La folie au théâtre, ou l\'esthétique de l\'épouvante selon André de Lorde

Tomasz Kaczmarek

« Pour que le sentiment de peur soit violent chez le spectateur, il ne faut pas écrire des pièces où l’intérêt puisse s’éparpiller sur plusieurs incidents, au lieu de se fixer sur un seul. Si l’on veut que le public se retire encore tout frémissant, il faut écrire des pièces courtes, ramassées, où le malaise de la peur s’empare du spectateur dès le lever du rideau pour aller toujours en croissant jusqu’à l’ébranlement de tout le système nerveux. Pas de longueurs, presque pas d’exposition ; la pièce a un acte, deux au plus, et très brefs ; on entre immédiatement dans le sujet, l’action ». André de Lorde

"Ojczulek Puściwiatr" Paula Ransona. Satyra na klerykalizm we Francji

Tomasz Kaczmarek

Z prezentowanego w niniejszej publikacji utworu scenicznego Paula Ransona wyłania się obraz sztuki, która swym ciętym językiem i hiperbolizacją wpisuje się bezsprzecznie w estetykę teatru sprzeciwu społecznego z przełomu XIX i XX wieku. Jako artysta ściśle związany z poetyką malarską nabistów, Ranson wykazuje szczególne zainteresowanie karykaturą i w tym kontekście nie tylko oddaje się sztuce malarskiej, lecz także rozważa zarówno plastyczną, jak i sceniczną realizację swoich artystycznych konceptów. Pragnie dotrzeć do widza poprzez spektakl mający na celu wyszydzenie oprawców i zilustrowanie negatywnych konsekwencji klerykalizacji życia społecznego we Francji. Wraz z innymi nabistami, którzy też zajmują się prężnie teatrem, twórca Ojczulka Puściwiatra marzy o kukiełkowej scenie pozwalającej, jego zdaniem, na tyleż rubaszną, co bezwzględną krytykę każdego przejawu władzy. Ponad wszelką wątpliwość Ranson inspiruje się Królem Ubu Alfreda Jarry'ego, z którym blisko współpracował, ale nietrudno odnaleźć w tym tekście również ducha kontestatorskiego teatru z wieków średnich, kiedy wielmożowie postrzegali komediantów jako realne zagrożenie dla zachowania porządku społecznego, bowiem "karnawałowe farsy mogły stać się wyrazem niezadowolenia i buntu". Tomasz Kaczmarek

Teatr lęków André de Lorde\'a

Tomasz Kaczmarek

Cierpiący na nerwicę lękową André de Lorde (1871–1942) napisał wiele sztuk, które jeszcze w latach 20. XX wieku przejmowały paryżan szczerym strachem. Jego utwory na stałe weszły do repertuaru teatru Grand-Guignol (1897–1962), znanego przede wszystkim dzięki mrożącym krew w żyłach widowiskom. Tryskająca krew, wydłubywanie oczu, wbijanie na pal, skalpowanie czy przebijanie nożem serca stały się typowymi składnikami nowego makabrycznego gatunku. Owa scena, która szybko zyskała międzynarodową sławę – stając się obok wieży Eiffla i katedry Notre-Dame jednym z najatrakcyjniejszych miejsc na turystycznej mapie francuskiej stolicy – wyspecjalizowała się w ukazywaniu przerażających obrazów, które miały doprowadzić widza na skraj załamania nerwowego. Na sali czuwał nawet zatrudniony lekarz gotowy udzielić pierwszej pomocy osobom o wyjątkowo słabych nerwach. Wspomnieć tu trzeba, że liczba omdleń i spazmatycznych reakcji widowni decydowała o sukcesie lub o fiasku przedstawienia. Publiczność odwiedzała ochoczo paryskie centrum potworności, w którym epatowano okrucieństwem i wyrafinowanymi torturami, aby odreagować autentyczne lęki czy dać upust swym ukrytym, często sadystycznym potrzebom. Tomasz Kaczmarek