacji naszego kraju i globu. z recenzji Adama Lipszyca Śmiała, wyrazista, mądra – to książka ważna dla naszych czasów. Wykorzystuje narzędzia psychoanalizy, by badać ukrytą genealogię aktualnych wydarzeń społecznych i politycznych. Pokazuje, jak zaskakująco wplecione jest w przeszłość Polski myślenie psychoanalityczne, rzucając światło na najgłębsze problemy, z którymi dziś się zmagamy . dr Lisa Appignanesi, pisarka, Londyn Ta książka dokumentuje nową, znakomitą próbę rzucenia światła za pomocą psychoanalizy na „załamania pamięci” w stosunkach polsko-niemieckich w przeszłości i teraźniejszości. Podjęli ją niemieccy i polscy badacze i analitycy. Daje odwagę do przyszłych projektów badawczych. L.M. Hermanns, psychoanalityk i wydawca, Berlin

Jak Feniks z popiołów? O odradzaniu się psychoanalizy w powojennej i dzisiejszej Polsce

Ewa Kobylińska-Dehe, Katarzyna Prot-Klinger

Książka Jak Feniks z popiołów poświęcona jest psychoanalizie w Polsce od czasów powojennych do współczesności. Zebrane teksty opisują próby odradzania się jej na nowo w straumatyzowanym społeczeństwie, po stratach związanych z wojną i Holokaustem. Polsko-żydowscy psychoanalitycy zginęli, zostali zamordowani lub wyemigrowali. Ideologia komunistyczna powojennego ustroju politycznego odrzuciła psychoanalizę jako „burżuazyjny przeżytek”. Teksty o psychoanalizie w dzisiejszej Polsce pokazują psychoanalizę otwartą, która wychodzi poza gabinet psychoanalityka, odnajdując swoje miejsce zarówno w strukturach w służby zdrowia, jak i w humanistyce. Psychoanaliza użycza swoich narzędzi naukom humanistycznym, ale także spotyka się z innym naukami. Jednym z ciekawszych spotkań jest dialog z neurobiologią skutkujący powstaniem nowej dziedziny – neuropsychoanalizy. Teksty przedstawiają bogactwo i różnorodność współczesnej psychoanalizy w Polsce. Pomimo wielości ścieżek udaje się prześledzić  linię kontynuacji – od psychoanalityków przedwojennych do dzisiaj. Jest to linia przerywana, załamująca się, ale widoczna.   Wśród wątków przewijających się w wielu rozdziałach, inspirujących i wartych podkreślenia, należy wymienić tragiczny wpływ Shoah na losy polskich psychoanalityków pochodzenia żydowskiego  i jego konsekwencje dla rozwoju psychoanalizy w Polsce po II wojnie światowej; silne powiązanie sytuacji politycznej i ograniczeń wolności na powstanie i rozwój społeczności psychoanalityków; docenianie wpływu ojców i „praojców” na współczesną psychoanalizę w Polsce; wprost wyrażaną wdzięczność do analityków spoza Polski wspierających analityków polskich; świadomość własnej odrębności wobec innych kierunków obecnych w polskiej psychoterapii. Zaś wśród wątków teoretycznych za szczególnie ciekawy uznałbym twórcze napięcie między nurtem separacyjnym a integracyjnym. Ta praca zbiorowa jest sygnałem, że obecne w myśli psychoanalitycznej oba nurty nie są one w swojej istocie przeciwstawne.  Bo można teorię pogłębiać i łączyć ją potem z tym, co inne.   Ta praca to iście postmodernistyczna mozaika form, tematów, stylów, nie mówiąc już o kalejdoskopie autorów Czasem są to wspomnienia, czasem opis praktyki, czasem wycieczka psychoanalitycznego myślenia poza gabinet terapeutyczny, czasem esej pełen poetyckich obrazów. Niektórych czytelników książka zaprosi do melancholijnych wspomnień, dla innych będzie to nauka o związkach między tym co kiedyś, a tym co dziś.  Ci, którzy chcieliby pogłębiać wiedzę – będą mieli okazję do zapoznania się z niebanalnymi myślami mistrzów. [Z recenzji prof. Bogdana de Barbaro] Ewa Kobylińska-Dehe – dr hab., prof. Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, psychoanalityczka, filozofka i kulturoznawczyni, profesorka wizytująca w International Psychoanalytic University w Berlinie, superwizorka i wykładowczyni we Frankfurckim Instytucie Psychoanalitycznym, analityczka szkoleniowa w Instytucie im. A. Freud we Frankfurcie. Główne obszary jej naukowych zainteresowań to psychoanaliza w kontekście kulturowej nowoczesności, filozoficzny wymiar psychoanalizy, cielesność w psychoanalizie, rozumienie sceniczne, granice reprezentacji. Autorka wielu publikacji na ten temat.   Katarzyna Prot-Klinger – dr hab. n. med., prof. Akademii Pedagogiki Specjalnej im Marii Grzegorzewskiej, psychiatra, psychoterapeutka, analityczka grupowa, superwizorka Instytutu Analizy Grupowej „Rasztów” oraz Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Od wielu lat zajmuje się problemem indywidualnej i grupowej reakcji na wydarzenie traumatyczne. Autorka wielu artykułów z tej dziedziny oraz monografii Życie po Zagładzie (2009). W obszarze psychoanalizy jest szczególnie zainteresowana psychoterapią osób z doświadczeniem psychozy. Ostatnie publikacje:  Odczytywanie archiwum ciała („Konteksty” 2020),  Późne skutki wczesnej traumy. Psychoterapia Ocalałych z Holokaustu (2020, w: Psychoanaliza w cieniu wojny i Zagłady), Czy można przepracować Zagładę? Doświadczenie pracy grupowej (2020, w: Czy powrót wypartego? Psychoanaliza i dziedzictwo totalitaryzmów),  Has the spirit of Basaglia affected Polish psychiatry? (2020, w: Basaglia's International Legacy: From Asylum to Community), Psychoanalytical psychotherapy in Poland (w druku).  

