Filozof czystego poznania. Rzecz o Hermannie Cohenie

Andrzej J. Noras

Prezentowana monografia poświęcona jest twórcy neokantowskiej szkoły marburskiej i ukazuje się w setną rocznicę śmierci autora. Hermann Cohen jest w Polsce myślicielem mało znanym, a powodów tego faktu jest kilka. Spośród nich warto zwrócić uwagę na dwa. Po pierwsze, pozostawał w prowincjonalnym Marburgu i nie był powoływany na inne niemieckie uczelnie z powodu przybierającego na sile antysemityzmu. Po drugie, dlatego że stworzona przezeń szkoła neokantowska była tak hermetyczna, iż odstraszała nawet uczniów. Dość powiedzieć, że w gronie tych, którzy dystansowali się od tak rozumianej filozofii, znaleźli się zarówno Nicolai Hartmann, jak i Władysław Tatarkiewicz. Te dwa fakty wystarczą do uznania konieczności poznania filozofii Cohena.

Filozofia Kanta i jej recepcja

Andrzej J. Noras, red. Dariusz Bęben

Artykuły zebrane w książce stanowią próbę spojrzenia na rozmaite wpływy filozofii krytycznej Immanuela Kanta przede wszystkim z punktu widzenia filozofii współczesnej. Prezentowana publikacja stanowi efekt współpracy ośrodków (przede wszystkim uniwersytetów w Katowicach, Koszycach, Preszowie i Wrocławiu), w których już od wielu lat prowadzone są badania nad myślą Kanta i szeroko rozumianą filozofią pokantowską. Książka ma trójdzielną strukturę. W pierwszej części zebrane zostały artykuły, które podejmują namysł nad ogólną recepcją myśli Kanta zarówno w odniesieniu do okresu bezpośrednio po wydaniu Krytyk, jak i pierwszej połowy XIX wieku, gdy filozofię Kanta interpretowano w duchu idealizmu. Część druga poświęcona jest z kolei relacji fenomenologii do filozofii Kanta. Uwzględnione tu zostały zarówno początki rozwoju fenomenologii, gdy ta – czerpiąc przede wszystkim z filozofii Franza Brentana – występowała przeciwko Kantowskiemu transcendentalizmowi, jak i sytuacji po opublikowaniu Badań logicznych Edmunda Husserla, gdy fenomenologia transcendentalna rozwijała się w perspektywie filozofii Kantowskiej, ale także neokantyzmu. Część trzecia dotyczy recepcji filozofii Kanta i uwzględnia – z nielicznymi wyjątkami – pierwszą połowę XX wieku. Motywy, wokół których koncentrują się analizy prezentowane w tej części pracy, to metoda transcendentalna (która znajduje swą kontynuację nie tylko w neokantyzmie i fenomenologii, ale także filozofii analitycznej, neotomizmie czy dekonstrukcjonizmie) oraz perspektywa teoretyczna, którą można nazwać postneokantyzmem. Chodzi tu o dotarcie do tych aspektów filozofii Kanta, które pozwalają na lepsze zrozumienie rozwoju problemów filozoficznych. Aspekt ten – nie zawsze wprost ujawniany – znajduje wyraz w twórczości takich filozofów, jak Nicolai Hartmann, Karl Jaspers oraz wczesny Heidegger.

Geneza współczesnej filozofii wartości. Skrypt do wykładu z aksjologii i prakseologii

Andrzej J. Noras, Tomasz Kubalica

Niniejsza publikacja zawiera jednocześnie syntezę i uzupełnienie treści dydaktycznych przekazywanych w ramach wykładów z aksjologii i prakseologii. Dzięki rokrocznym aktualizacjom zgodnie z bieżącą wiedzą o wykładanym przedmiocie, ostatecznie przyjęła kształt zrecenzowanego podręcznika akademickiego. Można ją traktować jako wynik projektu naukowo-dydaktycznego podjętego przez autorów. Naprzemiennie prowadzili oni wykłady z aksjologii i prakseologii na podstawie naukowo opracowanych notatek. Studium, poprzedzone obszernym historycznym wprowadzeniem do zagadnienia wartości, koncentruje się na analizie i komentarzu dotyczącym podstawowych założeń najważniejszych koncepcji filozofii wartości z przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku, kiedy termin i pojęcie wartości kształtowały się w ogniu filozoficznej dyskusji, głównie za sprawą neokantowskiej szkoły badeńskiej. Zasadniczym celem autorów było ukazanie aksjologii i prakseologii w perspektywie klasycznych zagadnień filozofii wartości i problemów związanych z ich rozumieniem. O kolejności rozdziałów zdecydował przyjęty historyczny porządek wykładu, zgodnie z którym w pierwszej kolejności zaleca się omawiać poglądy najwcześniejsze i najbardziej podstawowe, a dopiero później opinie powstałe w reakcji na te stanowiska. Historyczna analiza pojęciowa problematyki wartości polega na podziale poszczególnych poglądów i stanowisk na ich pojęcia składowe oraz na badaniu każdego z osobna. Zadanie postawione w prezentowanej pracy zasadza się na tym, by pokazać wewnętrzną strukturę, a przede wszystkim historyczną dynamikę rozwoju współczesnej aksjologii, jej podstawowe założenia, powiązania i zależności między poszczególnymi myślicielami.

Historia neokantyzmu

Andrzej J. Noras

Książka stanowi pierwsze systematyczne opracowanie filozofii neokantowskiej. Z pewnością jest na rynku wydawniczym wydarzeniem bez precedensu, niemającym odpowiednika w literaturze światowej. W centrum zainteresowania i podjętych analiz znalazł się jeden z najważniejszych kierunków filozoficznych przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku, który jednak z wielu powodów został niejako zapomniany. Dopiero w latach 80. XX wieku zaczęły się ponowne badania nad neokantyzmem. Punktem odniesienia uczyniono pierwszą próbę kodyfikacji neokantyzmu, jakiej dokonano w roku 1923 w opublikowanej przez K.T. Österreicha Historii filozofii F. Überwega. W efekcie czytelnik otrzymuje przegląd najważniejszych przedstawicieli wszystkich siedmiu kierunków neokantowskich.

Kłopoty z filozofią

Andrzej J. Noras

Książka stanowi próbę odpowiedzi na pytania o problemy, z jakimi musi się borykać filozofujący. Problemy te towarzyszą filozofii od zarania dziejów, z czasem jednak coraz bardziej się nawarstwiają i prowadzą do kolejnych problemów, co w rezultacie wpływa na zmianę kształtu refleksji filozoficznej. Problemy analizowane w pracy nie są ani najważniejsze, ani też z pewnością najbardziej powszechne. Sam fakt jednak, że są obecne i stwarzają liczne komplikacje w filozofowaniu, jest godny odnotowania i wskazania ich przyczyn. Skoro bowiem, zgodnie z tezą Arystotelesa, klucz do mądrości leży w znajomości przyczyn, to przyczyny te należy wskazać. Taki jest cel niniejszej publikacji.   Recenzja książki ukazała się na stronach czasopisma internetowego „Sprawy Nauki” nr 11 (204) listopad 2015 (recenzja dostępna pod adresem: www.sprawynauki.edu.pl, 21 październik 2015 r.).  Artykuł o książce ukazał się w czasopiśmie „Gazeta Uniwersytecka UŚ” nr 4 (234) styczeń 2016, s. 6–7 (Magdalena Mickielewicz: Kłopoty z filozofią, artykuł dostępny pod adresem: http://gazeta.us.edu.pl/node/281363).

Niedocenieni myśliciele - zapomniane historie filozofii

Andrzej J. Noras

Przedmiotem analiz są różne ujęcia historii filozofii prezentowane przez myślicieli, którzy z różnych powodów popadli w zapomnienie. Pierwszy z nich, Karl Groos, jest najmniej znany z całej trójki, ale z jednej strony jest uczniem Kuno Fischera, z drugiej – nauczycielem Willy Mooga. Historia filozofii Groosa zostaje ujęta w świetle systemów filozoficznych, które autor próbuje zredukować do trzech głównych typów. Hans Leisegang jest myślicielem, który historię filozofii pojmuje przez pryzmat ujawniających się w niej form myślowych, powracających z różnym natężeniem a różnych doktrynach. Dodatkowo jest Leisegang filozofem, który z powodów politycznych dwa razy został pozbawiony profesury w Jenie. Pierwszy raz przez nazistów, drugi raz za sprawą okupujących Niemcy sowietów. Willy Moog jest najbardziej znanym spośród trzech filozofów, aczkolwiek popadł w zapomnienie między innymi dlatego, że jego życie zakończyła samobójcza śmierć. Moog ukazuje się jako autor kilku znaczących historii filozofii, spośród których na szczególną uwagę zasługuje ta, która prezentuje dzieje myśli przez pryzmat biografii filozofów. Książka jest adresowana do każdego, kto zainteresowany jest historią filozofii jako sposobem prezentacji myśli filozoficznej.

Problem psychologii w filozofii pokantowskiej

Andrzej J. Noras

"Książka skupia się na próbach interpretacji filozofii Kanta w świetle psychologii. Najbardziej trafnie bowiem dwa najważniejsze kierunki interpretacji Kanta ujmuje w formie wątpliwości Leonard Nelson, który na początku wieku dwudziestego stwierdza: „W filozofii czasów nowożytnych mówiło się o »problemie Kant – Fries«. Nawiązywało się przy tym do rozważanego przez Kunona Fischera w jego mowie prorektorskiej pytania, »czy krytyka rozumu powinna być metafizyczna, czy też antropologiczna«, pytania, które jest równoznaczne z tym, czy prawdziwego dalszego rozwoju ugruntowanej przez Kanta filozofii krytycznej należy poszukiwać w dorobku niemieckich filozofów identyczności, czy też u Friesa”. Chodzi zatem w rozprawie o tych filozofów, którzy nawiązują do Friesa. Jeżeli jednak występują w niej niedociągnięcia, stanowi to jedynie o winie autora." (fragment Wstępu)

Rozumienie systemu w filozofii pokantowskiej

Andrzej J. Noras

Książka stanowi przyczynek do dyskusji na temat rozumienia systemu w filozofii pokantowskiej. Cezura uzasadniona jest faktem, że właściwie dopiero w filozofii immanuela Kanta system stał się problemem. Widać to wyraźnie w doktrynach reprezentantów idealizmu niemieckiego, którzy – zwłaszcza Johann Gottlieb Fichte – są gorącymi zwolennikami przekształcenia Kantowskiej krytyki w system. Nie można jednak przedstawić całej dyskusji koncentrującej się wokół tego tematu, a zatem książka wiąże się jednocześnie z wyborem prezentowanych stanowisk. Środek ciężkości sporu został przesunięty na neokantyzm, dla którego problem systemu staje się niezwykle ważny i w ramach którego pojawia się rozróżnienie między systemem zamkniętym a systemem otwartym.