E-book details

Profilaktyka w czasach globalnych zagrożeń

Profilaktyka w czasach globalnych zagrożeń

Zbigniew B. Gaś

Ebook

Różne przyczyny sprawiają, że świat codziennie się zmienia, a w związku z tym nieustannie stawia przed człowiekiem nowe wyzwania, zwłaszcza w relacji do świata społecznego. Patrząc rozwojowo wiąże się to z podejmowaniem przez człowieka swoistej aktywności poznawczej i behawioralnej, aby uczynić dla siebie świat bezpiecznym. Generalizując możemy powiedzieć, że aktywność dziecka koncentruje się na odkrywaniu świata społecznego; aktywność nastolatka to głównie poznawanie świata społecznego jako terytorium zaspokajania osobistych potrzeb, budowania osobistego systemu wartości oraz odkrywania własnej tożsamości; natomiast człowiek dorosły najwyraźniej spostrzega zmienność świata społecznego oraz doświadcza zmian społecznych przez pryzmat zagrożeń dla zbudowanych dotychczas sposobów skutecznego radzenia sobie z wyzwaniami świata (Arnett, 2002; Gaś, 2013).

Każda zmiana zakłóca dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa i jawi się jako wyzwanie, z którym każdy z nas mierzy się na swój sprawdzony sposób. Zmian tych jest z każdym rokiem więcej i coraz więcej z nich wiąże się w sposób przyczynowo-skutkowy ze zjawiskiem globalizacji (Bargh, McKenna, 2004; Colantone, Crino, Ogliari, 2019; Gaś, Czerniec, 2022; Gaś, Mazur, 2024; Marsella, 1998).

Globalizacja i jej skutki jako zagrożenia i wyzwania
W przestrzeni społecznej funkcjonuje szereg różnych definicji globalizacji. Najczęściej podkreśla się, że na globalizację składają się różnorodne procesy, które prowadzą do postępującej współzależności i integracji różnych państw, ich gospodarek i społeczeństw, a także kultur. Ich finałem miałoby być stworzenie jednego świata i jednego społeczeństwa, z jednoczesnym zanikaniem państw narodowych, zmniejszaniem się przestrzeni społecznej, a także zmianami w procesach komunikacyjnych na skutek coraz szerszego korzystania z technologii informacyjnych (patrz: Arnett, 2002; Dreher, 2006; Gaś, 2016a, Gaś, 2016b; Giddens, 2004; Strasser, Randall, 1981).

Rośnie również świadomość tego, że globalizacja sprzyja powstawaniu nowych rodzajów zagrożeń, a także wzrost nierówności społecznych, zarówno w poszczególnych społeczeństwach/krajach, jak i w skali globalnej. Pozwala to na identyfikowanie wiodących zagrożeń o charakterze globalnym. Najczęściej wskazuje się na zmiany klimatyczne, nierówności społeczne, ubóstwo utrudniające zaspokajanie podstawowych potrzeb człowieka, problemy z żywnością (braki i niewłaściwa jakość), problemy zdrowotne i pandemie, utrudniony dostęp do edukacji, konflikty zbrojne i terroryzm czy też manipulowanie dostępem i jakością informacji. Doświadczenia te umożliwiają prognozowanie występowania tych zagrożeń i planowanie konkretnych działań (Bhugra, Mastrogianni, 2004; Gaś, 2018; 2020; Kelly, 2003; Oberlander, Disdier, Etile, 2017; Okasha, 2005). Przykładowo: w czasie ostatniego Światowego Forum Ekonomicznego (2024) zaprezentowano prognozę dwuletnią oraz dziesięcioletnią najważniejszych zagrożeń. I tak, za 2 lata najważniejszymi zagrożeniami będą:
1. Dezinformacja.
2. Warunki atmosferyczne.
3. Polaryzacja społeczna.
4. Cyberbezpieczeństwo.
5. Międzynarodowe konflikty zbrojne.
6. Ograniczone możliwości ekonomiczne.
7. Inflacja.
8. Przymusowa migracja.
9. Pogorszenie koniunktury gospodarczej oraz
10. Zanieczyszczenie środowiska.

