Czerwono-biało-czerwona Łódź. Lokalne wymiary polityki pamięci historycznej w PRL

Andrzej Czyżewski

„Kto kontroluje przeszłość, kontroluje przyszłość. Kto kontroluje teraźniejszość, kontroluje przeszłość” – napisał swego czasu George Orwell. Im silniejsza, im bardziej opresyjna jest władza, tym łatwiej wprowadzać tę zasadę w życie. Co nie znaczy zarazem, że od tego rodzaju pokus wolne są rządy demokratyczne. Nawet jednak skrajnie autorytarne reżymy wiedzą, że implementowana odgórnie wizja przeszłości – szczególnie niedalekiej – nie może wisieć w próżni. Uprawiana przez nie polityka pamięci historycznej musi zatem – choćby częściowo – korespondować z autentycznymi odczuciami tych, do których jest adresowana. W czasach PRL odpowiednio sformatowany przekaz na temat II wojny światowej miał kluczowe znaczenie w procesie uwiarygodniania nowego systemu rządów. Równocześnie wydarzenia z lat 1939–1945 były silnie obecne w pamięci biograficznej obywateli powojennej Polski i w naturalny sposób współtworzyły fundamenty rodzimej „wspólnoty wyobrażonej”. Czerwono-biało-czerwona Łódź to zarówno opowieść o budowaniu wizerunku miasta „walki i pracy”, jak i analiza napięć między ustalanymi odgórnie wzorami interpretowania przeszłości a oddolnymi wyobrażeniami na jej temat. Waga poczynionych w pracy ustaleń wynika również z ich chwilami zaskakującej aktualności. Okazuje się bowiem, że mijają dekady, a pewne schematy narracyjne dotyczące okupacyjnych losów Łodzi – a w szerszym planie Polski – pozostają niezmienne. Warto zatem krytycznie spojrzeć na okoliczności ich powstania. Ku przestrodze.

Piękny dwudziestoletni. Biografia Marka Hłaski

Andrzej Czyżewski

Kultowa biografia Marka Hłaski - największej ikony polskiej literatury. Hłasko już za życia stał się legendą, a jego przedwczesna śmierć w 1969 roku (miał zaledwie 35 lat) tylko tę legendę wzmocniła. Nazywany był polskim Jamesem Deanem, a literacko porównywany do Ernesta Hemingwaya. Autor biografii Andrzej Czyżewski - cioteczny brat Marka Hłaski - w swojej wciągającej opowieści nie tylko burzy wiele mitów, ale też przytacza wiele nieznanych faktów z życia Hłaski. Biografia Czyżewskiego jest udaną próbą uporządkowania faktów z krótkiego, acz bogatego życia niepokornego twórcy, obfitującego w tak niezwykłe wydarzenia, że śmiało mogłyby stanowić kanwę wieloodcinkowego serialu, z sensacyjnym dreszczem. Wyłania się z nich wszakże zupełnie inny portret pisarza, niż powszechnie znany. Daleko odbiegający od obrazu Hłaski brutala, prymitywa, hulaki i obiboka, jaki pokutuje w powszechnej świadomości, podsycany niewiarygodnymi relacjami rzekomych przyjaciół, po części donosicieli, niekiedy nawet z profesorskimi cenzusami. Janusz R. Kowalczyk, culture.pl