Szczegóły ebooka

Cenzorskie lekcje literatury. Studia o systemowej kontroli słowa w Polsce po 1945 roku

Cenzorskie lekcje literatury. Studia o systemowej kontroli słowa w Polsce po 1945 roku

Marzena Woźniak-Łabieniec

Ebook

Cenzorskie lekcje literatury zawierają niezwykle cenne ustalenia w dwóch – powiązanych ze sobą – obszarach: historii literatury i historii peerelowskiej cenzury. Obydwie te sfery w czasach PRL wzajemnie się dopełniają, dopowiadają i komentują. Marzena Woźniak-Łabieniec ukazuje związki ideologii i sztuki, analizuje najróżniejsze formy oddziaływania, w których tekst poetycki i prozatorski podlega modyfikacji, lecz także wchodzi w interakcję z zaleceniami urzędników z Mysiej. Śledzenie tych zależności jest zadaniem, przed jakim staje badaczka. Do najtrudniejszych zaś należy tropienie zjawiska autocenzury. W tym zakresie funkcjonowanie Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk poczyniło być może największe szkody. Cenzorskie lekcje literatury śledzą zatem to, co można wypatrzeć w archiwach GUKPPiW, ale też notatkach samych pisarzy, w których komentują oni uwagi pracowników komunistycznego ministerstwa prawdy. […] Rzecz jest napisana z filologiczną wnikliwością i rzetelnością, jaka winna cechować badacza tematyki cenzury peerelowskiej. Rozważania analityczne Marzena Woźniak-Łabieniec wspiera kwerendą archiwalną oraz rozległą lekturą literatury przedmiotowej (dotyczącą dorobku pisarzy aktywnych twórczo w czasach PRL).

Z recenzji prof. dr. hab. Sławomira Buryły (Uniwersytet Warszawski)

 

Zdumiewa pasja, z jaką autorka wydobywa z przepastnych archiwów „po-PRL-owskich” oraz z archiwów pisarzy nieznane fakty, wydarzenia oraz nigdy niepublikowane fragmenty, które – tak bywa – zmieniają konteksty interpretacyjne wielu utworów, a w przypadku omawianej książki – Parnickiego, Rymkiewicza, Nowakowskiego, Różewicza i Miłosza. To są po prostu badania ważne dla historyków literatury (i szerzej – historyków PRL) oraz interpretatorów literatury. Dlatego bardzo wysoko oceniam poziom merytoryczny prezentowanej książki, jej ważność w obrębie dyscypliny literaturoznawstwa, doceniam też uważność i skrupulatność autorki w odniesieniu do stanu badań.

Z recenzji prof. dr. hab. Józefa Olejniczaka (Uniwersytet Śląski)

Wstęp 9

 

  1. Założenia badawcze i metodologia        11
  2. Materiał archiwalny 14

 

    1. Cenzura – „szara eminencja” życia literackiego  17
      1. Ochrona autorytetu władzy w początkach Polski Ludowej            17
        1. Kult wodza – „komunistyczny kalendarz liturgiczny” 18
        2. Na niższych szczeblach hierarchii  26
      2. Cenzura w czasie odwilży jako temat tabu          29

 

  1. Wobec czasopism – „Nowiny Literackie” w dokumentach GUKPPiW 39
    1. „Pióro na mustrze”, czyli cenzorskie lekcje literatury         42
      1. O realizm bez cenzury    43
      2. Egzystencjalizm ocenzurowany    50
      3. W cieniu Borejszy           57
      4. Zaraz po wojnie 60
    2. Modelowanie przeszłości, czyli cenzorskie lekcje historii  64
      1. „Pora złożyć broń”. Cenzura wobec amnestii            64
      2. Niecenzuralne święto Trzeciego Maja        69
      3. Ochrona wizerunku ZSRR – „obrońcy” pokoju          72
      4. PPS w niełasce władz      74
      5. Kłopotliwe zsyłki            77
      6. Reportaż pod czujnym okiem cenzora        80
      7. Sterowany obraz reformy rolnej   84
    3. Życie pośmiertne „Wiadomości Literackich”. „Nowiny”

a „Wiadomości” londyńskie Grydzewskiego       88

      1. „Falsyfikat” czy spadkobierca?      90
      2. Artykuł Wyszomirskiego – „Nowiny” o „Wiadomościach”      94
      3. W zwierciadle cenzury – podsumowanie    97

