Idea w służbie propagandy. Komitet Słowiański w Polsce 1945-1953 na tle ruchu nowosłowiańskiego

Marcela Gruszczyk

Praca jest próbą wieloaspektowego spojrzenia na historię powstania i działalności Komitetu Słowiańskiego w Polsce, który w latach 40. XX wieku był jednym z głównych podmiotów odpowiedzialnych za umacnianie przyjaźni polsko-radzieckiej oraz upowszechnianie wiedzy o Związku Radzieckim wśród szerokich kręgów społeczeństwa. Odbywało się to pod hasłem propagowania ideologii słowiańskiej, odrodzonej w czasie wojny pod auspicjami ZSRR. Książka wpisuje się w nurt badań nad dziejami politycznymi początków Polski Ludowej. Składa się z pięciu rozdziałów w układzie chronologiczno-problemowym. Pierwsza część dotyczy narodzin tzw. ruchu nowosłowiańskiego, stanowiąc jednocześnie tło dla dalszych rozważań. Poruszono w niej zagadnienia związane z genezą i pierwszymi latami działalności Komitetu Wszechsłowiańskiego w Moskwie, rozwojem jego agend w krajach Europy środkowo-wschodniej oraz jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach ruchu – Kongresem Słowiańskim w Belgradzie, który stał się przyczynkiem dla powstania Komitetu Ogólnosłowiańskiego. Poruszone tu zagadnienia stanowiły punkt zwrotny w historii idei słowiańskiej, kreowanej tym razem z ramienia Związku Radzieckiego, który widział w niej doskonały instrument oddziaływania w imię własnych, pragmatycznych interesów politycznych. Drugi z rozdziałów wiąże się już bezpośrednio z zagadnieniem tytułowym, odnosząc się do początków Komitetu Słowiańskiego w Polsce. Analizie poddane zostały tu założenia programowe instytucji, jak i jej organizacja na szczeblu centralnym oraz terenowym. W dalszej części publikacji przedstawiono politykę kulturalną oraz inne aspekty życia społecznego, definiowane w pryzmacie kryteriów ideologicznych, które stymulowały zakres, jak i charakter prac słowiańskiej agendy w Polsce. Omówiona została działalność naukowa, oświatowa i wydawnicza Komitetu, angażująca świat polskich uczonych, niestety nazbyt często działających w pręgierzu doktryny, hamującej wiele ciekawych i wartościowych pomysłów. Ostatnie dwa rozdziały przeniosą czytelnika na arenę międzynarodowych obszarów działalności Komitetu. Do najistotniejszych z poruszanych w tym miejscu zagadnień należeć będzie bez wątpienia problematyka łużycka – jedno z ważnych zagadnień geopolitycznego aspektu ideologii słowiańskiej, która wraz z umacnianiem się systemu komunistycznego w krajach satelickich ZSRR, została zepchnięta do lamusa, jako element zagrażający interesom tego państwa w etnicznie niesłowiańskich państwach systemu. Nie mniej istotną kwestią będzie też konflikt radziecko-jugosłowiański, bezpośrednio wpływający na zanegowanie przez Związek Radziecki dalszego funkcjonowania ruchu nowosłowiańskiego. Jego negatywny skutek implikujący zakończenie działalności Komitetu Słowiańskiego w Polsce, będzie też epilogiem narracji piątego rozdziału.