Details zum E-Book

Jezuickie przestrzenie baroku. Przekształcenia strukturalne miast polskich na przełomie XVI i XVII wieku

Jezuickie przestrzenie baroku. Przekształcenia strukturalne miast polskich na przełomie XVI i XVII wieku

Danuta Kłosek-Kozłowska

E-book

Przedmiotem monografii jest analiza struktury przestrzennej miast polskich w ostatniej tercji XVI i w początku XVII wieku oraz charakterystyka jej przekształceń wynikających z wprowadzania do średniowiecznej struktury miast dużych kubaturowo zespołów jezuickich. Zasięg terytorialny obejmuje miasta Rzeczypospolitej znajdujące się zarówno obecnie, jak i w XVI wieku na obszarze Polski, w których do końca tego stulecia zakon jezuitów rozpoczął swoje inwestycje. Cezurę chronologiczną uzasadnia charakterystyczna ekspansywność zakonu we wczesnej fazie działalności, przy utrzymującym się nadal jeszcze znacznym rozwoju gospodarczym miast Rzeczypospolitej, zwłaszcza miast dużych, na których zakonowi zależało najbardziej.
 
Dzieje budowli jezuickich, których realizację rozpoczęto przed końcem XVI wieku, zostały prześledzone w większości przypadków do wojen szwedzkich 1655 roku, podczas których nastąpiło wyraźne spowolnienie ruchu inwestycyjnego w miastach polskich, wojenne splądrowanie i dewastacja, a w konsekwencji prawdziwy ich upadek. Przedłużenie ram chronologicznych w ramach opracowań monograficznych dotyczących analizy miast i zespołów pozwoliło na obserwację nie tylko procesu projektowania, lecz także zmian samego projektu, dokonywanych w trakcie jego realizacji w kontekście równolegle analizowanych przyczyn ich wprowadzania oraz dziejów poszczególnych miast. Szczegółowej analizie poddano siedem miast, w których do końca XVI wieku zakon jezuitów rozpoczął swoje inwestycje. Trzy pierwsze to miasta biskupie: Braniewo, Pułtusk, Poznań – pilotażowe pod względem doświadczeń zakonu jezuitów na ziemiach Rzeczypospolitej, oraz Jarosław – miasto prywatne włączone do tej grupy z uwagi na wczesne inicjatywy fundatorów i toczącą się dyskusję z zakonem. Grupę drugą stanowią trzy największe królewskie miasta Rzeczypospolitej: Lublin, Kraków i Kalisz. Zwłaszcza Kraków dla opisu procesu osiedlania się zakonu jezuitów w miastach jest przykładem szczególnie interesującym, bowiem dotyczy aż siedmiu dyskutowanych wówczas lokalizacji dla głównej placówki zakonu w stołecznym mieście. Argumenty za i przeciw na ten temat są w tej dyskusji jasno wyłożone.

PRZEDMOWA 9

Prezentacja tematu 9

Zakres opracowania 11

Stan badań i źródła 12

Monografie miast 15

Źródła kartograficzne i ikonograficzne. Projekty 16

Przypisy 17

1. WPROWADZENIE 19

1.1. Założenia ideologiczne zakonu i potrzeby budowlane 19

1.2. Organizacja zakonu i jej znaczenie dla działalności inwestycyjnej 22

1.3. Miasta Rzeczypospolitej u początku działalności zakonu 25

1.4. Tło decyzji związanych z pierwszymi fundacjami zespołów jezuickich 28

1.5. Sytuacja miast polskich w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku 30

Przypisy 32

2. ZESPÓŁ JEZUICKI W BRANIEWIE 35

2.1.Pierwsi jezuici na Warmii 35

2.2. Braniewo w drugiej połowie XVI wieku 36

2.3. Analiza przestrzenna zespołu jezuickiego w Braniewie 39

Przypisy 43

3. ZESPÓŁ JEZUICKI W PUŁTUSKU 45

3.1.Sprowadzenie zakonu jezuitów 45

3.2. Pułtusk płockich biskupów miasto w drugiej połowie XVI wieku 46

3.3. Dzieje zespołu jezuickiego w Pułtusku 48

3.4. Kompozycja zespołu jezuickiego w strukturze miasta analiza przestrzenna 52

Przypisy 58

4. ZESPÓŁ JEZUICKI W POZNANIU 61

4.1.Sprowadzenie zakonu 61

4.2. Poznań rozwój przestrzenny w drugiej połowie XVI wieku 63

4.3. Organizacja i budowa zespołu jezuickiego 70

4.4. Analiza przestrzenna zespołu jezuickiego w strukturze miasta pró¬ba rekonstrukcji 74

Przypisy 82

5. ZESPÓŁ JEZUICKI W JAROSŁAWIU 85

5.1.Sprowadzenie zakonu 85

5.2. Jarosław miasto rezydencjonalne w drugiej połowie XVI wieku 85

5.3. Jezuici i fundatorzy w sprawie lokalizacji 89

5.4. Argumenty przestrzenne dotyczące zmiany lokalizacji 90

5.5. Jarosław w drugiej połowie XVI wieku analiza struktury przestrzennej miasta 93

5.6. Kształtowanie kompozycji przestrzennej zespołu jezuickiego w Jarosławiu do pożaru miasta w 1600 roku. Faza I: 1580 –1594 arch. Giuseppe Brizio 96

