Details zum E-Book

Wincentego Skrzetuskiego "Prawo polityczne narodu polskiego"

Wincentego Skrzetuskiego "Prawo polityczne narodu polskiego"

Wojciech Organiściak

E-book

Polski pijar Wincenty Skrzetuski, żyjący w latach 1745-1791, był uznanym historykiem, prawnikiem, pisarzem politycznym, nauczycielem oraz tłumaczem doby stanisławowskiej. Do jego ważniejszych dzieł należy zaliczyć "Mowy o głowniejszych materiach politycznych" oraz historie Szwecji i starożytnej Grecji. W swoich pracach Skrzetuski niejednokrotnie nawiązywał do zagadnień moralno-etycznych, stawiając sobie za cel wychowanie dobrego obywatela łączącego w sobie światopogląd chrześcijański, idee humanitarne, oświeceniowe, nowożytne koncepcje prawnonaturale i etykę opartą na podstawach racjonalnych. Skrzetuski pozostawał pod silnym wpływem republikańskiej ideologii Mably’ego i Rousseau oraz innych myślicieli oświeceniowych z Monteskiuszem i Beccarią na czele.

Najważniejszym dziełem Skrzetuskiego, wydanym w latach 1782-1784, było "Prawo polityczne narodu polskiego". Pijar spopularyzował w nim obraz ustroju i prawa Rzeczypospolitej obowiązujący przed Sejmem Czteroletnim, propagując konieczność dalszych reform politycznych, społecznych i ekonomicznych w państwie szlacheckim. Swoją pracę Skrzetuski oparł częściowo na erudycyjnym dziele Gotfryda Lengnicha "Ius publicum Regni Poloniae", które uzupełnił o nowe rozwiązania ustrojowe wprowadzone w Rzeczypospolitej po 1764 roku. Dokonana w przedmiotowej rozprawie analiza "Prawa politycznego narodu polskiego" pozwala na stwierdzenie, że było to solidne kompendium wiedzy o ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej, mające miejscami cechy traktatu politycznego.

W swym stosowanym w szkołach podległych Komisji Edukacji Narodowej podręczniku Skrzetuski zaprezentował szerokie spektrum zagadnień odnoszących się zarówno do ustroju politycznego, społecznego oraz gospodarczego, jak i ustroju sądów.  Podobnie jak dla Monteskiusza, dla polskiego pijara prawo polityczne było tą gałęzią prawa, która regulowała system rządów. Według Skrzetuskiego, na prawo polityczne składały się: sposób sprawowania władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, obrady publiczne oraz prawa i obowiązki wszystkich stanów, funkcjonowanie różnych organów i urzędów, religia, skarb, wojsko, handel, ludność, a także traktaty i umowy z obcymi państwami.

Przeprowadzona w rozprawie analiza "Prawa politycznego narodu polskiego" pozwala na stwierdzenie, że pijar prezentował własne oceny i postulaty reform, które niejednokrotnie były kontynuacją głosów i myśli poprzedzających go pisarzy politycznych na czele ze Stanisławem Konarskim. Analiza poglądów Skrzetuskiego pozwala przyznać mu poczesne miejsce wśród polskich pisarzy politycznych doby stanisławowskiej, szczególnie tych tworzących przed Sejmem Wielkim ‒ propagatorów, a nawet projektodawców niektórych reform.

Spis treści

 

Wstęp / 7

 

Rozdział pierwszy

Życie i działalność oraz dorobek pisarski Wincentego Skrzetuskiego – krótka charakterystyka / 19

 

Rozdział drugi

Prawa polityczne / 63

1. Prawo polityczne i jego źródła / 63

2. Prawa kardynalne / 79

3. Materie status / 96

 

Rozdział trzeci

Ustrój polityczny / 111

1. Forma rządu / 111

2. Król / 116

3. Senat / 144

4. „Sejm” / 155

5. Sejmiki / 185

6. Rada Nieustająca / 207

7. Konfederacje / 225

 

Rozdział czwarty

Ustrój społeczny / 237

1. Stan rycerski / 237

2. Stan duchowny / 247

3. Stan miejski / 257

4. Stan wiejski / 280

 

Rozdział piąty

Edukacja i wyznania / 301

1. Edukacja / 301

2. Wyznania / 314

 

Rozdział szósty

Ustrój gospodarczy / 333

1. Skarb Rzeczypospolitej / 333

2. Starostwa i królewszczyzny / 355

3. Handel i rękodzieło / 366

 

Rozdział siódmy

Podziały terytorialno-administracyjne oraz urzędy / 383

1. Podziały terytorialno-administracyjne / 383

2. Urzędy / 393

 

Rozdział ósmy

Ustrój sądów / 425

1. Sąd sejmowy / 425

2. Sąd relacyjny / 436

3. Sąd asesorski (asesoria) / 440

4. Sąd referendarski / 447

5. Sąd marszałkowski / 451

6. Sądy Komisji Skarbowych / 455

7. Trybunały Koronny i Litewski / 460

8. Sądy podkomorskie / 471

9. Sądy grodzkie / 476

10. Sądy ziemskie / 482

11. Sądy pograniczne / 486

12. Sądy wojskowe / 487

13. Sąd polubowny / 490

 

Rozdział dziewiąty

Wojsko / 495

 

Rozdział dziesiąty

Stosunki dyplomatyczne i traktaty międzynarodowe / 505

1. Posłowie i poselstwa / 505

2. Przymierza i traktaty / 519

 

Zakończenie / 529

Źródła i literatura / 537

 

Summary / 587

Zussamenfassung / 589

 

  • Titel: Wincentego Skrzetuskiego "Prawo polityczne narodu polskiego"
  • Autor: Wojciech Organiściak
  • ISBN: 978-8-3801-2891-0, 9788380128910
  • Veröffentlichungsdatum: 2017-04-18
  • Format: E-book
  • Artikelkennung: e_0hg6
  • Verleger: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego