1) Węgierski syndrom: Trianon

Opisywane tutaj, tak bardzo różniące się między sobą węgierskie władze i reżimy w ostatnim półtora stuleciu odmiennie interpretowały interesy państwa i jego rację stanu. Najczęściej robiły to z konieczności opartej na związku z innymi, silniejszymi graczami, zmuszającymi Węgrów do podporządkowania się. Podejście do Trianon polegające na wyrażaniu protestu przeciwko dyktatowi mocarstw jest tu symboliczne. W epoce Horthyego postawiono je na samym piedestale jako najważniejszy priorytet całej polityki państwa, wręcz rację stanu. Potem natomiast, w czasach dyktatury i realnego socjalizmu, z powodów ideologicznych i pod naciskiem Wielkiego Brata z Moskwy zupełnie zdjęto to bolesne zagadnienie z porządku dnia.

Dopiero wraz z Systemem Orbána wahadło wróciło do wyjściowego, przedwojennego stanu (nawet jeśli nie tak mocno i wyraziście jak poprzednio). W kwestii odpowiedzialności za Trianon ścierają się na Węgrzech i w całej węgierskiej diasporze dwie zupełnie odmienne koncepcje i szkoły myślenia. Pierwsza, popularna w epoce Horthyego, która teraz z całą mocą powróciła do oficjalnego dyskursu, mówi o dyktacie mocarstw i wynikającej stąd klęsce Węgrów, poszatkowanych i poćwiartowanych z woli obcych…. Natomiast koncepcja druga doszukuje się przyczyn tej klęski nie tyle u innych, co przede wszystkim u siebie.

Prof. Bogdan Góralczyk

politolog i sinolog z wykształcenia, hungarysta z zamiłowania. Profesor i dyrektor Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego w kadencji 2016–2020. Były ambasador w państwach Azji Południowo-Wschodniej. W latach 1991–1998 przebywał na placówce na Węgrzech. Efektem tego pobytu była książka wydana po polsku i węgiersku. Jest mocno po-wiązany z Węgrami, gdzie często i regularnie jeździ, a także pojawia się na konferencjach i w tamtejszych mediach. Bardzo dużo publikuje, specjalizując się – oprócz węgierskiej – w tematyce azjatyckiej, a zwłaszcza Chin, oraz międzynarodowej i globalnej, w tym kwestiach nowego ładu światowego i wyzwań globalnych. Ostatnio w Wydawnictwie Akademickim DIALOG wydał obszerny tom Wielki Renesans. Chińska transformacja i jej konsekwencje (Warszawa 2018). Niniejsza praca powstała na stulecie podpisania, tak bolesnego dla Węgrów, traktatu z Trianon (1920).

2) Stosunki międzynarodowe w Europie 1945-2019

Druga wojna światowa w sposób zasadniczy zmieniła układ sił w świecie w porównaniu z sytuacją sprzed 1939 roku. W stosunkach międzynarodowych zakończył się okres dominacji mocarstw europejskich na korzyść dwóch supermocarstw, Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Zimna wojna między nimi doprowadziła do podziału Europy na dwa wrogie sobie bloki państw. Odprężenie w Europie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, którego przejawem była Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, wniosło nową jakość do stosunków międzynarodowych na kontynencie europejskim. Ale dopiero osłabienie systemu totalitarnego w Związku Radzieckim i w krajach satelickich – ze względu na jego niereformowalność i niepowodzenie w rywalizacji z systemem zachodnim w sferach gospodarczej i militarnej, czego przejawem była transformacja demokratyczna w Polsce i w innych krajach Europy Środkowej oraz zburzenie muru berlińskiego w 1989 r. – otworzyło drogę do zjednoczenia Europy. Otwarcie na wschód zadeklarowały Rada Europy, Unia Europejska oraz Sojusz Północnoatlantycki. Przełomowym momentem w historii Europy było rozszerzenie 1 maja 2004 r. Unii Europejskiej o dziesięć państw, z których siedem to państwa Europy Środkowej. W ten sposób zakończył się pojałtański podział Europy.

Ostatnie dziesięć lat w historii Europy, które zamyka rok 2019, możemy nazwać dekadą kryzysów. W 2008 r. Rosja, łamiąc swoje zobowiązania międzynarodowe wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych, Aktu Końcowego KBWE i innych porozumień międzynarodowych, dokonała agresji przeciwko Gruzji, a w 2014 r. anektowała ukraiński Krym i wznieciła rebelię we wschodniej Ukrainie. Agresywne działania Rosji wobec jej sąsiadów doprowadziły do zwiększenia obecności sił NATO w Europie Środkowej. Działania o charakterze gospodarczym i propagandowym godzące w interesy Unii Europejskiej podejmuje Chińska Republika Ludowa. Unia Europejska natomiast znalazła się w kryzysie egzystencjalnym o charakterze ekonomicznym, uchodźczym, związanym z nasileniem tendencji eurosceptycznych, populistycznych i nacjonalistycznych w państwach członkowskich. Czynnikiem osłabiającym Unię Europejską była zapowiedź brexitu. Od trzydziestu lat jesteśmy świadkami kształtowania się w Europie nowego porządku międzynarodowego. Jeśli zmiany polityczne dotyczące przyszłego kształtu integracji europejskiej rozłożone muszą być na lata, to niezbędne rozwiązania gospodarcze i społeczne powinny być wdrażane jak najszybciej. W niniejszej książce zostały poddane analizie najważniejsze kwestie z historii stosunków międzynarodowych, które w omawianym okresie w decydującej mierze determinowały sytuację w Europie.

Prof. dr hab. Stanisław Parzymies (ur. 1938) jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Jego zainteresowania badawcze i dydaktyczne dotyczą historii stosunków międzynarodowych, polityki zagranicznej Francji, zagadnień instytucjonalnych, politycznych i obronnych integracji europejskiej oraz prawa dyplomatycznego. Jest autorem, współautorem i redaktorem naukowym wielu książek oraz artykułów naukowych publikowanych w Polsce i za granicą.