5.7. Kształtowanie kompozycji przestrzennej zespołu po pożarach miasta w latach 1600 i 1625. Faza II: 1616 –1621 arch. Giacomo Briano 98

5.8. Miasto rezydencjonalne i mecenat właścicieli 103

5.9.Przestrzeń ceremonialna 107

Przypisy 108

6. ZESPÓŁ JEZUICKI W LUBLINIE 113

6.1.Sprowadzenie zakonu 113

6.2. Projekty zespołu jezuickiego dla Lublina 118

6.3. Przemiany przestrzenne Lublina na przełomie XVI i XVII wieku 128

6.4. Kształtowanie wielkomiejskiej przestrzeni Lublina projekt zespołu jezuickiego Giacomo Briana 131

Przypisy 141

7. ZESPOŁY JEZUICKIE KRAKOWA 145

7.1. Sprowadzenie zakonu 145

7.2. Modernizacja i rozwój przestrzenny Krakowa w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku 148

7.3. Rozbudowa zespołu miast Krakowa i przedmieść 151

7.4. Zespół jezuicki przy kościele św. Szczepana nowicjat 156

7.5. Zespół przy kościele św. Barbary misja, dom profesów 161

7.6. Dyskusja nad wyborem miejsca dla domu profesów 166

7.6.1. Propozycja lokalizacji domu profesów przy kościele św. Barbary 168

7.6.2. Propozycja lokalizacji domu profesów przy ulicy Wiślnej 170

7.6.3. Propozycja lokalizacji domu profesów przy ulicy Grodzkiej 174

7.7. Zespół jezuicki przy kościele św. Piotra i Pawła 177

7.7.1. Stan zagospodarowania terenów przed rozpoczęciem inwestycji 177

7.7.2. Budowa zespołu przy ulicy Grodzkiej 181

7.7.3. Analiza przestrzenna zespołu jezuickiego przy ulicy Grodzkiej 188

Przypisy 192

8. ZESPÓŁ JEZUICKI W KALISZU 197

8.1. Sprowadzenie zakonu 197

8.2. Kalisz w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku 201

8.3. Organizacja i budowa zespołu 203

8.4. Analiza przestrzenna zespołu jezuickiego w strukturze miasta 207

Przypisy 209

9. WNIOSKI Z BADAŃ I ANALIZ PRZESTRZENNYCH 211

9.1. Wybór lokalizacji 211

9.2. Organizacja zespołu 214

9.3. Rozwiązania projektowe i przestrzenne 215

9.4. Dynamizm rozwoju zespołów 217

9.5. Wewnętrzna dyspozycja strukturalna i funkcjonalna zespołów 218

9.6. Architekci zakonu 219

9.7. Warsztat architekta 219

9.8. Fortyfikacje miast 220

9.9. Tereny w mieście 221

9.10. Stosunek do krajobrazu zewnętrznego i wewnętrznego miast 222

Przypisy 223

NA ZAKOŃCZENIE 225

SUMMARY: CONCLUSIONS FROM SPATIAL RESEARCH AND ANALYSES 229

9.1. Choice of place 229

9.2. Organization of the complex 232

9.3. Design and spatial solutions 233

9.4. Dynamics of complex development 236

9.5. Internal structural and functional disposition of complexes 236

9.6. Architects of the Order 237

9.7. The architect’s workshop 238

9.8. The city fortifications 239

9.9. Sites in the city 240

9.10. Attitude towards the exterior and interior landscape of the city 241

Footnotes  242

ANEKS 1

Chronologia osiedlania się zakonu jezuitów w miastach Rzeczypospolitej 243

ANEKS 2

Wyciąg z rejestru podatkowego (tzw. szosu) z lat 1582 i 1598 dotyczący ulicy Szczepańskiej (WAP Kraków nr 2553 i 2564) 244

ANEKS 3

Opis miejsca w Rynku Głównym w Krakowie 246

ANEKS 4

Opis miejsca przy ulicy Grodzkiej w Krakowie 248

ANEKS 5

Odpisy dokumentów dotyczących fundacji zespołu jezuickiego przy ulicy Grodzkiej w Krakowie 251

BIBLIOGRAFIA 253

 

  • Titel: Jezuickie przestrzenie baroku. Przekształcenia strukturalne miast polskich na przełomie XVI i XVII wieku
  • Autor: Danuta Kłosek-Kozłowska
  • ISBN: 978-83-8156-300-0, 9788381563000
  • Veröffentlichungsdatum: 2022-02-07
  • Format: E-book
  • Artikelkennung: e_2c76
  • Verleger: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej