Pierwszy tom trylogii Stefana Żeromskiego Walka z szatanem , obejmującej panoramę życia polskiego w okresie przedwojennym i w latach pierwszej wojny światowej.

Młody architekt Ryszard Nienaski podejmuje samotną walkę z szatanem o sprawiedliwszy świat. Symbolem jego dążeń społecznych jest m.in. niedoprowadzony do końca projekt odbudowy starego zboru ariańskiego i stworzenia w nim ludowego ośrodka oświatowego.

Z właściwą sobie finezją przedstawił pisarz wątki romansowe. Wyróżniają się także obrazy życia czy to wielkomiejskiego Paryża, czy prowincjonalnej galicyjskiej Posuchy oraz obrazy wojny, kreślone z pasją wyrażającą antywojenny protest pisarza. Niektóre części utworu utrzymane są w poetyce drapieżnego naturalizmu.