Tymczasem w perspektywie 10 lat prognozy zakładają, że najważniejsze zagrożenia to następujące zjawiska:
1. Skrajne zjawiska pogodowe.
2. Krytyczne zmiany w systemach ziemskich.
3. Utrata bioróżnorodności i zanikanie ekosystemów.
4. Niedobory zasobów naturalnych.
5. Dezinformacja.
6. Niekorzystne skutki różnorodnych wdrażanych technologii.
7. Przymusowa migracja.
8. Cyberbezpieczeństwo.
9. Polaryzacja społeczna.
10. Zanieczyszczenie środowiska.

Powyższe zjawiska są wielowymiarowe i niosą ze sobą wieloaspektowe zmiany społeczne. Zmiana społeczna to każde przeobrażenie, które jest postrzegane jako znaczące dla życia, a każda zmiana społeczna to zagrożenie dla człowieka, który jest jej świadomy (Strasser, Randal, 1981). Również zmiany globalne nabierają znaczenia zagrażającej zmiany społecznej i w związku z tym prowadzą do zróżnicowanych reakcji osób, które są ich świadome (Olivier, Thoenig, Verdier, 2008). Reakcje te przybierają jedną z trzech możliwych postaci w zależności od bilansu poczucia zagrożenia i poczucia bezpieczeństwa oraz konfrontacji nasilenia tych dwóch stanów. I tak:
- jeżeli poczucie zagrożenia wywołane świadomością zmiany jest większe od dotychczasowego poczucia bezpieczeństwa, reakcja ma charakter obronny,
- jeżeli dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa jest większe niż poczucie zagrożenia wywołane zmianą społeczną, reakcja ma charakter rozwojowy,
- jeżeli dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa jest względnie porównywalne z poczuciem zagrożenia, wynikającym ze zmiany społecznej, wówczas pojawia się poczucie wewnętrznego rozdarcia.

Każda z tych reakcji przejawia się w szeregu zachowań, tworzących specyficzny wzorzec radzenia sobie z zaistniałą sytuacją. Gdy więc u człowieka dominuje nastawienie obronne, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się:
- tłumienie, przejawiające się w odkładaniu problemu na bliżej nieokreślone "później" zajmowania się niepokojącymi problemami,
- intelektualizacja, przejawiająca się w uciekaniu od niepokojących problemów w świat abstrakcji,
- dewaluacja i deprecjonowanie, przejawiające się w przypisywaniu zagrażającym zmianom właściwości lub cech negatywnych,
- racjonalizacja, przejawiająca się w tłumaczeniu potencjalnych zmian przez sięganie po argumenty irracjonalne, abstrahujące od stanu wiedzy i osobistych doświadczeń,
- zaprzeczanie, przejawiające się w negowaniu istnienia zmian społecznych ze wskazaniem ciągłości zjawisk i procesów,
- agresja, przejawiająca się w przeciwdziałaniu i zwalczaniu zarówno zmian społecznych, jak i osób z nimi identyfikowanych.

Gdy z kolei u człowieka dominuje poczucie rozdarcia, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się:
- różnie intensywny dyskomfort emocjonalny,
- sytuacyjne i wybiórcze zawężenie percepcyjne,
- dylematy decyzyjne, ze skłonnością do odwoływania się do cudzego autorytetu,
- poszukiwanie okazji do konfrontacji,
- bezrefleksyjne przyłączanie się do stanowiska większości.

Gdy natomiast u człowieka dominuje nastawienie rozwojowe, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: działania ukierunkowane na poszerzanie wiedzy o sobie i o świecie społecznym (zwłaszcza dotyczącej obszarów potencjalnej zmiany), zaangażowanie w rozwijanie umiejętności skutecznego działania zadaniowego (zwłaszcza związanego z ograniczaniem poczucia zagrożenia i podejmowania racjonalnych przedsięwzięć), włączanie się w budowanie kompetencji w zakresie współdziałania z innymi osobami związanymi ze zmianami społecznymi, a także praca nad stabilizowaniem poczucia sensu istnienia, opartego na konstruktywnym systemie wartości.