Psychoanaliza w cieniu wojny i Zagłady

Ewa Kobylinska-Dehe

W książce Psychoanaliza w cieniu wojny i Zagłady zostają po raz pierwszy opowiedziane nieznane do tej pory losy polsko-żydowskich psychoanalityków, psychiatrów i ich pacjentów w czasie drugiej wojny światowej i zagłady. Jednych z nich zamordowano, inni wyemigrowali, tylko nieliczni zaś, którzy przeżyli, pozostali w kraju. W wyjątkowym dialogu bez wzajemnych uprzedzeń i odruchów obronnych polscy i niemieccy historycy, filozofowie, psychiatrzy i psychoanalitycy stawiają pytanie, jak dzisiejsze społeczeństwo w Polsce zmaga się z traumami tego czasu: z Zagładą Żydów, z wyniszczeniem mieszczaństwa i inteligencji, ze skutkami masowych przesiedleń po drugiej wojnie światowej, z prześladowaniami okresu stalinowskiego. Czy te traumatyczne doświadczenia, które fundamentalnie zmieniły strukturę polskiego społeczeństwa, zostały przepracowane? Jak wiemy, destrukcyjne efekty traumy związane z doświadczeniem zabijania, byciem świadkiem, utratą bliskich, poczuciem winy i wstydu trwają dalej za murem budowanym z fantastycznych narracji  obronnych, zaprzeczenia i milczenia. Wraz z tymi formami obrony są one nieświadomie przekazywane kolejnym pokoleniom. Nieprzepracowana trauma przeradza się w strach i agresję wobec inności i obcości. Dlatego mimo że od czasów wojny minęło z górą siedemdziesiąt lat, polskie społeczeństwo czeka nadal trudne zadanie kulturowe. Musi ono uporać się ze swoimi mitami o niezłomnym heroizmie, o byciu tylko niewinną ofiarą, które od czasów rozbiorów kształtowały polską tożsamość. W realizacji tego zadaniaistotną rolę może odegrać psychoanaliza z jej oświeceniowym postulatem pobudzania krytycznego myślenia, które jest w stanie przejść przez proces żałoby.