SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów i skrótowców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Od autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1. Problemy badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  19
2. Terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     21
3. Zastosowane metody badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
4. Zakres przedmiotu badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
5. Struktura pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

1. GENEZA I ROZWÓJ KONCEPCJI ZBRODNI PRZECIWKO LUDZKOŚCI. RYS HISTORYCZNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1.1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1.2. Indywidualne oraz ponadindywidualne dobra chronione, przedmiot zamachu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.3. Przeciwko ludzkości czy przeciwko człowieczeństwu? . . . . . . . . . . . . . . 36
1.4. Narodziny nowej zbrodni – początki koncepcji zbrodni przeciwko ludzkości 40
1.5. Od Norymbergi do Rzymu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
1.5.1. Karta Międzynarodowego Trybunału Wojskowego . . . . . . . . . . . . 47
1.5.2. Ustawa nr 10 Sojuszniczej Rady Kontroli z 20 grudnia 1945 r. o ukaraniu osób winnych zbrodni wojennych, zbrodni przeciw
pokojowi oraz zbrodni przeciw ludzkości . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
1.5.3. „Druga Norymberga” – Statut Międzynarodowego Trybunału Wojskowego dla Dalekiego Wschodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
1.5.4. Zasady norymberskie (raport J. Spiropoulosa) . . . . . . . . . . . . . . . . 62
1.5.5. Projekt kodyfikacji przestępstw przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości z 1951 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
1.5.6. Projekt kodyfikacji przestępstw przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości z 1954 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
1.5.7. Okres przejściowy (1954–1991) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
1.5.8. Projekt kodyfikacji zbrodni przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości z 1991 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
1.5.9. Projekt kodyfikacji zbrodni przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości z 1996 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
1.6. Międzynarodowe trybunały karne ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
1.6.1. Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii 77
1.6.2. Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy . . . . . 80
1.7. Statut Rzymski Międzynarodowego Trybunału Karnego . . . . . . . . . . . . . 84
1.8. Zbrodnia przeciwko ludzkości w statutach trybunałów hybrydowych . . . 95

1.8.1. Nadzwyczajne Izby Sądowe Kambodży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

1.8.2. Specjalny Trybunał dla Sierra Leone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
1.8.3. Specjalne Panele Sądzące Poważne Zbrodnie w Timorze Wschodnim . .100
1.8.4. Specjalne Panele Sądowe dla Kosowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
1.8.5. Izba do spraw Zbrodni Wojennych dla Bośni i Hercegowiny . . . . 101
1.8.6. Prace Komisji Prawa Międzynarodowego nad projektem międzynarodowej konwencji o przeciwdziałaniu i karaniu zbrodni przeciwko ludzkości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

2. STRUKTURA ZBRODNI PRZECIWKO LUDZKOŚCI JAKO ZBRODNI PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
2.1. Trójczłonowa struktura zbrodni międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
2.1.1. Element actus reus zbrodni przeciwko ludzkości . . . . . . . . . . . . . 113
2.1.2. Element mens rea zbrodni przeciwko ludzkości . . . . . . . . . . . . . . 115

2 .1 .3 . Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną . . . . . . . . . . . 119

 

3. ELEMENTY KONSTYTUTYWNE ZBRODNI PRZECIWKO LUDZKOŚCI – CHAPEAU DEFINICJI (TZW. ELEMENTY CHAPEAU) . . . . . . . . . . . . . . . 123
3.1. Element rozległego lub systematycznego ataku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
3.1.1. Rdzeń definicji bezprawia zbrodni przeciwko ludzkości – pojęcie „ataku” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
3.1.2. Związek czynu bądź działania sprawcy z całościowym atakiem skierowanym przeciwko ludności cywilnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
3.1.3. Rozległy charakter ataku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
3.1.4. Systematyczny charakter ataku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
3.1.5. „Rozległy i systematyczny” czy „rozległy lub systematyczny”? . . . 137
3.1.6. Wymóg świadomości ataku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
3.2. Element skierowania ataku przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej . . 143

3 .2 .1 . Attack directed against any civilian population – historyczne czy praktyczne znaczenie zaimka any? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
3.2.2. Pojęcie „ludności cywilnej” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
3.2.2.1. Znaczenie pojęcia „ludności” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
3.2.2.2. Osoba cywilna, ludność cywilna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
3.2.2.3. Osoba cywilna a kombatant – rozróżnienie obu pojęć . . . . . 153
3.2.2.4. Pojęcie „ludności cywilnej” w kontekście konfliktu zbrojnego 155
3.2.2.5. Pojęcie „ludności cywilnej” w czasie pokoju . . . . . . . . . . . . 156
3.2.2.6. Cel ataku: ludność cywilna – „własna” czy strony przeciwnej? 157
3.2.3. Brak powiązania z konfliktem zbrojnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
3.2.4. Interpretacja elementu skierowania ataku przeciwko ludności cywilnej. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
3.3. Element polityki państwa lub organizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
3.3.1. Element polityki państwa lub organizacji – ewolucja i rozwój koncepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
3.3.2. Element polityki państwa lub organizacji w świetle orzecznictwa międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . . . . . . . . . . 163
3.3.3. Element polityki państwa lub organizacji jako element statutowej definicji zbrodni przeciwko ludzkości (art. 7 STMTK) . . . . . . . . . . 165
3.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