Zasygnalizowane powyżej osobiste reakcje na zagrożenie związane z potencjalnymi zmianami społecznymi, związanymi z procesami globalizacji, są dynamiczne i ulegają modyfikacjom. O ile z perspektywy globalizacyjnej analizy i rozwiązania odwołują się do specyficznych metapoziomu (w których tak naprawdę znika unikalność jednostki), to z perspektywy profilaktycznej szczególnie ważne jest dostrzeganie niepowtarzalności jednostki i wspomaganie człowieka w procesie przechodzenia od reakcji pasywnych i zachowawczych do konstruktywnego zmierzania się z doświadczanym poczuciem zagrożenia i podejmowania działań rozwojowych (Markiewicz, Gaś, 2020; Kaczmarek, Gaś, 2021; Panas, Gaś, 2021; Markiewicz, Kaczmarek, Gaś, 2023).

Indywidualizacja działań profilaktycznych
Zgodnie z koncepcją profilaktyki wg Z.B. Gasia (2013, 2016a, 2016b) możemy przyjąć, że profilaktyka to interwencja wspomagająca wychowanie lub kompensująca niedostatki dojrzałości, podejmowana w sytuacji zagrożenia lub występowania zachowań dysfunkcjonalnych. Realizowana jest ona równolegle w trzech obszarach: wspomagania człowieka w różnym wieku w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu; ograniczania i likwidowania czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia; inicjowania, stymulowania i wzmacniania czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu. Działania te mogą być prowadzone na trzech poziomach w zależności od jakości funkcjonowania i nasilenia zagrożeń: poziomie pierwszorzędowym, czyli kierowanych do osób zdrowych i sprawnych, a ich głównym celem jest utrzymanie i rozwijanie kompetencji życiowych; poziomie drugorzędowym, czyli kierowanych do osób, u których stwierdzono pierwsze przejawy dysfunkcjonalności, a ich głównym celem jest powstrzymanie narastania trudności i przywrócenie poziomu funkcjonalności; oraz poziomie trzeciorzędowym, kierowanych do osób po skutecznej interwencji profilaktycznej, a ich głównym celem jest utrzymanie wypracowanych zmian w funkcjonowaniu i skuteczne przeciwstawianie się czynnikom ryzyka.

Na każdym z tych poziomów działania profilaktyczne mogą być realizowane z wykorzystaniem sześciu strategii. Są to:
- Strategie informacyjne, u podłoża których leży przekonanie, iż każdy człowiek (na swoją miarę) korzysta z informacji w celu dokonywania racjonalnych wyborów i prezentowania dojrzałych, prospołecznych zachowań. Dostarczanie i gromadzenie informacji jest więc podstawowym działaniem zasobotwórczym.
- Strategie edukacyjne opierające się na założeniu, że ludzie działają w celu zaspokajania swoich potrzeb i tak długo, jak są sprawni, to robią to w sposób konwencjonalny i prospołeczny. Tak więc nabywanie umiejętności jest warunkiem uczenia się konstruktywnego stylu życia.
- Strategie alternatyw (zachowań alternatywnych) to ten obszar działań, w których przyjmuje się, że potrzeby człowieka są konstruktywne, natomiast dysfunkcjonalny może być sposób ich zaspokajania. W związku z tym podejmowane są działania promujące takie formy aktywności, które umożliwiają zaspokajanie tych samych potrzeb co zachowania dysfunkcjonalne, ale dokonuje się to w sposób konstruktywny.
- Strategie interwencyjne skoncentrowane na osobach z grup wysokiego ryzyka, pomagające im identyfikować obszary i mechanizmy swoich trudności, aby w dalszych krokach możliwe było ich rozwiązywanie i tym samym podwyższanie ogólnej skuteczności życiowej.
- Strategie zmian środowiskowych nakierowane na identyfikację i modyfikowanie czynników środowiskowych, związanych z podejmowaniem zachowań dysfunkcjonalnych, czyli eliminowanie czynników ryzyka i wprowadzanie czynników chroniących.
- Strategie zmian przepisów społecznych skoncentrowane na lokalnej (lub szerszej) społeczności, której celem jest ograniczanie i eliminowanie przepisów sprzyjających dysfunkcjonalności i destrukcji życia społecznego oraz tworzenie i wdrażanie przepisów promujących dojrzały, zdrowy styl życia.

