Język(i) w czasie i przestrzeni

Piotr Stalmaszczyk

Tematyce języka, czasu i przestrzeni poświęcono w literaturze polskiej i światowej bardzo dużo uwagi, zwłaszcza w ujęciu interdyscyplinarnym. Prace zebrane w niniejszym tomie wskazują na różne, nierzadko bardzo metaforyczne, sposoby pojmowania czasu i przestrzeni w szerokiej perspektywie lingwistycznej. Poszczególne rozdziały koncentrują się na wybranych aspektach użycia języka w przestrzeni internetowej i multimedialnej, na języku w przestrzeni miejskiej i państwowej. Kolejne teksty analizują język w różnych perspektywach czasowych, związanych z ewolucją języka i kontaktami międzyjęzykowymi, a także badają relacje zachodzące pomiędzy językiem a pamięcią, przedstawiają uwarunkowania zmian językowych w procesie afazji, przyglądają się przestrzeni teoretycznej, w której uprawiane jest językoznawstwo, oraz proponują rozważania o charakterze ogólnohumanistycznym. Autorzy koncentrują się na badaniach poszczególnych interesujących zjawisk i jednostkowych przypadków, a rozważania teoretyczno-metodologiczne splatają się z analizami zagadnień bardziej praktycznych. W niektórych tekstach pojawia się nawiązanie do aktualnych wydarzeń i ograniczeń, ale także nowych możliwości spowodowanych pandemią.

Metodologie językoznawstwa 4. Od dialektologii do dialektyki

Piotr Stalmaszczyk

W maju 2004 r. Zakład Teorii Języka i Metodologii Językoznawstwa (obecnie Zakład Językoznawstwa Angielskiego i Ogólnego w Instytucie Anglistyki UŁ) zorganizował seminarium naukowe poświęcone metodologii szeroko pojętych badań nad językiem. Intencją organizatorów było przedstawienie najważniejszych podejść we współczesnych badaniach językoznawczych, a do wygłoszenia wykładów zaproszeni zostali wybitni przedstawiciele reprezentujący językoznawstwo generatywne i kognitywne, teorię relewancji i gramatykę konstrukcji, badacze różnych odmian semantyki i pragmatyki, a także logicy i filozofowie, których badania koncentrują się wokół analiz języka. Spotkanie zaowocowało m.in. publikacją poświęconą podstawom teoretycznym metodologii językoznawstwa. To pierwsze seminarium miało być pierwotnie spotkaniem jednorazowym, ale dyskusje po kolejnych wykładach dobitnie pokazały, że istnieje środowiskowa potrzeba szerokiej wymiany myśli, zarówno pomiędzy samymi językoznawcami (reprezentującymi różne podejścia teoretyczne i różne filologie), jak i przedstawicielami innych dyscyplin. Tak powstała inicjatywa organizowania co dwa lata seminariów podejmujących tematykę metodologiczną i wydawania kolejnych publikacji z tego zakresu. Najnowszy tom nosi podtytuł Od dialektologii do dialektyki. Ta umowna klamra tematyczna obejmuje badania dotyczące słowotwórstwa w gwarach, rozważania dotyczące rodowodu współczesnej pragmatyki, schematów argumentacyjnych w racjonalnej dyskusji, socjolingwistycznych refleksji nad narracją osobistą oraz metodologii badań w przekładzie audiowizualnym. Dwa rozdziały dotyczą problematyki języka migowego: stanu badań nad językami migowymi w kontekście metodologicznym językoznawstwa kognitywnego drugiej generacji oraz analizy suprasegmentalnych wykładników negacji w polskim języku migowym.  

Metodologie językoznawstwa. Podstawy teoretyczne. Podręcznik akademicki

Piotr Stalmaszczyk

 Jest to zaawansowany podręcznik akademicki poświęcony współczesnym metodologiom językoznawczym w ujęciu interdyscyplinarnym. Kolejne rozdziały są autorskimi spojrzeniami na filozoficzne i logiczne podstawy językoznawstwa oraz historyczne ujęcie związków filozofii, filozofii nauki i językoznawstwa. Znajdują się też rozważania na temat celów i zadań metalingwistyki, gramatyki generatywnej, gramatyki uniwersalnej w modelu gramatyki generatywnej oraz języka w semantyce pojęciowej, najnowszych tendencji rozwojowych w generatywizmie. Omówiono też problemy generatywnego opisu języka polskiego oraz określenia granic semantyki i pragmatyki, dwóch stosunkowo nowych teorii językoznawczych z pogranicza składni, semantyki i pragmatyki, czyli teorii relewancji oraz teorii łączącej do pewnego stopnia gramatykę generatywną i semantykę pojęciową i kognitywną, czyli gramatykę konstrukcji. Przedstawiono również zagadnienia pragmatyki językowej z perspektywy językoznawstwa kognitywnego, metody korpusowe w językoznawstwie kognitywnym oraz wybrane problemy psychologicznej reprezentacji znaczenia.

Podstawy biolingwistyki

Piotr Stalmaszczyk

Najnowsza pozycja w serii Łódzkie Studia z Językoznawstwa Angielskiego i Ogólnego poświęcona jest biolingwistyce – dziedzinie, która współcześnie ma charakter interdyscyplinarny, wpływają na nią lingwistyka i psycholingwistyka, neuronauka i psychologia poznawcza, eksperymentalne badania nad poznaniem i komunikacją (również zwierząt), badania nad ewolucją języka oraz szereg innych dyscyplin i dokonań. W takim szerokim, interdyscyplinarnym ujęciu biolingwistyka bada przede wszystkim biologiczne podstawy języka. Możliwe jest również węższe, bardziej lingwistyczne spojrzenie na biolingwistykę jako realizację paradygmatu mentalistycznego we współczesnym językoznawstwie, paradygmatu związanego przede wszystkim z dokonaniami Noama Chomsky’ego i językoznawstwem generatywnym. W tak rozumianej biolingwistyce głównym celem badań są swoiste właściwości języka i kompetencji językowej. Prace zebrane w niniejszym tomie prezentują autorskie spojrzenia na to węższe rozumienie biolingwistyki i mogą mieć ważne implikacje dla zrozumienia współczesnego językoznawstwa, a także dla teorii języka oraz filozofii językoznawstwa.

Szkice z metodologii językoznawstwa i filozofii języka

Piotr Stalmaszczyk

Niniejsze szkice podejmują problematykę splotu językoznawstwa i filozofii języka, ze szczególnym zwróceniem uwagi na dokonania generatywizmu w językoznawstwie (w duchu Noama Chomsky'ego i Raya Jackendoffa) oraz analitycznej filozofii języka (nawiązującej do tradycji sięgającej Gottloba Fregego, Ludwiga Wittgensteina i Bertranda Russella). Pierwszy rozdział przywołuje trylemat Gorgiasza i wskazuje na jego konsekwencje dla typologii nauk oraz dla zrozumienia uniwersalności języka. Po omówieniu zagadnienia postępu w filozofii, w drugim rozdziale przedstawione zostaje pojęcie paradygmatu i jego użyteczność w naukach humanistycznych i społecznych, a przede wszystkim w językoznawstwie. Paradygmat jest tu postrzegany jako sposób porządkowania i opisywania świata. Kolejne rozdziały poświęcone są paradygmatom językoznawstwa generatywnego (zwłaszcza przejściu od paradygmatu formalnego do mentalistycznego), podstawowym pojęciom z zakresu filozofii języka i językoznawstwa, a także rozwojowi współczesnej pragmatyki. Dalsze rozdziały proponują rozszerzenie semantyki pojęciowej o element pragmatyczny, a także elementarną semantykę kategorialną dla predykacji. Pracę zamykają uwagi na temat rozszerzenia pola badań w kognitywno-analitycznej tradycji filozofii nowożytnej. Jednym z celów książki jest historiograficzny i porządkujący przegląd wybranych idei i teorii, co pociąga za sobą obfitość cytatów i omówień literatury źródłowej, a także obszerna końcowa bibliografia (ze szczególnym uwzględnieniem istotnych, a nierzadko wymagających przypomnienia, pozycji w języku polskim). Tak obszerna bibliografia pozwala również na umieszczenie prowadzonych rozważań w odpowiednim kontekście historycznym i metodologicznym.