Szczegóły ebooka

Bliscy nieznajomi. Górnośląskie pogranicze w polskiej i niemieckiej prozie współczesnej

Bliscy nieznajomi. Górnośląskie pogranicze w polskiej i niemieckiej prozie współczesnej

Kornelia Ćwiklak

Ebook

Pogranicze jest bardzo ważną kategorią badawczą we współczesnych naukach humanistycznych. Zachodnie pogranicze Polski (podobnie jak dawne Kresy Wschodnie) okazało się ziemią niezwykle urodzajną dla literatury, i to po obu stronach linii granicznej. Takim obszarem jest też Górny Śląsk z Gliwicami. 

Złożona problematyka Górnego Śląska jako terenu etnicznego, kulturowego i językowego pogranicza, które w XX w. kilkakrotnie stawało się punktem zapalnym europejskiej polityki, została wszechstronnie przedstawiona w epickiej panoramie Horsta Bienka. Literatura polska natomiast rzadko podejmowała skomplikowaną tematykę sytuacji historycznej regionu i nie dostrzegała jego współczesnego położenia. Tym wyraźniej rysuje się zmiana, jaka nastąpiła w latach 90-tych, gdy pojawiło się sporo związanych z regionem wartościowych tekstów literackich o charakterze autobiograficznym. Górny Śląsk stał się dzięki nim pełnoprawną literacką małą ojczyzną.

Bliscy nieznajomi to praca komparatystyczna, której celem jest porównanie obrazu górnośląskiego pogranicza wykreowanego we współczesnej literaturze polskiej i niemieckiej. Tetralogia gliwicka Horsta Bienka jest tu punktem odniesienia dla utworów należących do polskiej prozy najnowszej. Natomiast rzeczywistość kulturowa, społeczna i historyczna regionu gra rolę tertium comparationis. 

Dzięki książce Kornelii Ćwiklak okazuje się, że Gliwice, to niepozorne i niepoetyczne miasto, doczekało się swego literackiego obrazu, choć nie jest on na skalę wielkich mitów Rzymu lub Paryża. Jednocześnie bardzo trafnie wyeksponowany został łączący wszystkich omawianych pisarzy wątek problematyki inicjacyjnej i kontekst autobiograficzny. Autorka odkryła temat ważny, dotąd nie opracowany, przedstawiła go w sposób  bogaty i kompetentny. Trzeba też cenić, że wybrała materiał w sposób zapewniający wielostronny ogląd problemu, a zarazem zachowała spoistość wywodu. Zasługą nie do przecenienia jest połączenie materiału należącego do dwu literatur: polskiej i niemieckiej, co nadaje pracy wyjątkową wartość poznawczą. 

 

prof. dr hab. Małgorzata Czermińska

 

Kornelia Ćwiklak – literaturoznawczyni, adiunkt na Wydziale Pedagogiczno-Artystycznym w Kaliszu Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Absolwentka poznańskiej polonistyki i germanistyki. Stopień doktora nauk humanistycznych uzyskała na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM. Zajmuje się problematyką pogranicza, komparatystyką, polsko-niemieckimi relacjami w literaturze współczesnej oraz translatologią. Publikowała m. in. w "Pamiętniku Literackim", „Roczniku Komparatystycznym”, "Kresach", "Polonistyce", "Opcjach", "Toposie" oraz licznych tomach pokonferencyjnych. Przygotowała numer „Polonistyki” poświęcony baśni we współczesnej kulturze (nr 9/2012).

 

Wstęp 

CZĘŚĆ PIERWSZA

Granica i pogranicze jako kategorie antropologiczne i literaturoznawcze 

Mała ojczyzna w literaturoznawstwie niemieckim 

Pojęcie Heimat – rekonesans terminologiczny

Ewolucja zjawiska Heimatliteratur w literaturze niemieckiej (od afirmacji do negacji i z powrotem) 

Heimatroman – między gatunkiem a tematem  

Mała ojczyzna w literaturoznawstwie polskim 

Mała ojczyzna – zakres znaczeniowy i historia pojęcia                                                                                       Od literackiego regionalizmu do literatury małych ojczyzn  

Literatura małych ojczyzn – pożegnanie tematu?

CZĘŚĆ DRUGA

„Podróż do krainy dzieciństwa” – wizja górnośląskiego pogranicza w tetralogii gliwickiej Horsta Bienka 

Geneza gliwickiego cyklu powieściowego – na podstawie dziennika pisarskiego. Opis pewnej prowincji  

Charakter śląskiego pogranicza w tetralogii gliwickiej Horsta Bienka  

„Granicą jest to, co na człowieku wyciska piętno”. Rodzaje granic w tetralogii gliwickiej

Górnośląskie pogranicze etniczne, kulturowe i religijne   

Ludzie pogranicza  

„Kindheit ist Heimat” – dzieciństwo i mała ojczyzna w prozie Horsta Bienka

„Nie możemy powrócić do domu dzieciństwa”. Gliwickie dzieciństwo według Horsta Bienka

Mała ojczyzna na górnośląskim pograniczu 

„Śląska muzyka słów” 

Tożsamość mieszkańców śląskiego pogranicza 

„Początek i koniec”. Struktura epicka tetralogii gliwickiej 

Granice i śląskie pogranicze w Dwóch miastach Adama Zagajewskiego 

Między zaangażowaniem a samopoznaniem 

Lwów – Gliwice, czyli Lwów jest wszędzie  

Gliwice, czyli nieobecne pogranicze                                                                                                                 „Bezdomny – ale wcale nie nieszczęśliwy” 

Między zadomowieniem a wykorzenieniem. Górnośląska mała ojczyzna w książce Juliana Kornhausera Dom, sen i gry dziecięce 

Liczba pojedyncza                                                                                                                                         Zuckerman, czyli kres śląskiego pogranicza 

Dzieciństwo na pograniczu  

On czy ja? Autobiografizm i kwestia tożsamości 

Laboratorium wspomnień. Piotr Lachmann – Wywołane z pamięci  

Człowiek pogranicza 

Dom utracony, dom uzyskany. Gliwicka biografia 

Polacy i Niemcy. Niemcy i Polacy 

Domem poety jest język

Archeologia pamięci

Co było, co jest. Zmierzch śląskiego etnosu w Nagrobku ciotki Cili Stefana Szymutki  

Osadzenie w rzeczywistości i kryzys 

Śląsk dziadków i wnuków 

Granice, pogranicza i kres śląskiej małej ojczyzny 

Pamięć, język i byt 

Finis Silesiae? Podsumowanie

Wobec małej ojczyzny – śląski mit w literaturze  

Wobec pogranicza 

Wobec tożsamości 

Wobec literackości 

Bibliografia  

Indeks nazwisk  

  • Tytuł: Bliscy nieznajomi. Górnośląskie pogranicze w polskiej i niemieckiej prozie współczesnej
  • Autor: Kornelia Ćwiklak
  • ISBN: 97883-242-2412-8, 9788324224128
  • Data wydania: 2022-05-31
  • Format: Ebook
  • Identyfikator pozycji: e_2rq6
  • Wydawca: Wydawnictwo UNIVERSITAS