Patrząc z perspektywy zagrożeń związanych z globalizacją profilaktyczne wspomaganie człowieka w konstruktywnym zmierzaniu się z poczuciem zagrożenia winno być ukierunkowane na stopniowe przechodzenie od obrony przed zmianą i scalania wewnętrznego rozdarcia do inicjowania i rozwijania osobistych tendencji rozwojowych. Działania te winny obejmować wspieranie zmian w czterech podstawowych wymiarach funkcjonowania człowieka, a więc modyfikowanie sfery emocjonalnej (minimalizowanie emocji negatywnych i wprowadzanie pozytywnych z perspektywy radzenia sobie ze zmianą społeczną); modyfikowanie sfery poznawczej (gromadzenie i przetwarzanie informacji ograniczających poczucie zagrożenia i rozwijających poczucie bezpieczeństwa); modyfikowanie sfery behawioralnej (nabywanie i wdrażanie zachowań sprzyjających konstruktywnemu radzeniu sobie ze zmianami społecznymi); a także modyfikowanie sfery aksjologicznej (identyfikacja, weryfikowanie i w razie potrzeby restrukturalizowanie systemu wartości, prowadzące do rozwijania poczucia sensu życia).

Wspieranie to realizowane jest przy wykorzystywaniu specyficznych narzędzi, jakimi są programy profilaktyczne opracowywane na podstawie rzetelnej diagnozy zapotrzebowania na działania profilaktyczne (patrz np. Gaś). Przykłady takich programów diagnostycznych oraz rozwojowych i pomocowych znajdują się w niniejszej monografii, do lektury której i do osobistych refleksji zapraszam.

Część I Analizy i refleksje teoretyczne

Zbigniew B. Gaś
Profilaktyka w kontekście procesów globalizacji ................................................. 11
Wprowadzenie ........................................................................................................... 11
Globalizacja i jej skutki jako zagrożenia i wyzwania ............................................ 11
Indywidualizacja działań profilaktycznych ............................................................ 14
Bibliografia ................................................................................................................. 16

Henryk Gasiul
Trudności w odkrywaniu tożsamości i ich konsekwencje ................................... 19
Wprowadzenie ........................................................................................................... 19
Uproszczone sposoby pojmowania tożsamości i jej rodzajów ............................ 19
Tożsamość jako proces .............................................................................................. 22
Tożsamość efektem oparcia na zróżnicowanych sferach znaczeń ....................... 23
Sfera cielesna i wymiary materialne rzeczywistości jako istotne sfery
tożsamości .................................................................................................................. 25
Sfera kultury i narodu – znaczenie tożsamości kulturowej i narodowej ............ 27
Sfera społeczna i relacji z innymi fundamentem odkrywania osobistej tożsamości ........................................................................................................... 32
Tożsamość jako atrybut osoby ................................................................................. 35
Zakończenie ............................................................................................................... 38
Bibliografia ................................................................................................................. 39

Anna Łukaszewska
Podaruj dzieciom swój czas – pilne wyzwanie na wczoraj .................................. 43
Wspólne spędzanie czasu formą profilaktyki ........................................................ 43
Wnioski i rekomendacje ........................................................................................... 52
Bibliografia ................................................................................................................. 53

Anna Szczukiewicz, Piotr Szczukiewicz
Zastosowanie logoterapii V.E. Frankla w profilaktyce – program logoprofilaktyczny „Na serio” .............................................................................. 55
Wprowadzenie ........................................................................................................... 55
Geneza i znaczenie logoterapii V. Frankla .............................................................. 55
Możliwości zastosowania logoterapii w działaniach profilaktycznych ............... 57
Charakterystyka programu „Na serio” ................................................................... 59
Przebieg zajęć ............................................................................................................. 59
Cele programu ........................................................................................................... 60
Zakończenie ............................................................................................................... 61
Bibliografia ................................................................................................................. 62

Monika Baryła-Matejczuk, Karolina Domańska
Wysoka wrażliwość w wybranych modelach terapii rodzin: od teorii do praktyki ............................................................................................. 65
Teoretyczne podstawy rozumienia wrażliwości .................................................... 65
Model diateza-stres ................................................................................................... 66
Model Vantage Sensitivity ....................................................................................... 67
Koncepcja zróżnicowanej podatności ..................................................................... 68
Wrażliwość przetwarzania sensorycznego ............................................................. 68
Wysoka wrażliwość – specyfika cechy .................................................................... 69
„Ciemna strona” wrażliwości – przegląd badań .................................................... 70
Różnice temperamentalne – perspektywa systemu rodzinnego ......................... 71
Znaczenia zróżnicowanej wrażliwości w ujęciu teorii relacji z obiektem .......... 72
Znaczenia zróżnicowanej wrażliwości w ujęciu strukturalnej teorii rodziny ....... 74
Znaczenia zróżnicowanej wrażliwości w ujęciu teorii narracyjnej ..................... 75
Metody wsparcia psychologicznego dla wysoko wrażliwych dzieci ................... 77
Podsumowanie ........................................................................................................... 78
Bibliografia ................................................................................................................. 79

