Cudowny Geniusz. Życie Nikoli Tesli

John Joseph O'Neill

„Panie O’ Neill, pan rozumie mnie lepiej niż jakikolwiek inny człowiek na świecie”. NIKOLA TESLA   NIKOLA TESLA. CUDOWNY GENIUSZ to biografia z pierwszej ręki napisana przez osobę z bliskiego otoczenia Nikoli Tesli. Jest to książka biograficzna poświęcona jednemu z najwybitniejszych wynalazców w historii ludzkości – pionierowi wielofazowego systemu prądu zmiennego, nowoczesnego systemu dystrybucji energii, silnika indukcyjnego, łączności bezprzewodowej, automatyki i tak wielu innych znakomitych wynalazków i patentów, że nie sposób ich tutaj wymienić. Jej autorem jest John J. O’Neill – amerykański pisarz, redaktor naukowy pisma „New York Tribune”, który w 1937 roku został uhonorowany prestiżową Nagrodą Pulitzera za pracę historyczną przygotowaną z okazji obchodów z okazji trzechsetnej rocznicy założenia Uniwersytetu Harvarda.    Pośród pozycji biograficznych poświęconych Nikoli Tesli książka ta zajmuje wyjątkowe miejsce nie tylko ze względu na warsztat literacki autora czy wartość cytowanych w niej źródeł, ale przede wszystkim ze względu na to, że została wydana w 1944 roku, zaledwie półtora roku po śmierci Nikoli Tesli, i napisana przez osobę, z którą Tesla rozmawiał chętnie i otwarcie na stopie biskich przyjacielskich relacji. Jest to, pośród innych pozycji podejmujących tematykę biografii wybitnego wynalazcy książka niezwykła, będąca nośnikiem łączącym wciąż żywą pamięć Autora i elementy autobiograficzne pochodzące z autentycznych notatek ze spotkań Teslą, ze źródłami historycznymi takimi jak listy, wspomnienia jego współpracowników i przyjaciół, artykuły publikowane w amerykańskiej prasie i wydarzenia, o których wiedzieli tylko ci, których Tesla darzył zaufaniem – a właśnie taką osobą był John O’Neill.   Dzięki tej pozycji odbędziemy podróż po Ameryce Północnej. Odkryjemy przepiękny dawny Nowy Jork, wejdziemy do laboratorium Nikoli Tesli na Houston Street, zrozumiemy prawdziwą przyjaźń i głęboki szacunek, jakim darzył George’a Westinghouse’a, zobaczymy losy emigranta, do którego w końcu uśmiecha się los, aby wynieść go wysoko jak mitycznego Ikara. Poznamy nieuwarunkowany okolicznościami optymizm wynalazcy, zobaczymy pioruny trzęsące w posadach jego laboratorium w Kolorado, dowiemy się, co jadał, gdzie przebywał, z kim się spotykał, a nawet dowiemy się jak grał w bilard – jak wielką i nietuzinkową postacią był ów niezwykły serbski geniusz, obdarzony ponadprzeciętną pamięcią i prawdziwym zamiłowaniem do literatury i poezji. Tak tajemniczy, tak faustowski, eklezjastyczny i nieodgadniony, tak do granic pobudzający wyobraźnię, że nie sposób porównać go z jakąkolwiek inną postacią świata nauki. Autor nie bez przyczyny w tytule wykorzystał dwuznaczność słowo prodigal, które można  tłumaczyć zarówno jako cudowny, genialny, jak i marnotrawny.    W przypadku tej książki mamy do czynienia z unikalną, wciąż żywą pamięcią i wspomnieniem człowieka, który odszedł zaledwie kilkanaście miesięcy wcześniej, 7 stycznia 1943 roku. Jest to w istocie pozycja, która miała na celu zapełnienie ogromnej luki, jaka pojawiła się po odejściu Tesli – pierwsza pozycja, której celem było przedstawienie jego pełnego życiorysu, ale także oddanie mu hołdu i uczczenie jego pamięci w Ameryce, której elektryczne, przemysłowe serce biło dzięki wprowadzonym przez niego rozwiązaniom, a która niemal zupełnie zapomniała już o swoim bohaterze. Jeżeli jednak Czytelnik spodziewa się, że wobec tego będzie miał do czynienia z pozycją nieobiektywną, gloryfikującą dokonania Tesli, a może wręcz hagiograficzną – ta książka go zadziwi, bo taka właśnie jest postać Nikoli Tesli – zadziwiająca. I chociaż Autor nie zawsze restrykcyjnie trzyma się chronologii wydarzeń – nie sposób nie odnieść wrażenia, że jest to celowy zabieg kompozycyjny, chcąc albo podkreślić niektóre powiązania, albo w czysto ludzki i emocjonalny sposób podkreśla wydarzenia, które pamięć przywodzi mu na myśl w konkretnym miejscu opowiadania.   Przybył do Ameryki jako emigrant, bez grosza przy duszy, ale z dobrymi referencjami. Odszedł jako zapomniana, nieco przykurzona legenda – w opinii większości ekscentryk, może nawet dziwak. Jednak u garstki tych ludzi, którzy dobrze go rozumieli cieszył się zgoła inną opinią. W jego bogatym i zdumiewającym życiu przeplatają się wielkie zwycięstwa i wielkie przegrane; wielkie okazje i niejednoznaczne wybory, które sprawiają, że na całokształt jego osobowości składają się sprzeczności i niuanse, których bez wybitnej narracji, wrażliwości i ogromnej pracy wykonanej przez Autora nie moglibyśmy uchwycić.   „CUDOWNY GENIUSZ” stanowi w istocie coś więcej niż zwykłą biografię. Prócz wątków biograficznych i historycznych rozłożonych na  linii czasu wydarzeń, niekiedy przeplecionych wspomnieniami i materiałami źródłowymi, spotkamy się z niezwykłą linią osobistej narracji, osobliwością, wyjątkową cechą, którą posiada tylko ta jedyna pozycja. Jej autor zadaje sobie trud nie tylko omówienia najważniejszych dokonań Tesli na tle wydarzeń biograficznych, nierzadko oddając głos samemu bohaterowi.  Stara się jednak dać coś więcej nie tylko Czytelnikowi, ale można odnieść wrażenie, że i samemu sobie, a także – Tesli. Stara się głęboko wejrzeć w naturę swojego zmarłego niedawno przyjaciela, aby w zgłębić i przedstawić jego filozofię, sposób bycia i pojmowania rzeczywistości – nakreślając wnikliwie portret psychologiczny, którego nie byłby w stanie naszkicować nikt inny, wzbogacony o tak subtelne, intymne wątki z jego życia, które sprawiają, że po lekturze nie tylko możemy poczuć, że wiemy o wybitnym wynalazcy znacznie więcej, ale także że potrafimy lepiej rozumieć kategorie, w jakich pojmował świat; swój własny świat, w którym dr Tesla niczym dr Faust postanowił odkryć tajemnice natury za cenę miłości, której wielkość okazała się w zdumiewający sposób przekraczać ramy skrupulatnie zaplanowanego przez wynalazcę planu swojego życia.    Życzymy owocnej lektury Wydawnictwo Horyzont Idei