Szczytowe dzieło polskiego romantyzmu, wykładnia XIX-wiecznego patriotyzmu i mesjanizmu. Utwór dramatyczny złożony z luźno powiązanych ze sobą tematycznie części (II, IV, III) oraz cz. I - niedokończonej, wydanej pośmiertnie. Wątki autobiograficzne przeplatają się tu z tematyką narodowowyzwoleńczą i motywem walki z rosyjskim zaborcą. Klamrą całości jest pogański rytuał dziadów obchodzony w okresie chrześcijańskich listopadowych świąt zmarłych.