Drzewo świata. Struktura symboliczna słupa ze Zbrucza

Grzegorz Niedzielski

Spoglądając na stojący w krakowskim muzeum kamienny posąg, a w zasadzie - rzeźbioną, czworokątną kolumnę, wyciągniętą w XIX wieku z rzeki Zbrucz - nie sposób oprzeć się pytaniu, kim są wyobrażone na nim postacie? Próbowano już wielokrotnie udzielić odpowiedzi na tę fascynującą zagadkę. Najbardziej chyba znana jest koncepcja sformułowana przez rosyjskiego historyka, Borysa Rybakowa, widzącego w tym zabytku przedstawienie panteonu Słowian. Odmienną zgoła hipotezę przedstawił polski archeolog Janusz Kotlarczyk, uważający, że słup pokazuje jedno bóstwo o kilku postaciach, związanych z fazami cyklu Słońca. Kto ma rację, Rybakow, Kotlarczyk czy jeszcze ktoś inny? A może żaden z nich...Czy słup może przemówić?

Królowie z gwiazd. Mitologia plemion prapolskich

Grzegorz Niedzielski

Na poważniejsze potraktowanie, zasługują odrzucane do tej pory imiona bogów polskich, znanych z zapisów synodalnych i kroniki Długosza. Wbrew brücknerowskiej krytyce, można je uzasadnić i wywieść ze starych, indoeuropejskich korzeni. Tak zwany rękopis BJ 1446, potwierdza bowiem, w związku z obchodami Zielonych Świąt, występowanie imion trzech polskich bogów (Łady, Jassy, Niji) jeszcze przed Długoszem. Istnieją poza nim jeszcze trzy wcześniejsze źródła - Statuta provincialia breviter (ok. 1420 - 1422), częstochowski rękopis Kazań Konrada na rok liturgiczny (1423) oraz Postylla (1450). Książka niniejsza dzieli się na dwie części. W pierwszej noszącej tytuł "Królowie z gwiazd" autor zawarł takie rozdziały: Król Krak, Skłóceni bracia, Królowa Wanda, Przemyślny złotnik - Lestek I, Lestek II - zwycięzca wyścigu i ideał króla, Bezimienny rywal Lestka II a św. Stanisław, Lestek III, król - wojownik, Król Popiel - zimowe misterium śmierci i odrodzenia, Piast - oracz czy kołodziej? W drugiej części książki, poświęconej rekonstrukcji imion bogów plemion prapolskich umieścił rozdziały: Słowiański Jowisz, Synowie niebios, Łada, Ilja czy Ilela?, Dzidzilela - Dodola, Dwie czy trzy boginie?, Wielka Bogini - matka i dziewica, Marzanna, Dziewanna, Złota Baba, Pani o podwójnym obliczu, Wąż zaświatów, Rogaty bóg, Umierający Księżyc, Trójsyn, Wojciech - słowiański święty czy dawny bóg?, Religia plemion prapolskich.

O olbrzymie Światogorze świętym ogniu i wieszczeniu

Grzegorz Niedzielski

Bylina Światogor i Ilja Muromiec to jeden z najbardziej niezwykłych, ruskich poematów epickich. Opowiada o spotkaniu słynnego kijowskiego bohatera Ilji ze Światogorem, olbrzymem - siłaczem, mieszkańcem Świętych Gór. Prezentowana książka nie jest jednak ani przekładem byliny, ani jej nowoczesnym, poetyckim opracowaniem, ale podróżą w odległe czasy prehistorii Słowian, w celu odnalezienia źródeł i pierwotnego sensu opowieści. Autor sięga w tym celu zarówno do źródeł antycznych, jak i podąża śladem irańskich oraz tureckich wpływów kulturowych, płynących ku Słowiańszczyźnie ze wschodu, wraz z plemionami Sarmatów, Hunów i Awarów. W rozważaniach bliżej mu do pozycji antropologa, niż historyka, a źródło i sens bylinnej opowieści odkrywa czytelnikowi poprzez wiedzę o archaicznych praktykach szamanizmu, żywego u średniowiecznych ludów stepu."

Sandomierz mityczny

Grzegorz Niedzielski

Legendarne dzieje Sandomierza były już tematem kilku opracowań, wśród których wymienić mogę "Legendy sandomierskie: podania, przypowieści, anegdoty i przysłowia Ziemi Sandomierskiej" Krzysztofa Seligi (Lublin 1974), "Legendy i opowieści sandomierskie" Andrzeja Sarwy (Sandomierz 2005). Kilka z nich opisał również Oskar Kolberg w swoich pracach "Radomskie"(Wrocław-Poznań 1964) oraz "Sandomierskie" (Wrocław-Poznań 1976), a Jarosław Iwaszkiewicz włączył do powieści "Wycieczka do Sandomierza" (Warszawa 1953). Nie są więc zupełnie nieznane dla szerszego grona czytelników, a ich literackie opracowania zachęcają do lektury nie tylko specjalistę, ale i zwykłego czytelnika. Jednak w przeciwieństwie do, przykładowo legend krakowskich, nie doczekały się do tej pory opracowania, którego celem byłaby ich szczegółowa analiza etnologiczna i religioznawcza. Sandomierz mityczny jest do pewnego stopnia próbą wypełnienia owej luki. Moim celem nie była jednak analiza samych tekstów, ale również zbadanie topografii miasta i jego historii, a zwłaszcza dziejów miejsc kultu religijnego, a następnie odpowiedź na pytanie, gdzie należałoby szukać ich najdawniejszych źródeł, sięgających czasów jeszcze przedchrześcijańskich, a może nawet przedsłowiańskich, jeśli odrzucić coraz bardziej wątpliwe teorie mówiące o pustce osadniczej w okresie zajmowania terenów obecnej Polski przez plemiona posługujące się językami słowiańskimi. Historia pobytu człowieka na Ziemi Sandomierskiej jest frapującą podróżą w głąb czasu, w przeszłość sięgającą okresu neolitu. Jedne z najstarszych znalezisk archeologicznych na Wyżynie Sandomierskiej datowane są na około 3800 rok p.n.e...