Ewangelickie duszpasterstwo Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w latach 1939-1949

Krzysztof Jan Rej

Po wybuchu II wojny światowej niektórzy kapelani ewangeliccy dostali się do obozów internowania, a następnie oflagów. Kilku zginęło, reszta musiała się ukrywać. Naczelny kapelan po zwolnieniu z internowania pozostał w Warszawie, pozbawiony przez Niemców mieszkania i możliwości wykonywania stałej pracy duszpasterskiej. Wojskowa ewangelicka służba duszpasterska odrodziła się w 1941 roku w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Kapelanem ewangelickim został mianowany ks. Wilhelm Edward Wallner, pełniący w latach 1943-1945 obowiązki naczelnego kapelana. W powstaniu warszawskim zginął ewangelicki kapelan Armii Krajowej, ks. Zygmunt Kuźwa. Z dniem 1 maja 1945 roku nastąpiła zmiana na stanowisku naczelnego kapelana Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Został nim ks. dr Andrzej Wantuła, który piastował tę funkcję do końca listopada 1947 roku, przekazując ją swemu następcy, z powodu osobistej decyzji powrotu do Polski. Obowiązki jego przejął ks. Władysław Fierla. Z wyjątkiem ks. dr. A. Wantuły, który powrócił do kraju, wszyscy kapelani ewangeliccy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie po zakończeniu wojny wstąpili do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (PKPR), kończąc służbę kapelanów w 1949 roku i osiedlając się w krajach zachodnich. Towarzyszyli oni jako duszpasterze emigrującym współwyznawcom - byłym żołnierzom i cywilnym uchodźcom polskim, tworząc wspólnie zręby poszczególnych parafii i Kościoła na obczyźnie. Oprócz działalności ewangelickiego duszpasterstwa wojskowego i losów kapelanów wojskowych PSZ na Zachodzie, niniejsza publikacja ukazuje także złożone problemy mniejszości wyznaniowej walczącej o wolność Ojczyzny, jak również stającej w obliczu demobilizacji i emigracji. Notatka o Autorze: Ks. dr Krzysztof Jan Rej Jest duchownym Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej i nauczycielem mianowanym religii ewangelickiej. Pracował w parafiach ewangelickich w Kaliszu, Sopocie, Mikołajkach i Piszu, ostatnio jako proboszcz Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Ostrowie Wielkopolskim. Absolwent Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie (1976 r.). W roku akademickim 1993/1994 ukończył dwusemestralne studia podyplomowe w zakresie przygotowania katechetyczno-pedagogicznego, a 6 czerwca 2002 roku, na podstawie rozprawy pt.: "Ewangelickie duszpasterstwo w Wojsku Polskim w latach 1919-2000" uzyskał w macierzystej uczelni stopień naukowy doktora nauk teologicznych teologii historycznej. Ks. dr Krzysztof Jan Rej jest autorem wielu artykułów na temat ewangelickiego duszpasterstwa wojskowego oraz książek: Ewangelicka służba duszpasterska w Wojsku Polskim 1919-1950 wydanej w 2000 roku przez Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe w Warszawie oraz Ewangelickie duszpasterstwo wojskowe II Rzeczypospolitej 1919-1939 opublikowanej w 2021 roku przez Wydawnictwo Borgis.

Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe II Rzeczypospolitej 1919-1939

Krzysztof Jan Rej

Rok 1919 obfitował w powołanie wielu instytucji nowo powstałego po latach niewoli państwa polskiego. Do jego najpilniejszych zadań w obszarze wojskowym należało m.in. ustalenie ram prawno-organizacyjnych działalności kapelanów wyznań niekatolickich. Sprawa ta wymagała jednak wzajemnych uzgodnień i regulacji prawnych na szczeblu państwowym pomiędzy przedstawicielami wojska oraz odpowiednimi władzami, reprezentującymi określone środowiska wyznaniowe. Proces ten, uwieńczony ostatecznie sukcesem, rozpoczął się właśnie w 1919 roku, oficjalnie inaugurując instytucjonalną działalność ewangelicko-augsburskiego duszpasterstwa wojskowego w armii polskiej. W 2019 roku minęła więc setna rocznica wydarzenia, które nie tylko wypada wspomnieć, lecz o którym także warto pamiętać i dziś, zwłaszcza że reaktywowane w III Rzeczypospolitej duszpasterstwo wojskowe nawiązuje do dawnych tradycji. Tym celom niechaj posłuży niniejsza publikacja prezentująca działalność ewangelickiego duszpasterstwa wojskowego w Polsce okresu międzywojennego.