Przestrogi dla Polski

Stanisław Staszic

Jaki szereg nieszczęść Polski suwa się przed mojemi oczami! Król cnoty i obyczajów kazicielem. Największy krajowy złoczyńca najwięcej z kraju bogaci się. Łakomstwo ustawiczną ułudą cały wiek sposobi obywatela do zbrodni. Wojna między królem i ludem. Powstają i utrzymują się wielcy panowie. Prawa bez wykonania narzędziem ucisku. Czołga się szlachcic, do nikczemności na dworach przemożnych wzwyczajony. Podłość niszczy w nim wyobrażenie sprawiedliwości. Charakter narodu wygubiony. Sejmiki placem gwałtu. Sejmy albo nie dochodzą, albo miejscem publicznego łupiestwa Ojczyzny bywają. Sąd Grodzki w ręku poddańczucha, ekonoma albo huczka. Trybunały targowiskiem sprawiedliwości, albo wolą pana. Rzeczpospolita bez obrony, wojsko zniszczone. Za własne kraju starostwa Dwór Petersburski cały kraj kupuje. Niewola, wzgarda i pośmiewisko w Europie z Narodu Polskiego zrobione. (Fragment)

Przestrogi dla Polski

Stanisław Staszic

Przestrogi dla Polski z teraźniejszych politycznych Europy związków i z praw natury wypadająceprzez pisarza Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego Tale quiddam facies: si a prima te Reipublicae parte Fortuna submoverit — stes tamen, clamore iuves; si quis fauces oppresserit — stes tamen et silentio iuves; nunquam inutilis est opera civis boni.Seneca, De Tranquillitate Animi Tak oto postąpisz: gdy cię los od pierwszego w rzeczypospolitej miejsca strąci — stój jednak, nawoływaniem poprawiaj, a jeśli głos co zdławi — stój dalej i milczeniem poprawisz; nigdy bowiem wysiłek dobrego obywatela nie idzie na marne.Seneka, O spokoju ducha Dnia 4 stycznia 1790 [...]Stanisław StaszicUr. przed 6 listopada 1755 w Pile Zm. 20 stycznia 1826 w Warszawie Najważniejsze dzieła: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Przestrogi dla Polski, O ziemorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski Syn burmistrza Piły, duchowny katolicki, jeden z najwybitniejszych działaczy społecznych epoki oświecenia. Edukację swoją uzupełniał we Francji i w Niemczech. Zwolennik i propagator reform państwa, Przestrogi dla Polski pisał w czasie Sejmu Wielkiego. Za kluczowe dla polskiej niepodległości uważał wzmocnienie gospodarki przez oddanie chłopom na własność uprawianej przez nich ziemi, aby nieefektywną i niehumanitarną pańszczyznę zastąpić czynszem. Z tą myślą stworzył pierwszą w Polsce spółdzielnię rolniczą, Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Postulował też ograniczenie przywilejów ekonomicznych klas nieprodukujących, a szczególnie Żydów i duchowieństwa. Współpracował z Andrzejem Zamoyskim i był wychowawcą jego synów. Odkrył i wspierał talent Abrahama Sterna, wynalazcy maszyn arytmetycznych. Jako geolog i jako organizator przyczynił się do rozwoju przemysłu, zwłaszcza górnictwa i hutnictwa. Przełożył także na polski Iliadę oraz francuskie prace naukowe. Ufundował Szpital Dzieciątka Jezus w Warszawie oraz dom zarobkowy dla ubogich, wspierał finansowo i organizacyjnie wiele innych placówek i inicjatyw mających na celu edukację i rozwój społeczeństwa. Kupując książkę wspierasz fundację Nowoczesna Polska, która propaguje ideę wolnej kultury. Wolne Lektury to biblioteka internetowa, rozwijana pod patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej. W jej zbiorach znajduje się kilka tysięcy utworów, w tym wiele lektur szkolnych zalecanych do użytku przez MEN, które trafiły już do domeny publicznej. Wszystkie dzieła są odpowiednio opracowane - opatrzone przypisami oraz motywami.

Przestrogi dla Polski. Z teraźniejszych politycznych Europy związków i z praw natury wypadające

Stanisław Staszic

Przestrogi dla Polski zostały wydane po raz pierwszy anonimowo z datą 4 stycznia 1790 r. W publikacji tej rozwija Staszic swoje poglądy, które zawarł w Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego. Na plan pierwszy wysuwają się dwie sprawy ustrój Rzeczypospolitej szlacheckiej oraz koncepcja narodu. Zasady ustroju zostały oparte na oświeceniowym prawie człowieka, które miało gwarantować równość wolność i własność wszystkim członkom społeczeństwa. Podstawą do udoskonalenia ustroju w Polsce, mającej kształt monarchii konstytucyjnej, ma być nowa koncepcja narodu. Zamiast wyłącznictwa magnacko-szlacheckiego, typowego dla feudalizmu, postuluje autor system oparty na hegemonii szlachecko-mieszczańskiej.