Bartosz Kehl
Mapowanie systemów – rewizja zasobów dla efektywnego wsparcia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży ............................................................ 87
Think Tank Instytut Rozwoju i Profilaktyki ........................................................... 87
Podstawa naukowa – inspiracja ............................................................................... 87
Kierunki działań instytutu ........................................................................................ 88
Metoda mapowania ................................................................................................... 88
Narzędzie do mapowania ......................................................................................... 89
Mapowanie procesów wsparcia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży – język korzyści ..................................................................................... 89
Podsumowanie ........................................................................................................... 90
Bibliografia ................................................................................................................. 90

Piotr Szwędrowski
Promocja zdrowia i profilaktyka a działania jednostek samorządu terytorialnego ....................................................................................................... 91
Wprowadzenie ........................................................................................................... 91
NGO jako dobry partner dla samorządów ............................................................. 91
Finansowanie działań ................................................................................................ 92
Gminy w przeciwdziałaniu uzależnieniom ............................................................ 93
Działania profilaktyczne ........................................................................................... 94
Znaczenie współpracy ............................................................................................... 96
Podsumowanie ........................................................................................................... 96
Bibliografia ................................................................................................................. 97

Część II Badania empiryczne

Anna Mazur, Karolina Adamek
Rola wybranych psychospołecznych zasobów odpornościowych kobiet i mężczyzn w radzeniu sobie z wyzwaniami po pandemii COVID-19 ............. 101
Psychologiczne konsekwencje pandemii COVID-19 ......................................... 101
Psychospołeczne zasoby odpornościowe ............................................................. 103
Radzenie sobie z wyzwaniami ................................................................................ 104
Metodologia badań własnych ................................................................................ 105
Problematyka badań ................................................................................................ 105
Charakterystyka badanej próby ............................................................................. 107
Narzędzia badawcze ................................................................................................ 109
Procedura badawcza ................................................................................................ 111
Metody statystyczne ................................................................................................ 112
Wyniki badań własnych .......................................................................................... 113
Poczucie skuteczności uczestników badań ........................................................... 114
Wsparcie społeczne uczestników badań .............................................................. 114
Strategie radzenia sobie ze stresem uczestników badań ..................................... 116
Współzależności między zmiennymi ................................................................... 118
Dyskusja wyników ................................................................................................... 125
Wnioski ..................................................................................................................... 128
Bibliografia ............................................................................................................... 129

Marcin Stencel, Lesław Łesyk
Staż pracy a wypalenie zawodowe i poczucie sensu życia nauczycieli akademickich .................................................................................................... 135
Wstęp ........................................................................................................................ 135
Sens życia i postawy życiowe człowieka w ujęciu psychologicznym ................ 136
Zjawisko wypalenia zawodowego .......................................................................... 138
Metodologia badań własnych ................................................................................ 140
Analiza badań własnych ......................................................................................... 145
Opis statystyczny mierzonych zmiennych ........................................................... 145
Weryfikacja hipotez badawczych ........................................................................... 152
Dyskusja wyników i wnioski .................................................................................. 155
Zakończenie ............................................................................................................. 157
Bibliografia ............................................................................................................... 158

Paweł Syroka
Związek samooceny z ryzykiem rozwoju wypalenia zawodowego w populacji menedżerów średniego szczebla .................................................... 161
Istota funkcjonowania menedżerów średniego szczebla .................................... 161
Samoocena ................................................................................................................ 162
Stres ........................................................................................................................... 163
Wypalenie zawodowe .............................................................................................. 163
Badania własne ........................................................................................................ 164
Narzędzia badawcze ................................................................................................ 167
Wyniki badań ........................................................................................................... 168
Dyskusja .................................................................................................................... 173
Ograniczenia badań ................................................................................................ 173
Wnioski ..................................................................................................................... 173
Bibliografia ............................................................................................................... 174

Marta Fatyga, Elżbieta Kosik
Socjodemograficzne korelaty poczucia niższości u kobiet wykonujących zawód krawcowej – badanie pilotażowe ....................................................... 177
Wprowadzenie ......................................................................................................... 177
Założenia teoretyczne badań własnych ................................................................ 177
Specyfika pracy badanych kobiet – krawcowych ................................................ 179
Metodologia badań własnych ................................................................................ 180
Analiza wyników badań własnych ........................................................................ 184
Wnioski ..................................................................................................................... 186
Bibliografia ............................................................................................................... 187

Grzegorz Kata
Objawy kryzysu psychologicznego i czynniki przed nim chroniące u młodzieży o różnej częstości uczestnictwa w szkolnych zajęciach
wychowawczo-profilaktycznych ......................................................................... 189
Wprowadzenie ......................................................................................................... 189
Kryzys psychologiczny i jego uwarunkowania .................................................... 190
Czynniki chroniące młodzież przed doświadczaniem kryzysu
psychologicznego ..................................................................................................... 192
Metodologia badań własnych ................................................................................ 193
Analiza wyników ..................................................................................................... 196
Wnioski ..................................................................................................................... 201
Bibliografia ............................................................................................................... 203

Jacek Łukasiewicz, Anna Wysokińska
Pozostawanie w związku romantycznym a poziom stresu i style radzenia sobie ze stresem studentów wybranych uczelni lubelskich ......................... 205
Wprowadzenie ......................................................................................................... 205
Sposoby radzenia sobie ze stresem ........................................................................ 206
Rola związków partnerskich w życiu człowieka .................................................. 209
Style przywiązania do partnera ....................................................................... 209
Specyfika związku romantycznego ........................................................................ 212
Metodologia badań własnych ................................................................................ 214
Problemy i hipotezy badawcze ........................................................................ 214
Charakterystyka badanej grupy ...................................................................... 214
Zmienne i wskaźniki ............................................................................................... 215
Zastosowane narzędzia badawcze ......................................................................... 216
Procedura badań ...................................................................................................... 216
Analiza wyników badań własnych ........................................................................ 217
Dyskusja wyników i wnioski końcowe ................................................................. 224
Zakończenie ............................................................................................................. 228
Bibliografia ............................................................................................................... 228

Julia Białek
Kapitał psychologiczny, kulturowy i społeczny a poczucie jakości życia studentów (badania korelacyjne) ..................................................................... 231
Wprowadzenie ......................................................................................................... 231
Metodologia badań własnych ................................................................................ 233
Metoda badawcza .................................................................................................... 235
Wyniki ....................................................................................................................... 239
Wnioski ..................................................................................................................... 244
Bibliografia ............................................................................................................... 245

Mariusz G. Karbowski
Migracja a problemy adaptacyjne w kontekście resentymentu ......................... 247
Wprowadzenie ......................................................................................................... 247
Migracja i problemy adaptacyjne .......................................................................... 248
Resentyment jako negatywny komponent w procesie migracji ........................ 250
Metodologia badań własnych ................................................................................ 252
Analiza wyników badań .......................................................................................... 254
Migracja a problemy adaptacyjne w świetle odczuwanego resentymentu w wypowiedziach badanych migrantów ....................................................... 260
Wymiar czasowy – utrata osób – rodząc zazdrość. Przykłady wypowiedzi .... 260
Wymiar przestrzenny – utrata środowiska naturalnego – rodząc niechęć. Przykłady wypowiedzi .................................................................................. 260
Wymiar energetyczny – utrata domu – rodząc zazdrość. Przykłady wypowiedzi ............................................................................................ 261
Wymiar informacyjny – utrata języka – rodząc wstyd. Przykłady wypowiedzi ............................................................................................ 261
Zakończenie ............................................................................................................. 262
Bibliografia ............................................................................................................... 263

  • Title: Profilaktyka w czasach globalnych zagrożeń
  • Author: Zbigniew B. Gaś
  • ISBN: 978-83-67550-24-6, 9788367550246
  • Date of issue: 2025-04-23
  • Format: Ebook
  • Item ID: e_4e27
  • Publisher: Lubelska Akademia WSEI