 

  1. Wobec pisarzy          101
    1. Jawne i ukryte w cenzurze – Opadły liście z drzew Tadeusza Różewicza 101
      1. „Szakali węch” Różewicza – optyka cenzorska          103
      2. „Obsesyjny upór” pamięci – recepcja oficjalna         109
    2. Proza ocenzurowana. Trampolina Marka Nowakowskiego

w dokumentach GUKPPiW i w recepcji oficjalnej 117

      1. Trampolina w GUKPPiW  120
      2. Autocenzura krytyki literackiej      126
    2. Łaskawa muza cenzury. Wobec powieści historycznych i szkiców

literackich Teodora Parnickiego             129

      1. W duchu odwilży            129
        1. Pod skrzydłami PAX-u – Srebrne orły i Aecjusz ostatni Rzymianin        132
        2. Odwilżowy fenomen: krajowa recepcja emigracyjnego wydania – Koniec „Zgody Narodów”         134
      2. „Kwestia żydowskości przewija się przez książkę” – casus Nowej Baśni    140
    2. „Napisana bardzo trudnym językiem” – Twarz księżyca           147
    3. „Niezwykle interesujący rebus”, czyli jak Andrzej Kijowski

„wspiera” cenzora – Tylko Beatrycze             151

    1. Poza powieściowym „kanonem” – I u możnych dziwny            154
    2. „Może budzić kontrowersje” – Koła na piasku          156
    3. „Ogranicza krąg odbiorców” – Inne życie Kleopatry  158
    4. „Książka […] nie należy do czytelnych” – Muza dalekich podróży             161
    5. „Tematyka […] filozoficzno-polityczno-mistyczna” – Tożsamość             164
    6. Puszkin ocenzurowany – Szkice literackie    168
    1. Jarosław Marek Rymkiewicz – Klasyk w Urzędzie Kontroli  173
      1. „Proszę więc wybaczyć, że wybrałem Pana…” – ocenzurowany patronat Miłosza w świetle korespondencji 173
      2. „Tu ci Ezopa ostrożność doradzę” – strategia poety    178
      3. Dwie komedie zamiast trzech – Patrz Kościuszko i narodowy bigos      181
      4. Niewygodny Osip Mandelsztam i zapomniany biogram           187
      5. Romantyzm w esejach – ingerencje w dygresje           191
      6. Wielki Książę i stan wojenny         194
      7. Poza cenzurą – poza krajem i w drugim obiegu           200
    2. Rekonstrukcja noblisty. Czesław Miłosz w „Tygodniku Powszechnym” w latach 1980–1981 na tle praktyk cenzorskich przełomu

solidarnościowego      203

      1. Od milczenia do Nobla    203
      2. Od października do grudnia. Pierwsza fala entuzjazmu 207
        1. Dyskusje wokół Ustawy 207
        2. Jawnie o cenzurze         208
        3. Czekały na druk             211
        4. Echa ze świata  215
        5. Głosy badaczy i polemika Kisiela   222
      3. Od stycznia do czerwca. W „karnawale” Solidarności  225
        1. Ocenzurowana mowa noblowska            225
        2. Konstruowanie wieszcza – wobec rocznicy Grudnia `70       228
        3. Poezja w ogniu negocjacji           240
        4. Ze struny na strunę – antologia subiektywna        244
      4. Na „kamiennym łonie ojczyzny”. Miłosz w Polsce   252
        1. Wizyta w cieniu śmierci 253
        2. Niedosyt i wierzganie „Pegaza”  257

 

Zakończenie     265

Nota bibliograficzna       271

Bibliografia       273

Indeks nazwisk 283

Summary – Censorship’s literature lessons    293

O autorce          295

  • Tytuł: Cenzorskie lekcje literatury. Studia o systemowej kontroli słowa w Polsce po 1945 roku
  • Autor: Marzena Woźniak-Łabieniec
  • ISBN: 978-83-8220-801-6, 9788382208016
  • Data wydania: 2022-04-07
  • Format: Ebook
  • Identyfikator pozycji: e_2ot4
  • Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego