Powieść pisana jest w formie relacji pamiętnikarskiej głównego bohatera, mającej nadać utworowi cechy autentyzmu. W tym samym celu utwór miał początkowo zawierać informację, że jego tekst został jedynie odnaleziony przez Krasickiego w apteczce w domu Pani Podczaszyny, jednak informacja ta nie została ostatecznie zawarta w drukowanej wersji powieści. Nadaniu autentyczności służą również włączone w tekst inne formy gatunkowe, takie jak: list, przemówienie, inwentarz przedmiotów, znajdujących się na statku itp. Przedmowa utworu stanowi parodię charakterystycznego dla ówczesnych czasów zwyczaju poprzedzania tekstów literackich wstępami, w których autorzy przypochlebiają się czytelnikowi i usprawiedliwiają niedostatki utworu. Powieść składa się z trzech części (kompozycja trójkowa jest charakterystyczna również dla późniejszych powieści Krasickiego), z których każda stanowi odrębny typ powieściowy: Księga pierwsza opisuje dzieciństwo i edukację tytułowego bohatera, ma formę powiastki filozoficznej oraz powieści satyryczno-obyczajowej, z elementami robinsonady. Księga druga opowiada o reedukacji bohatera na wyspie Nipu. Ma formę utopii. Księga trzecia konfrontuje nowo nabytą wiedzę bohatera z realiami cywilizacji. Wykorzystuje konwencję powiastki filozoficznej oraz powieści obyczajowej i przygodowej. (http://pl.wikipedia.org/wiki/Mikołaja_Doświadczyńskiego_przypadki)