4. POSTACI ZBRODNI PRZECIWKO LUDZKOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
4.1. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
4.1.1. Zabójstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
4.1.1.1. Zbrodnia zabójstwa w orzecznictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
4.1.1.2. Element actus reus zbrodni zabójstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
4.1.1.3. Element mens rea zbrodni zabójstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
4.1.2. Eksterminacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
4.1.2.1. Zbrodnia eksterminacji w orzecznictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
4.1.2.2. Element actus reus zbrodni eksterminacji . . . . . . . . . . . . . . 180
4.1.2.3. Element mens rea zbrodni eksterminacji . . . . . . . . . . . . . . . 182
4.1.3. Tortury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
4.1.3.1. Zbrodnia stosowania tortur w orzecznictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

4.1.3.2. Element actus reus zbrodni tortur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
4 .1 .3 .3 . Element mens rea zbrodni tortur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
4.2. Przestępstwa przeciwko wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
4.2.1. Niewolnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
4.2.1.1. Zbrodnia niewolnictwa w orzecznictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
4.2.1.2. Elementy actus reus oraz mens rea zbrodni niewolnictwa . . . 195
4.2.1.3. Handel ludźmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
4.2.1.3.1.Handel ludźmi a przemyt ludzi . . . . . . . . . . . . . . 202

4.2.1.4. Praca przymusowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

4.2.1.5. Handel niewolnikami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
4.2.1.6. Inne instytucje i praktyki zbliżone do niewolnictwa w świetle uzupełniającej konwencji w sprawie zniesienia niewolnictwa
z 1956 r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
4.2.2. Deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności . . . . . . . . 209
4 .2 .2 .1 . Deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności w orzecz- nictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . 211
4.2.2.2. Deportacja a przymusowe przemieszczenie ludności . . . . . . 212
4.2.2.3. Element actus reus deportacji lub przymusowego przemieszczenia ludności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
4.2.2.4. Element mens rea deportacji lub przymusowego przemieszczenia ludności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
4.2.3. Uwięzienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych reguł prawa międzynarodowego . . 215
4.2.3.1. Uwięzienie w orzecznictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
4.2.3.2. Element actus reus zbrodni uwięzienia . . . . . . . . . . . . . . . . 216
4.2.3.3. Element mens rea zbrodni uwięzienia . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
4.2.4. Wymuszone zaginięcia osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4.2.4.1. Zbrodnia wymuszonych zaginięć osób w prawie międzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4.2.4.2. Element actus reus zbrodni wymuszonych zaginięć . . . . . . . 225
4.2.4.2.1.Pozbawienie wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
4.2.4.2.2.Nieudzielenie informacji o losie osoby zaginionej . 227
4.2.4.3. Element mens rea zbrodni wymuszonych zaginięć . . . . . . . . 227

4.3. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

4.3.1. Zbrodnia zgwałcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
4.3.1.1. Zbrodnia zgwałcenia w orzecznictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
4.3.1.2. Element actus reus zbrodni zgwałcenia . . . . . . . . . . . . . . . . 240
4.3.1.3. Element mens rea zbrodni zgwałcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
4.3.2. Zbrodnia niewolnictwa seksualnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
4.3.3. Zbrodnia przymusowej prostytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
4.3.4. Zbrodnia wymuszonej ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
4.3.5. Zbrodnia przymusowej sterylizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
4.3.6. Inne formy przemocy seksualnej porównywalnej wagi . . . . . . . . . 255

4.4. Przestępstwa na tle dyskryminacyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

4.4.1. Zbrodnia prześladowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
4.4.1.1. Zbrodnia prześladowania w orzecznictwie międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
4.4.1.2. Element actus reus zbrodni prześladowania . . . . . . . . . . . . . 262
4.4.2. Zbrodnia apartheidu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
4.4.2.1. Element actus reus zbrodni apartheidu . . . . . . . . . . . . . . . . 279
4.4.2.2. Element mens rea zbrodni apartheidu . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
4.5. Przestępstwa objęte klauzulą otwartą (generalną) art. 7 ust. 1 lit. k STMTK (tzw. inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze) . . . . . . . . . . . . . . 283
4.5.1. Klauzula otwarta (inne czyny nieludzkie) w orzecznictwie między- narodowych trybunałów karnych ad hoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
4.5.2. Klauzula otwarta obejmująca inne czyny nieludzkie naruszeniem zasady legalizmu prawa karnego nullum crimen sine lege? . . . . . . 285
4.5.3. Element actus reus czynów objętych klauzulą otwartą zawierającą tzw. inne czyny nieludzkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
4.5.4. Element mens rea czynów objętych klauzulą otwartą zawierającą tzw. inne czyny nieludzkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

 

5. KONTROWERSJE WOKÓŁ ELEMENTU POLITYKI PAŃSTWA LUB ORGANIZACJI JAKO JEDNEGO ZE ZNAMION ZBRODNI
PRZECIWKO LUDZKOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
5.1. Znaczenie pojęcia „polityki” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
5.2. Znaczenie pojęć „państwa” oraz „organizacji” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
5.3. Dlaczego należy szeroko interpretować pojęcie „organizacji” w kontekście elementu polityki państwa lub organizacji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
5.4. Element polityki państwa lub organizacji a wymóg systematycznego charakteru ataku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
5.5. Dlaczego element polityki państwa lub organizacji ma zasadnicze znaczenie dla koncepcji zbrodni przeciwko ludzkości?
5.6. Podsumowanie . . . . 333
6. IMPLEMENTACJA DEFINICJI ZBRODNI PRZECIWKO LUDZKOŚCI DO KRAJOWYCH SYSTEMÓW PRAWNYCH. OBOWIĄZEK CZY
WOLNA WOLA PAŃSTW-STRON STATUTU RZYMSKIEGO? . . . . . . 337

ZAKOŃCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……………………… 379
Wykaz aktów prawnych i innych dokumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
Wykaz orzecznictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426